Ziyad Səmədzadə
Yüklə 1 Mb. Pdf görüntüsü
|
Yuxarıda göstərilmiş FDT üsulunun tətbiqinin əsas prinsipləri məhsulun layihələndirilməsinin hazırlanmasının əsas elmi - tətqiqat və sınaq konstruksiya işləri (ETSKİ) mərhələsində də saxlanılır, lakin bir çox iqtisadi - analtik işlərinin aparılması texnologiyasının və metodiki yanaşmanın bir - birindən müxtəlif fərqləri vardır.Hər şeydən əvvəl onu qeyd etmək lazımdır ki, FDT məmulatın alınmasının ETSKİ mərhələsində yerinə yetirilən bütün işlərə metodik cəhətdən əlaqəli olmalıdır.Odur ki, FDT -nin texniki iqtisadi təhlilə (TİT) əlaqələndirilməsi yaradılan yeni məmulatın texniki - iqtisadi cəhətdən əsaslandırılması və onun səmərəliliyinin müəyyən edilməsində mühüm əhəmi}^ətə malikdir. FDT ilə TİT bir-birindən işlərin aparılması ilə fərqlənməklə yanaşı konkret məsələlərdə öz funksiyaları ilə də fərqlənirlər. TİT-nin əsas obyekti hazırlanması mənimsənilən məmulat və texniki həllərdir. TİT aparılarkən məlum istehsal və istismar şəraitində məmulatın obyektə görə ümumi olan texniki iqtisadi göstəriciləri tədqiq edilir. Odur ki, bu təhlil makrotəhlil adlandırıla bilər. FDT-nin obyekti isə, hər şeydən əvvəl, məmulatın konstruktiv hissələrinə aid olan lokal texniki həllərdir. FDT yerinə yetirilərkən məmulatın daxili strukturuna iqtisadi nöqteyi-nəzərdən də baxıhr.Bu nunla əlaqədar olaraq FDT-yə mikrotəhlil kimi baxmaq olar. Layihələşdirilən materialın funksiyasının təhlili və funksional struktur sxemin qurulması, əsas layihə konstruktursi- ya işləri paralel olaraq qarşılıqlı sürətdə əlaqəli aparılır. Bu halda aşağıdakı qaydalara əməl edilir: •
məmulatın funksiyasını müəyyən etmək üçün əvəlcə ümumobyektə aid olan əsas, sonra köməkçi funksiyalar, nəhayət obyektdaxili əsas və köməkçi funksiyalar müə}^ən edilir; •
onun tətbiq sferasındakı və şəraitindəki vəziyyətinə 47- və roluna baxılır.Bundan başqa digər sistemlərlə obyektin əlaqələri də nəzərə alınır; •
obyektin prinsipal sxemi təhlil edilir və bunun əsasında konstruksiyanın fəaliiyəti zamanı olan informasiya, enerji və kütlə axını təsvir edilir.Hər bir axına aid olan üç funksiya ayrılıqda göstərilməlidir. Bunlar çatdırılma, yaxud qəbul, informasiyanın, enerjinin kütləvi ötürülməsi, yaxud də3nşdirilməsi, nəticənin verilməsidir; •
eskiz mərhələsində texniki və işçi layihəsi mərhələsində müəyyən
edilir.Köməkçi funksiyalara əsasən birləşdirici, ayırıcı və bu kimi işlərin yerinə yetirməsi aiddir. Yeni
məmulatın hazırlanmasılayihəsinin ETSKİ mərhələsində funksional struktur təhlilinin aparılması üçün istifadə edilən əsas üsul funksional dəyər təhlilinin ən əsas hissələrindən biri funksional bloklar üzrə texniki variantların müqayisəli təhlilidir.Müqayisəli təhlilin başlıca vəzifəsi - variantların hər tərəfli qiymətləndirilməsi, texniki həllərin ən qənaətlisinin seçilməsi və əsaslandırılmasıdır. Beləliklə, FDT üsulunun ETSKİ mərhələsində müvəffəqiyyətlə tətbiq edilməsi üçün funksiaynm düzgün müəyyən edilməsi ilə yanaşı texniki həll variantlarının düzgün iqtisadi qiymətləndirilməsi də lazımdır.Yaradılan məmulatın texniki - iqtisadi göstəricilərinin qiymətləndirilməsi üçün təcrübi olaraq bir çox tətbiq edilmiş və hazırlanılmış üsullardan istifadə edilir. Lakin, bunlar əsasən yekun məmulat üçün [maşın, cihaz, sistemi və s.] tətbiq edilir.Texniki həllərin lokal variantlarının (alt sistem, detal, müə}^ən hissə ] texniki - iqtisadi qiymətləndirilməsi üsulları o qədər də geniş hazırlanmamışdır ki, bu da FDT - nin ETSKİ tətbiqinə ciddi -48
maneə törədir və onu ləngidir. Tədqiqatçılar tərəfindən seçilmiş konkret texniki - iqtisadi qiymətləndirmə üsulu aşağıdakı tələblərə uyğun gəlməlidir: variantları bir - birindən fərqləndirən amillərin kifayət dərəcədə tam olmamasının nərəzə alınması; layihələndirmənin bu mərhələsində obyektə aid olan, yığılan informasiyalardan maksimum istifadə etmək, qiymətləndirmənin dəqiqliyini yüksəltmək məqsədi ilə ümumiləşmiş metod əvəzinə elemntlər üzrə qiymətləndirmə üsuluna keçmək; texniki həll variantlarına yalnız dəyişən xərclərin tərkibinin qiymətləndirilməsi; tədqiq edilən obyektə oxşar və analoqu olan obyektlər üzrə ilkin məmulatların kifayət dərəcədə düzgün olması.
Bu məmulatlardan yeni obyekt üçün norma - sənədlər tərtib etmək məqsədilə istifadə edilə bilər. Texniki - həllərin seçilməsi zamanı məmulata aid olan bir çox sosial ekoloji, erqonomik və bu kimi digər tələblər də nəzərə alınmalıdır. Odur ki, texniki - iqtisadi qiymətləndirmə daha ümumi, kompleks qiymətləndirmənin tərkib hissəsi olmalıdır. Lokal həll variantlarının müqayisəli qiymətləndirilməsi üçün yarayan üsullar - ekspert ball qiymətləndirmə, ekspert iqtisadi qiymətləndirmə, xərclərin xüsusi çəkisi, ölçü əmsalları və 5uğcam normativ kalkulyasiyasıdır.Bunlar haqqında qısaca məlumat verək. Ekspert ball qiymətləndirilməsi sınaq konstruksiya işlərinin başlanğıc, səthi hazırlanmış variantların təhlili üçün istifadə edilir.Belə ki, texniki həllər ümumi formada prinsi- pal, yaxud eskiz şəklində olduqda və konstruksiyanın xüsusiyyətləri haqqında kəmiyyətcə informasiyalar verilməyən hallarda istifadə edilir.Göstərilənlərdən başqa təcrübi olaraq bu üsuldan konstruksiyaların bəzi xüsusiyyətlərinin parametrləri müə3 edilə bilər, bir çox xüsusiyyətləri isə kə- mİ3^ətcə ölçülə bilməyən variantların kompleks qiymətlən
'
Yüklə 1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|