Z. S. Musayev, K. M. M mm dov, M. S. Z rb L yev su eht yatlarin nteqras yali dar olunmasi

300
fonduna ölk
razisind  olan bütün daxili sular v   X z r d nizinin 
Az rbaycana aid sektorunun suları aid edilir. 
Az rbaycan Respublikasının su fondu s th, yeraltı, s rh d v  X z r
d nizinin Az rbaycan Respublikasıına aid sektorunun sularından ibar tbir. 
Quru  razinin s thind  olan su axarları, su tutarları, buzlaqlar v  qar 
örtükl ris th su m nb l ri hesab olunurlar. S th su obyektl ri çox funksiyalı
h miyy t  malik oldu u ücün eyni vaxtda bir neç   m qs d ücün istifad
edil  bil r. 
Yerin t kind ki geoloji strukturlarda yı ılmı  sular yeraltı su 
obyektl rin  aid edilir. Yeraltı su obyektl rin  a a ıdakılar aiddir: 
– yerin t kind  olan v  bir – biri il  geoloji  laq si olan su 
t b q l ri; 
– yeraltı su hövz l ri –bir geoloji struktur daxilind  olan qatlarda, 
bo luqlarda v  sulu laylarda olan sular; 
– yeraltı su yataqları – buraya yerin üstün  çıxarmaq üçün  lveri li 
raiti olan sulu layın bir hiss si daxildir. 
Su obyektl ri icm li su v  m i t ehtiyacları üçün, müalic , istirah t
v  idman m qs dl ri, s naye, tikinti v  enerji  ld  etm k, k nd t s rrüfatı,
me   t s rrüfatı, n qliyyat, balıqçılıq, ovçuluq v  ba qa m qs dl r üçün 
istifad  edil  bil r (Su m c ll si, madd  35). 
Ölk mizin su balansında çayların rolu çox böyükdür. Az rbaycan
Respublikasının çay  b k si 8350-d n çox müxt lif ölcüy  malik çayları
hat  edir. Onlardan 7860-nın uzunlu u 100 km-d n az v 22-nin uzunlu u
100 km-d n artıqdır. Respublikamızdakı bütün çayların ümumi uzunlu u
33665 km – dır. 
Ab eron yarımadasında yerl
n 50 - y  q d r gölün dem k olar ki, 
hamısının suyu duzludur. Müxt lif mineralla ma d r c sin  malik 
olduqlarına gör  bu göll rd n duz istehsal etm k üçün istifad  olunur. 
Ab eron göll rind n nisb t n böyüyü Böyük or v  Masazır göll ridir. 

---

301
Bütün dünyada oldu u kimi, Az rbaycanda suya olan t l batın bir 
hiss si yeraltı irin su yataqları hesabına öd nilir. Respublikamızda olan bir 
sıra aran v  da
t yi rayonlarda yeraltı irin su m nb l rind n içm k v
t s rrüfat ehtiyacları üçün istifad  edilir. Yeraltı sular t bii v  istismar 
olunan sular kimi t snifatla dırılır. T bii yeraltı sulara yer s thin   s rb st 
çıxan su ehtiyatları aid edilir. Yeraltı suların ekoloji c h td n t mizliyi 
diqq ti daha çox c lb etm lidir. 
Respublikamızda  4 böyük v 50-d n çox kiçik v  orta h cmli su 
tutarları, habel 80-d k irin su il  doldurulmu  irriqasiya göll ri vardır.
Onların tam su tutarının h cmi 13638,2 milyon m
3
v  su müst visinin sah si
1373,4 milyon km
2
  -   b rab rdir. Respublikanın hidrologiyasında 
buzlaqların v  qar yı ılan sah l rin rolu el   d
h miyy tli deyil. Onlar 
sas n Qusarçay, qism n d  Qudyalçay v  Gilgilçay hövz l rind  yerl -
mi l r. Respublikamızın co rafi v ziyy ti v  iqlim ölk l ri il
laq dar 
olaraq göll r su resursu m nb yi kimi az  h miyy t  malikdir. Da lıq v
d r l rl
ırımlanmı  relyef  razil rin göz ll m sin  imkan vermir. Bel
xırda göllükl r  Kür – Araz çök klikl rind  (Köhn  Axmazlar), L nk randa 
v  Samur – D v çi çök klikl rind  rast g lm k olar.  sas material ir-
riqasiya kanalları yaxınlıqlarında suyun infiltrasiyası v  qrunt sularının
s viyy sinin qalxması hesabına az miqdarda da olsa bataqla mı  sah l r
rast g lm k mümkündür. 
Respublikamızın
razisind  3500 – d n çox t bii bulaq qeyd
alınmı dır.  
Yeraltı su axarlarının resusrsları çay axarlarının 25%- ni t kil edir. 
Yeraltı suların potensial istismar ehtiyarları 14068,4 min m
3
/sutka
(o cüml d n 11617,6 min m
3
/sutka  istifad  üçün t sdiq olunmu dur)
h cmind  qiym tl ndirilir. 
Bulaqların debiti Böyük Qafqazın c nub yamaclarında 7-8 
l/saniy y  v
imali –  rq yamaclarında is 50/ l saniy y  b rab rdir.  

---

302
Yeraltı mineral su ehtiyatlarına gör  Az rbaycan regiondakı
dövl tl r arasında müst sna yer  malikdir. Respublikada 200 – d n artıq
mineral su yataqları k f edilmi dir. Mineral su dedikd   t rkibind   h ll
edilmi  mineral birl m l r olan sular ba a dü ülür. Statistikada mineral 
suların istismar ehtiyatlatıil  yana ı çıxarılan, istifad  edil n, hasilat v
istifad  zamanı itiril n mineral sular ayrıca uçota alınır. 
Mineral su m nb l ri a a ıdakı üc kateqoriyaya bölünürl r:
karbohidrogenli; kükürdlü hidrogenli; karbon tur ulu. 
sas n respublikanın da lıq v  da
t yi rayonlarında yerl
n bu 
mineral su m nb l ri a a ıdakı tektonik  razil rd  c ml mi dil r:
– Kiçik Qafqazın tektonik  razil rind  yerl
nl r. Buraya 30 
qruplardan çox t rkibi q l vili, hidrokarbonatlı, karbon tur ulu v   d mir 
ionları il  z ngin olan mineral su yataqları daxildir. Bunlardan  n m huru 
stisu, Mink nd, Qoturçu v  Slavyanski sularıdır. 
– Böyük Qafqazın kükürdlü – hidrogenli mineral su yataqları.
Burada hidrokarbonatlı –xlorlu su yataqlarını xüsusil  ayırmaq olar. Bu 
suların t rkibi nitrat, kalsium, maqnezium duzları il   z ngindir. Bu 
m nb l r arasında
lisu, Bum, Qonaqk nd, Xınalıq, D v çi, Xudat v
ba qalarını xüsusil  ayırmaq olar. 
– Quzey Az rbaycanın Talı  zonasında soyuq, ilıq v  istiliyi 64
0
 -
çatan isti mineral su m nb l ri. Onların ümumi sayı 25-   q d rdir. Bu 
m nb l rin çoxu sulfitli-xlorlu, natriumlu v  kalsiumlu mineral su tipin
aiddirl r. Bu m nb l r arasında  n h miyy tlisi yodlu v  bromlu t rkib
malik olanlardır. 
– 50 – d n çox mineral su qeyd  alınmı  Naxçıvan MR  ra-
zisind ki mineral suları. Bu suları a a ıdakı qruplara bölm k olar:  
a) t rkibi acı – duzlu madd l rl   z ngin olan Qızılv ng, Cugin, 
Toro  v  D st  mineral su yataqları;

---