Dərs vəsaiti kim I q r if verilm işdir nurlar bak i-2014 e lm I red a k to rla r

Fars  -  
Fiksiya  -  
Final  -  
Fraqment  -  
Harmoniya  -
Humanizm  -
Xarizma  -
Xrestomatiya  -
İmic  -
İmitasiya  -  
İnterpretasiya  -
İntervü  -  
İntriqaçı  -  
Kanon  -  
Kazuist  -  
Kazuistika  -
Kobud zarafat, ədəbsiz, şit ifadə 
Uydurma, yalan, həyata keçirilməyəcək vəd 
Nitqin, əsərin yekun hissəsi 
Nitqin, çıxışın bir parçası
Ahəngdarlıq,  razılaşma,  həmfikirlik,  bütünün 
hissələri arasında mütənasiblik
İnsanpərvərlik,  şəxsiyyətə,  insan  ləyaqətinə  hör­
mət
«Allah  vergisi»,  nadir  şəxsi  keyfiyyətlərə  malik, 
istedadlı insan, lider
Müntəxəbat.  Tədris  məqsədilə  seçilmiş  han­
sısa  materialların,  məsələn,  natiqlik  sənəti 
nümunələrinin- toplusu
Görkəm,  təsvir,  surət,  insan  haqqmda  təəssürat, 
mühüm şəxsin arzuolunan obrazı
Başqa bir natiqin tərzini, səsini və s. təqlid etmə
İzah,  təfsir,  şərh;  nitqdə,  mətndə  çətin  anlaşılan 
hissələrin mənasının şərhi, mürəkkəb anlayışların 
izahı
İşçilərlə, insanlarla mətbuat, televiziya, yaxud ra­
dio verilişi üçün nəzərdə tutulmuş söhbət
Çirkin  məqsədlərə  yönəldilmiş  gizli  fəaliyyətləri 
sevən
Qanun,  qayda;  heç  bir  kənaraçıxmaya  yol  ver­
məyən ümumi qayda
Mübahisələrdə  təcrübəsi 
olannatiq; 
şübhəli 
dəlillərlə işin içindən çıxmağı bacaran insan
Mübahisədə  yalan və  şübhəli  dəlillərdən  istifadə 
etməklə fikrini sübut etmək bacarığı
382

Klassik  -
Kolliziya  -  
Kollokvium  -
Komprometasi-
У»  -
Konsensus  -  
Konsentrasiya -
Konsepsiya  -  
Konstatasiya  -
Kontekst  -
Kontroverza  -
Kredo  -
Kriteriya  -  
Kvalifikasiya  -
Qrotesk  -
Leytmotiv  -
1)  qədim  yunan,  yaxud  qədim  Roma  dövrünə 
aid  olan;  2)  məşhur  nümunə,  nümunəvi,  tədris 
müəssisələrində istifadəyə yararlı
Bir-birinə  zidd  fikirlərin,  maraqların,  meyllərin 
toqquşması
Dinləyicilərin  mövzu,  yaxud  mövzudakı  məsələ 
üzrə biliklərini aşkara çıxarmaq məqsədilə onlarla 
apanlan söhbət
Müxtəlif  üsullarla,  o  cümlədən  natiqliklə  kimə 
isə  zərər  vurma,  nüfuzdan  salma,  təmiz  adını 
ləkələmə
Ümumi razılıq, vahid yanaşma
Qablaşdırmaq,  zənginləşdirmək,  diqqəti  mövzu­
da, məsələdə cəmləşdirmək
Baxışlar sistemi, çıxışın ümumi mənası, ideyası
Faktı, hadisənin həqiqiliyini təsdiq etmək, şəhadət 
vermək
Bitkin  nitqin  ümumi  məzmunu,  orada  qaldırılan 
məsələlərin cəmi
Elmi  mübahisənin  özü;  elmi mübahisədə  anlaşıl­
mazlıq, mübahisəli məsələ, aydın olmayan hissə
Məslək,  əqidə,  dünyagörüşü  sistemi,  irəliyə  səs­
ləyən yolgöstərən fikir, ifadə
Meyar, fərqləndirici əlamət, ölçü, əyar
Müəyyən  keyfiyyət,  yararlılıq  dərəcəsi,  hazırlıq 
səviyyəsi
İnsan və hadisələrin mübaliğəli, gülünc, fantastik, 
yaxud eybəcər- komik şəkildə təsviri
Əsas fikir, əsas xətt; dəfələrlə təkrar edilməli, qa- 
bardılmah olan ana xətt
383

Makaronik  -
Manevr  -
Manipulyasiya -
Mifik  -  
Mimika  -
Monoton  -  
Nota bene  -
Obstruksiya  -
Pafos  -  
Pamflet  -
Panegirik  -
Parodiya  -
Patetika  -
Zarafatyana  üslub.  Nitqin  təhrif olunmuş,  xarici 
dilin  ruhuna  uyğun,  xarici  tələffüzə  oxşadılmış 
əcnəbi  sözlər, yaxud digər uydurma sözlərlə dol­
durulması
Nitqdə  çevik  yerləyişmə  üsulu;  çətin,  mürəkkəb 
suala cavab verərkən istifadə edilən üsul
Sübutlar sistemində çevik şəkildə işlədilən kələk; 
bəzi sübutların digərləri ilə əvəz edilməsi
Misli görünməmiş, nağılvari, əfsanəvi, uydurma
Öz  hiss  və  düşüncələrini  üz  əzələlərinin  köməyi 
ilə  ifadə  etmək  sənəti;  natiq  üçün mühüm  baca- 
nqlardandır
Birsəsli, birtipli, cansıxıcı, eyniformalılıq
Bir mətnin müəyyən yerinə xüsusi olaraq diqqəti 
cəlb etmək üçün qoyulan NB şəklindəki işarə
Etiraz növü, natiqin çıxışım səs-küy, ayaqlan yerə 
döymə, alqış, məsələyə dəxli olmayan daha uzun 
başqa nitqlə kəsmək təşəbbüsü
Hiss,  ehtiras,  coşqunluq,  Ehtiraslı  coşqunluqla 
söylənən nitq
Həcv.  Günün mühüm məsələsi ilə bağlı çıxış.  Bu 
çıxışda  hər  hansı  bir  insan,  yaxud  ictimai-siyasi 
hadisə sərt şəkildə ifşa edilir
Qədim  yunanlarda  mədhiyyə  xarakterli  vətən­
pərvər ruhlu nitq; burada allahların, qəhrəmanlann, 
xalqın, əcdadların qəhrəmanlıqlan tərif edilirdi
Nəyinsə  - məsələn,  nitqin,  sözlərin tələffüz üslu­
bunun,  sual vermə tərzinin,  nidaların və  s.  xarici 
formasının zarafatyana, yaxud istehzalı təqlidi
Ehtiraslılıq,  həyəcanlandıran,  duyğuların  coş- 
ğunluğu
384

Plan  -
Plüralizm  -
Polemikaçı  -
Poliqlot  -  
Postulat  -  
Prelüdiya  -  
Prezentasiya  -
Proloq  -
Referat  -
Rema  -
Remarka  -  
Resenziya  -
Rezüme  -
Ritorik  -
Yastı,  hamar mənasında.  Burada -  çıxışın,  nitqin 
məzmununun, mövzusunun müəyyənləşdirilməsi, 
əsas bölmələrinin formalaşdırılması, nümunələrin 
seçilməsi, nitq formalarının, ədəbiyyatın seçilmə­
si, giriş və nəticənin məzmununun müəyyən edil­
məsi. Düzgün plan uğurun yandan çoxudur
İnsanlarda  eyni  bir  problemə  müxtəlif  münasi­
bətlərin mövcudluğu
Mübahisəni  sevən,  öz  nəzər-nöqtəsini  müdafiə 
etməyi bacaran
Çox dil bilən
Sübutlar sistemini qurmağa imkan verən ilkin şərt 
Müqəddimə, giriş
Təqdimat. Nəyinsə (kitabın, əsərin və s.) təntənəli 
təqdimatı
Nitqin  (əsərin)  əsas  hissəsində  haqqında  danışı­
lanlardan əvvəl baş verən hadisə
Xalq  qarşısında  çıxış,  məsələnin  mahiyyətinin 
şərhi
Nitqdə,  cümlədə  olan  yeni  fikir,  yeni  informa­
siya,  əvvəllər  məlum  olmayan  faktlar  haqqmda 
məlumat
Mətnə, nitqə aid izahat, onlara aid qeydlər
Rəy,  çıxışın tənqidi  qiymətləndirilməsi  (az  və  ya 
çox ətraflı, şifahi, yaxud yazılı)
Xülasə, nitqin, məqalənin mahiyyətinin qısa şərhi, 
söylənənlərin qısa xülasəsi
Ritorikaya aid, ritorik sual -  natiqlik üsuludur- bu 
zaman  natiq  auditoriyanın  diqqətini  cəlb  etmək 
üçün öz verdiyi suala özü cavab verir
385

Ritorika  -
Sarkazm  -  
Sentensiya  -  
Sfera  -  
Sillogistika  -
Sinopsis  -  
Sitat  -
Spiker  -  
Spontan  -
Stereotip  -
Suflyor  -
Super  -  
Termin  -
Tezaurus  -
Tip  -  
Tipik  -  
Tribun  -
Ritorika,  ifadəli  nitq  nəzəriyyəsi,  natiqlik  sənəti 
haqqında elm
Qəddarcasına, acı, istehzalı gülüş
Nəsihətverici, əxlaqi xarakterli fikir, yaxud nitq
Sahibkarlıq dairəsi, təsir dairəsi, maraq dairəsi
Formal  məntiqdə  sillogizmlər haqqmda nəzəriyyə 
ritorikada  istehzalı  məzmunda  -   boş,  mənasız, 
ümumi, mücərrəd mülahizələr (sxolastika ilə eyni)
Ümumi  şərfi,  bir məsələyə  dair materiallar məc­
muəsi
Başqasımn  sözlərinin  eynilə  verilməsi;  öz  fik­
rini  isbat  etmək  məqsədilə  bir  mətndən  eynilə 
götürülərək başqa mətnə daxil edilən hissə
Natiq, iclas, yaxud müşavirənin sədri
Qeyri  -ixtiyari qışqırtı, gözlənilməz sual, natiqin 
çıxışı zamanı qısa cavabı
Dəyişməz,  dəyişmədən  təkrarlanan,  çeynənmiş, 
çox işlənən, bezdirmiş
Gizlicə söyləyən, pıçıldayan. Çıxışın məzmununu 
müəyyənləşdirən gizli rəhbər
«üstün», «üzərində» mənasını verən sözönü
Anlayış, yaxud hadisənin dəqiq tərifini verən söz; 
qədim  mifologiyada -  sərhədləri qoruyan allahın 
adı; xalq arasında mərz daşı kimi hörmət edilirdi
Dilin bütün leksikasını (lüğət tərkibini) əhatə edən 
birdilli izahlı lüğət
Nümunə, model, ümumiləşdirilmiş obraz 
Xarakterik, ümumiləşdirilmiş 
Zəhmətkeşlərin maraqlarını müdafiə edən natiq
386

Triumf  -
Parlaq qələbə. Bu münasibətlə təntənəli şənlik
Ultra...  -
Son dərəcə, çox, «kənara çıxan» hər şeyi (məsələn, 
son  dərəcə  dəbli,  son  dərəcə  mürəkkəb)  bildirən 
sözönü
Universal  -
Geniş biliklərə malik
Verbal  -
Şifahi, sözlü, nitqdə ifadə olunan
Versiya  -
Natiqin  nitqinin,  tezisin,  nəzəriyyənin  əsasında 
duran bir neçə izahdan biri
Virtual  -
Mümkün  ola  bilən,  törəyə  biləcək;  müəyyən 
hadisələrin  uzlaşması  nəticəsində  meydana  çıxa 
biləcək. Virtuallıq prinsipi müasir televiziya proq­
ramlarında, «virtual reallıq» adlanan filmlərdə ge­
niş istifadə olunur
Vulqarizm  -
Ədəbi dildə işlənməsi məqbul olmayan kobud söz 
və ifadə; nəticə, natiqin çıxışının son hissəsi; bu­
rada o, bütün söylədiklərini yekunlaşdırır
387

ƏDƏBİYYAT
AZƏRBAYCAN  DİLİNDƏ:
1. Abdullayev  A.  Müəllimin  nitq  mədəniyyəti  haqqında,  B., 
1966.
2. Abdullayev A. Nitq mədəniyyəti və natiqlik məharəti haqqın­
da, B.,  1968.
3. Abdullayev N.,  M əm m ədov Z.  Müəllimin  nitq  mədəniyyəti, 
B., 2001.
4 .  A dilov  M .N.,  Verdiyev  Z.N.,  Ağayev  F.M.  İzahlı  dilçilik 
terminləri (sorğu lüğəti), B.,  1989.
5. A ğ a yevi.  Bədii və elmi üslub, B.,  1988.
6. Azərbaycan dilinin üslubiyyatı (oçerklər),  1970.
7.  Azərbaycan dilinin üslubiyyatı, B.,  1990.
8.  Azərbaycan ədəbi dilinin praktik üslubiyyatı, B.,  1992.
9. Bağırov Ə.  Azərbaycan dilinin üslubiyyatı, B.,  1985.
10. Bağırov Ə.  Ədəbi dilin üslubları haqqında (mühazirə mətni), 
B.,  1967.
11.  Cahangirov M.  Milli  təşəkkül  mərhələsində ədəbi  dilin apa­
rıcı üslubları,  II hissə, B.,  1989.
12. D əm irçizadə Ə.  Azərbaycan dilinin üslubiyyatı, B..  1962.
13. Dli mədəniyyəti  (toplu), B.,  1974,  1985.
14. Ədəbiyyatşünaslıq terminləri lüğəti, B.,  1988.
15.  Əfəndiyeva  T.  Azərbaycan  dilinin  bədii  ifadə  vasitələri,  B., 
1973.
388

16.  Əfəndiyeva  T.  Azərbaycan  dilinin  leksik  üslubiyyatı,  B., 
1980.
17.  Əfəndiyeva T. Azərbaycan dilinin üslubiyyat problemləri. B., 
2001
.
18.  Ə liyev K.  Azərbaycan  ədəbi  dilinin  praktik  üslubiyyatı,  B., 
1992.
19.  Əliyev  K.  Leksik,  frazeoloji  və  qramatik  vahidlərin  nitqdə 
rolu, B.,  1991
20.  Əliyev  K.  Nitq  mədəniyyəti  və  üslubiyyatın  əsaslan,  B., 
2001
.
21.  Əliyev K.  Üslub haqqında söhbət, B.,  1991.
22.  Əliyev K.  Üslubiyyat və üslublar sistemi, B.,  1985.
23.  H acıyev  T.  XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan ədəbi  dili,  B., 
1977.
24. H acıyev  T.İ.  Azərbaycan ədəbi  dili tarixi  II hissə, B.,  1987.
25. H əsənov  H.  Nitq  mədəniyyəti  və  üslubiyyatın  əsaslan,  B., 
1999,  2003
26.  Q urbanov A.  M üasir Azərbaycan ədəbi  dili, B., 2002
27.  Qurbanov A.  Ümumi  dilçilik,  II hissə, B.,  1993.
28. M əm m ədov 1.0.  Ekran,  efir və dilimiz. Bakı,  1989.
29. Nitq mədəniyyətinin məsələləri, B.,  1988,  1992
30.  Yusifov M.  Nitq mədəniyyətinin əsaslan, B.,  1998.
31. Ritorika-Ali 
məktəb 
üçün 
dərs 
vəsaiti 
(tərtibçi 
-  
Q.Y.Abbasova.B., 2008
389

RUS  DİLİNDƏ
1. Александров Д.Н .  Риторика:  Учеб,  пособие  для  вузов.  -  
М., 2000.
2. Алексеев  А.А.,  Громова  Л.А.  Поймите  меня  правильно 
(как  найти  свой  стиль  мышления,  обрести  взаимопони­
мание с людьми). -  СПб.,  1993.
3. Андреев  В.И.  Конфликтология:  Искусство  спора,  веде­
ния переговоров, разрешения конфликтов. - М ,   1995
4. Андреев В.И . Деловая риторика. - М .,  1995.
5. Баева О.А.  Ораторское  искусство  и деловое  общение.  -  
Минск, 2002.
6. Берков  В.Ф .,  М ихайлов  В.А.  Полемика:  как  ее  вести.  -  
Минск,  1975.
7. Бодалев  А.А.  Восприятие  человека  человеком.  -   М., 
1965.
8. Браим И.Н. Культура делового общения. -  Минск.,  1998.
9.  Васильева А.Н.  Основы культуры речи.  - М .,  1990
10.  Введенская Л.А., П авловаЛ.Г. Культура и искусство речи. 
Современная риторика.  -  2-е изд. -  Ростов н/Д,  1999.
11.  Введенская Л.А.,  П авлова Л.Г.  Деловая  риторика:  Учеб, 
пособие для вузов.  - Ростов н/Д, 2001.
12.  Головин Б.Н.  Основы культуры речи.  -  М.,  1988.
13.  ГолубИ .Б., Розенталь Д.Э.  Секреты хорошей речи. -  М., 
1993.
14.  Голуб //.//.Риторика.  Учитесь говорить правильно и кра­
сиво.  -М ., 2013
390

15. Гохман О.Я.,  Н адеина  Т.М.  Основы речевой коммуника- 
чии. - М .,  1997.
16. Гурвич С.С.,  Погорелко В.Ф .,  Герман М .А.  Основы рито­
рика. -К и е в ,  1988.
17. Д ю буа Ж .  и  др.  Общая  риторика:  Пер.  с  фр.  -  Благове­
щенск,  1999.
18. Карнеги Д.  Как выработать уверенность  в  себе и влиять 
на людей,  выступая публично: Пер.  с англ. -  М ,  1994.
19. Касаткин С. Ф.  Обратная связь в устном выступлении. -  
М.,  1984.
20.  Клю ев Е.В.  Риторика. - М ., 2001.
21.  Козарж евский  А. Ч.  Античное  ораторское  искусство.  -  
М.,  1980.
22.  Кохтев Н.Н.  Риторика. - М .,  1994.
23. Кузнецов И.Н.  Современная риторика. -  М., 2003.
24. Л ьвов М.Р.  Риторика. Культура речи. -  М., 2002.
25. М арт ин Д .  Трудный  разговор.  Как  справиться  с  затруд­
нительными ситуациями: Пер.  с англ. -  М.,  1996.
26. М ихайличенко Н.А.  Риторика. -  М.,  1994.
27. М урина Л.А.  Риторика. -  Минск,  1994.
28.  О палев А.В.  Умение  обращаться  с людьми...  Этикет де­
лового человека. -  М.,  1996.
29. П авлова Л.Г.  Спор, дискуссия,  полемика. - М .,  1991.
30.  П анасюк  А.Ю .  Как  победить  в  споре,  или  искусство 
убеждать. - М .,  1998.
31. П анов М .В.  Риторика от античности до наших дней:  Ан­
тология. - М .,  1997.
391

32. Поварнин  С.П.  Спор.  О  теории  и  практике  спора.  -М., 
-2012
33.  Подобед А. С.  Практическая риторика. -  Минск, 2001.
34.  Порубов Н.И.  Риторика. -  Минск, 2002.
35. Риторика:  Курс лекций / Л.А.  Мурина,  Т.В.  Игнатович, 
Т.В. Мальцевич и др.; Под ред.  Л.А.  Муриной.  -  Минск, 
2002
.
36. Розенталь Д.Э .  Культура речи. - М .,  1964.
37.  Совкова З.И.  Техника речи. - М .,  1988.
38.  Успенский Л.В.  Культура речи. -  М.,  1976.
392

MÜNDƏRİCAT
G İR İŞ...................................................................................................3
I  FƏSİL
KLASSİK VƏ  MÜASİR RİTORİKA
1.1.  Ritorikanın tarixindən................................................................. 9
1.2. Natiqlik sənəti  sosial hadisə 
k i m i
............................................22
1.3. Ritorika:  fəaliyyət, fənn,  dünyagörüşü.................................... 29
II  FƏSİL
NİTQ MƏDƏNİYYƏTİ
2.1. Ritorika və nitq mədəniyyəti.................................................... 35
2.2. Təfəkkür mədəniyyəti.  Nitqin m əntiqi.................................... 43
2.3. Nitq norması................................................................................57
2.4. Nitq üslubları və nitq mədəniyyətinin növləri....................... 62
2.5. Nitq e tik e ti..................................................................................68
Ш  FƏSİL
ÜNSİYYƏT (kommunikasiya)  RİTORİKASI
3.1.  Ünsiyyət prosesi....................................................................... 79
393

3.2. Ünsiyyət vasitələri..................................................................... 84
3.3. Həmsöhbətlərin tip lə ri.............................................................. 89
3.4.  Əlaqələrin yaradılması m etodikası..........................................93
IV  FƏSİL
NİTQİN  FORMA VƏ JANRLARI
4.1.  Dialoq ünsiyyət forması kim i................................................. 111
4.2.  Monoloq və monoloji nitqin əsas n ö v ləri........................... 122
4.3.  Ünsiyyət prosesinin ritorik əsaslan........................................161
V  FƏSİL
NİTQ FƏALİYYƏTİ
5.1. Yaranış mərhələsində ritorik fəaliyyət  ................................. 169
5.2.  Çıxışın kompozisiyası. Materialın yerləşdirilməsi
mərhələsində ritorik fəaliyyət...................................................181
5.3.  Çıxışın nitq tə rə fi..................................................................... 194
5.4. Nitqin obrazlılığı və emosional ifadəliliyi............................ 198
VI  FƏSİL
KÜTLƏ QARŞISINDA NİTQ
6.1.  Ümumi ritorik qanunlar..........................................................217
6.2. Kütlə qarşısında çıxışın ümumi qaydalan............................ 221
6.3. Kütlə qarşısında nitqin əsas vasitələri................................... 226
394

vn  FƏSİL
NİTQ TEXNİKASI
7.1. Nitq texnikasının komponentləri............................................239
7.2. Natiqin xarici görünüşü...........................................................244
vni  FƏSİL
ŞİFAHİ NİTQ.  POLEMİKA USTALIĞI
8.1.  Çıxışa hazırlıq.......................................................................... 251
8.2. D iskussiya.................................................................................268
8.3.  Əsaslandırma............................................................................ 277
8.4.  Şifahi nitq bacarıqlarının təkmilləşdirilməsi........................ 296
IX  FƏSİL
İŞGÜZAR RİTORİKA
9.1.  İşgüzar ünsiyyət m ədəniyyəti................................................ 308
9.2.  İşgüzar sö h b ət.......................................................................... 326
Son söz əvəzi.................................................................................... 350
ƏLAVƏLƏR...............................................................................355
NİTQ MƏDƏNİYYƏTİNƏ AİD NÜMUNƏLƏR....................361
Nitq mədəniyyəti və Ritorika fənni üçün
terminlər lüğəti.................................................................................377

Yüklə