DərsliYİNİZLƏ taniş olun!

Kalorimetr latınca calor - istilik və metreo - ölçmək sözlərindən yaranmışdır. Sadə
məktəb kalorimetri silindrik formalı alüminium stəkandan ibarətdir. O, istilik
təsirlərindən təcrid olunmaq üçün nisbətən böyük plastmas stəkanda yerləşdirilir.
Plastmas stəkan termometr və qarışdırıcı üçün nəzərdə tutulan iki dəliyi olan
qapaqla təchiz edilmişdir. Stəkanlar bir-birindən hava aralığı ilə təcrid olunur (b).
ÖYRƏNDİKLƏRİNİZİ TƏTBİQ EDİN
ARAŞDIRMA
İstilik balansı tənliyinin tətbiqi
1.  Nəzrinə məsələnin həllində kömək edək:
Verilir
Həlli
t  = 18°C, 
m  = 10kq, 
t  = 88°C, 
θ = 38°C 
(θ-yunan hərfi teta), 
c  = 4200 C 
kq · °C' 
m  - ?
İsti suyun verdiyi istilik miqdarı: 
Q
 = cm (θ - t ). 
Soyuq suyun aldığı istilik miqdarı: 
Q  = cm (θ - t ). 
İstilik balansı tənliyindən alırıq (istilik itkisi 
və vannanın istilik tutumu nəzərə alınmır): 
| Q
 | = Q  və ya | cm  (θ - t ) | = cm  (θ - t ) və ya 
m (t  - θ) = m  (θ - t ), m  = m (θ-t ) 
(t -θ)
Hesablanması 
m  = m (θ-t ) 
(t  - θ) = 10kq · (38 - 18)°C 
(88 - 38)°C = 10kq · 20°C 
50°C = 4kq. 
1
1
2
su
2
ver.
2
2
al.
1
1
ver
al
2
2
1
1
2 2
1
1
2
1
1
2
2
1
1
2

---

Cavab: 4 kq.

---

2.  Stəkanda 20°C temperaturda kütləsi 50 q olan bitki yağı var. Onun üzərinə
temperaturu 80°C, kütləsi 120 q olan bitki yağı əlavə edib ağzını bağladılar.
Ümumi θ temperaturunu təyin edin (istilik itkisi və stəkanın istilik tutumu
nəzərə alınmır).
Tapşırığı yerinə yetirmək üçün nə tətbiq olunmalıdır?
Hesablamanın aparılması zamanı nəyi bilmək lazımdır?
AÇAR SÖZLƏR 
İstilikvermə 
Daxili enerji 
İstilik balansı tənliyi 
İstilik miqdarı 
Təcrid olunmuş
NƏ ÖYRƏNDİNİZ? 
__sistemlərdə yalnız___ prosesi baş verirsə, bu sistemin__saxlanılır. Təcrid olunmuş
sistemdəki isti cismin verdiyi__mütləq qiyməti sistemdəki soyuq cismin 
(və ya cisimlərin) aldığı istilik miqdarına bərabər olur. Bu bərabərlik adlanır.
ÖYRƏNDİKLƏRİNİZİ YOXLAYIN
1.  İstilik balansı tənliyi hansı qanunauyğunluğu ifadə edir?
2.  Alüminium kürəciyi ∇t = 120°C qızdırmaq üçün ona 450 C istilik miqdarı verildi.
Bu kürəcik ∇t = 120°C soyuduqda nə qədər istilik miqdarı ayrılar? Cavabınızı
əsaslandırın.
3.  Qabda olan qaynar suya (t = 100°C) kütlələri və başlanğıc temperaturları
bərabər olan şüşə və mis kürəciklər batırılır.
Bu zaman: 
a) kürəciklərin temperatur dəyişmələri necə fərqlənir? 
b) kürəciklər eyni qədər istilik miqdarı alacaqlarmı?

---

ÇALIŞMA-4
1.  Temperaturu 6°C olan 500 q kütləli suya 86°C temperaturlu nə qədər su əlavə
etmək lazımdır ki, qarışığın son temperaturu 36°C olsun (istilik itkisi nəzərə
alınmır).
2.  İstilikvermə prosesində hansı sistemin daxili enerjisi dəyişməz qalır? Cavabınızı
əsaslandırın.
3.  Spirt lampası vasitəsilə 100 q kütləli suyu qızdırarkən kütləsi 3 q olan spirt yandı.
Bu zaman ayrılan istiliyin hamısı suyun qızmasına sərf olunarsa, suyun
temperaturu nə qədər dəyişdi?
Verilir_Çevirmə_Həlli_m__=_3_q,_m_=_100_q,_c_=_4200_c__kq_·'>Verilir
Çevirmə
Həlli
m
 = 3q, 
m  = 100q, 
c  = 4200 c 
kq · °C' 
q = 28MC 
kq'
0,003 kq 
0,1 kq 
28 · 10  c 
kq
İstilikvermə prosesi üçün enerjinin saxlanması 
qanununa əsasən, yanacağın yanma istiliyi cismin 
qızmasına sərf olunduğundan alarıq:
Q = Q  
və ya 
q
m
 = c m ∇t. 
∇
t = q
m
 
c m
Hesablanması_Cavab:_∇t_=_20°C.'>Hesablanması 
Cavab: ∇t = 20°C.
4.  Kütləsi 1 kq olan suyun temperaturunu 5°C qızdırmaq üçün tələb olunan istilik
miqdarı qədər 2 kq kütləli civəyə istilik miqdarı verdikdə o neçə dərəcə qızar
(istilik itkisi nəzərə alınmır)?
5.  Kalorimetrdə temperaturu 18°C olan 150 q su vardır. Bu suya temperaturu
100°C olan 1200 q cisim batırıldıqdan bir qədər sonra kalorimetrdə son
temperatur 70°C oldu. Cismin xüsusi istilik tutumunu təyin edin (kalorimetrin
istilik tutumu nəzərə alınmır).
spirt
su
su
6
su
spirt
spirt
su
su
sprit
sprit
su
su

---

6.  Kalorimetrə temperaturu 100°C olan 250 q kütləli su tökülür. Bir qədərdən
sonra kalorimetrdə 95°C temperatur oldu. Kalorimetrin başlanğıc temperaturu
20°C olmuşdursa, onun istilik tutumunu təyin edin.
Verilir
Çevirmə
Həlil
m  = 250q, 
t  = 100°C, 
t  = 20°C, 
θ = 95°C 
c  = 4200 C 
kq · °C'
0,25 kq
Qaynar suyun verdiyi istilik miqdarı: 
Q  = c (t  - θ), 
Kalorimetrin aldığı istilik miqdarı: 
Q  = C (θ - t )
İstilik balansı tənliyindən alınır: 
Q  = Q  
və ya 
c m (t  - θ) = C (θ - t ) 
C  = c m (t  - θ) 
(θ - t )
C  - ?
Hesablanması 
Cavab: C
 = 70C 
°C'
su
su
kal
su
su
su su
kal
kal
kal
su
kal
su
su su
kal
kal
kal
su
su su
kal
kal
kal

---