AZƏRBAYCAN RESPUBLĠKASI TƏHSĠL NAZĠRLĠYĠ
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT ĠQTĠSAD UNĠVERSĠTETĠ
MAGISTRATURA MƏRKƏZI
Əlyazması hüququnda
ƏJDƏRZADƏ ELSEVƏR MƏCĠD OĞLU
“VERGĠ DAXĠLOLMALARININ TƏHLĠLĠ VƏ ONLARIN
OPERATV TEXNĠKĠ UÇOTUNUN TƏġKĠLĠ PROBLEMLƏRĠ”
mövzusunda
MAGĠSTR DĠSSERTASĠYASI
Ġxtisasın Ģifrəsi və adı: 060403 “Maliyyə”
ĠxtisaslaĢma: “Vergi və vergiqoyma”
Elmi rəhbər: Magistr proqramının rəhbəri:
i.e.n., dos.R.A.Salayev i.e.n., dos.I.M.Rzayev
______________
______________
Kafedra müdiri:
i.e.d. Ə.Ə.Ələkbərov
_______________
BAKI – 2016
2
M Ü N D Ə R Ġ C A T
GĠRĠġ.......................................................................................................................3
FƏSĠL I. VERGĠ DAXĠLOLMALARININ PROQNOZLAġDIRILMASI
VƏ TƏHLĠLĠ......................................................................................................... 8
1.1. İqtisadi proqnozlaşdırmanın mahiyyəti və növləri........................................... 8
1.2. Vergi potensialının qiymətləndirilməsi metodları............................................12
1.3. Müxtəlif vergi növləri üzrə daxilolmaların proqnozlaşdırılması......................21
1.4. Vergi daxilolmalarının təhlili ..........................................................................33
FƏSĠL II. VERGĠ DAXĠLOLMALARININ OPERATĠV-MÜHASĠBAT
UÇOTUNUN TƏġKĠLĠ ƏSASLARI....................................................................41
2.1. Vergi daxilolmalarının operativ-mühasibat uçotunun iqtisadi mahiyyəti.........41
2.2. Hesablanmış və ödənilmiş vəsaitlərin uçotunun şəxsi hesab vərəqələrində
aparılması qaydaları......................................................................................... 43
2.3. Hesablanmış vəsaitlərin şəxsi hesab vərəqələrinə daxil edilməsinə əsas verən
sənədlər və onların daxil edilməsi müddətləri.................................................50
2.4. Büdcəyə olan vergi borcları və faizlərin hesablanması, əvəzləşdirilməsi
və artıq ödəmələrin qaytarılmasının uçotu.......................................................56
FƏSĠL III. VERGĠ DAXĠLOLMALARI ÜZƏRĠNDƏ NƏZARƏT ĠġĠNĠN
TƏġKĠLĠ METODĠKASI.....................................................................................66
3.1 Vergi daxilolmaları üzərində nəzarət işinin təşkili...........................................66
3.2. Vergi orqanları tərəfindən aparılan nəzarət işinin təhlili................................ 73
NƏTĠCƏ VƏ TƏKLĠFLƏR................................................................................. 83
ĠSTĠFADƏ OLUNAN ƏDƏBĠYYATLARIN SĠYAHISI.................................87
3
«Biz bazar iqtisadiyyatını
vergi yolu ilə tənzimləməliyik»
Heydər Əliyev
GĠRĠġ
Mövzunun aktuallığı. Ölkə iqtisadiyyatının sürətli inkişafı, əsas məsələlərin
müsbət həlli, əhalinin yaşayış səviyyəsinin yüksəldilməsi, ölkənin müdafiə
qabiliyyətinin güclənməsi və digər strateji məsələlərin müvəffəqiyyətlə həll
edilməsi dövlət büdcəsinin ödəmə imkanlarından çox asılıdır. Respublikamızın
bazar iqtisadiyyatına keçdiyi indiki şəraitdə dövlət büdcəsinə daxil olan vəsaitlərin
əsasını hüquqi və fiziki şəxslərdən alınan vergi, rüsum, yığım və digər məcburi
ödəmələr təşkil edir. Ödənilən vergilərin əhəmiyyətli hissəsi hüquqi şəxslərin
payına düşür.
Təsərrüfat subyektləri tərəfindən dövlət büdcəsinə ödənilən vergilərin vergi
orqanlarda uçota alınması vergi nəzarətinin ən mühüm və ayrılmaz hissəsidir.
Mövcud qanunvericiliyə uyğun olaraq vergi orqanları vergi ödəyiciləri tərəfindən
maliyyə orqanlarının xəzinədarlıq şöbələri vasitəsilə dövlət büdcəsinə ödənilən
vergilərin operativ-mühasibat uçotunu aparır və vergi daxilolmalarını təhlil edir.
Dövlət vergi orqanları tərəfindən aparılan vergi daxilolmalarının uçotu
gələcəkdə dövlət büdcəsinə ödəniləcək vergilər üzrə proqnoz tapşırıqlarını
hazırlamaq, yəni ümumilikdə vergi daxilolmalarını proqnozlaşdırmaq imkanı verir.
Belə bir uçotun təşkili həm də vergi ödəyiciləri üzərində effektiv vergi nəzarətini
həyata keçirmək və onun nəticələrini təhlil etmək imkanı verir.
Vergi qanunvericiliyinə riayət olunması, vergilərin düzgün hesablanması,
tam və vaxtında ödənilməsi üzərində nəzarətin təkmilləşdirilməsi məsələsi xüsusi
əhəmiyyət kəsb edir. Vergi orqanları hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən təqdim
edilən hesabatların düzgünlüyünə və vergi qanunvericiliyinə riayət olunması
üzərində nəzarəti iki etapda aparır: müəssisələrdən mühasibat hesablarının və vergi
bəyannamələrinin (hesablamalarının) qəbulu mərhələsində, kameral yoxlama və