Z. S. Musayev, K. M. M mm dov, M. S. Z rb L yev su eht yatlarin nteqras yali dar olunmasi

289
biri su istifad çil rinin v   t bi tin dayanıqlı v
dal tli su il   t min 
edilm si, suvarma kanallarının tikintisind  suya q na tedici 
texnologiyaların t tbiqin  az diqq t verilm si, el c  d  ayrı-ayrı t bii iqlim 
zonaları üzr  su t s rrüfatı balanslarının hazırlanmaması olmu dur. 
Su t s rrüfatında iqtisadi s m r liliyin ilkin yolları a a ıdakılardır:
_ Su istifad çil rinin hüquqları qanunda d qiq göst rilmi dir.  sas n
fermerl r üçün suyun suvarılan torpaqlarla  laq li olması, eyni zamanda su 
t s rrüfatı t kilatı bu hüquqlara n zar t etm kl   m suliyy t da ıması
mü yy nl dirilir. Sonra is  suyun düzgün v  optimal paylanmasının
iqtisadi nöqteyi – n z rd n t min edilm si üçün su ehtiyatlarından istifad
etm k hüququ ver n bazar yaradılmalıdır;
_ Sudan istfad  xidm tl rinin öd nilm si sisteminin 
t kmill dirilm si, el c   d  su istifad çil ri üçün suyun d y rinin 
öd nilm si mü yy n normativl r sasında minimum olmalıdır (Hindistanda 
suyun istifad si 10%-d n artıq olduqda 5 qat ölçüd , ondan yuxarı olduqda 
is  10 qat ölçüd  öd m l r h yata keçirilir); 
_ Su t s rrüfatı orqanlarının bir sıra t dbirl rin köm yi il  sudan 
s m r li istifad  etm k mara ının yaradılmasıdır;
_ Bir sıra yeni t dbirl rin köm yi il  sudan s m r li istifad  etm kl
su t s rrüfatı orqanlarında maraq yaratmaqdan ibar tdir. M s l n, büdc d
dövl tin payında olan daimi x rcl rd n su t s rrüfatı orqanının x rcini 
öd m kl ;
_ Su t s rrüfatı orqanlarının v zif l rinin d qiql dirilm si v  su 
istifad çil ri c miyy tin  köm k m qs dil  maliyy l dirilm si nöqteyi – 
n z rd n su qeydiyyatı t kilatında. 
– Su t s rürfatı orqanlarının v zif l rinin d qiql dirilm si v  su 
qeydiyyatı t kilatında su istifad çil rinin c miyy tin  köm k m qs dil
uy un maliyy l dirm nin t yini, kanalların qeydiyyat vasit l ri il   t mini
v  su i tirakçılar

---

290
c miyy tinin nümay nd l rinin su qeydiyyatı üsulunun öyr dilm si v  s. 
Bu m qs dl r dövl t büdc sind  n z r  alınmalıdır.
Su ehtiyatlarının idar  olunmasının iyerarxiyasının maliyy
v saitinin artması, su istifad çil rinin h r illik x rcl rind  dövl t idar l ri
il  münasib tind n sas n çox asılıdır. 
n
sas m s l  – sistemin rekonstruksiyasında v
modemizasiyasında dövl tin maliyy   i l rind   i tirakıdır. Ona gör   d
rekonstruksiyaya ç kil n x rcl r dövl t v  fermerl r arasında g lirin 
g lm sind n asılı olaraq paylanma d r c si mü yy n olunmalıdır. N  q d r
çox g lir g lirs , bir o q d r su istifad çil rin i tirakı çox olmalıdır. 
Su ehtiyatlarının idar  olunmasının iyrarxiyasının hüquqi  sasına 
dövl t s viyy sind  daxildir: 
– Su ehtiyatlarının idar  olunmasının tanınması metodu kimi, 
hövz nin v   ya  su  t s rürfatı sisteml rinin s rh dl rinin idar  olunması
kimi, ictimaiyy tin i tirakı, t bi tin t l bl rini t min etmk kimi v  s. 
aspektl r daxil edilm kl  su t s rürfatı v  suyun istifad sinin
t kmill dirilm sinin  sas istiqam tini t kil edir.  
– Su istifad çil rin hüquq v   v zif l rinin möhk ml ndirilm si su 
t s rrüfatı orqanlarının hüquq v  v zif l rin  b rab rdir. 
– Suya olan lisenziya qaydası v  ya suya olan hüququn 
möhk ml ndirilm si. 
– Suyun iqtisadi qiym tinin v  ekoloji s rfl rin möhk ml ndirilm si
t bi tin suya olan hüququna b rab rdir. 
– Sudan istifad  xidm tl rin   v  realizasiyaya gör  suyu 
çirkl ndir nl r öd m lidir. 
– Su t s rrüfatının saxlanması v  inki afında dövl tin i tirakı
munisipial orqanların v zif l ridir.  
Yerli s viyy d  hüquqi aspektl r  a a ıdakıları aid etm k olar: 

---

291
– Su istifad çil rin, kanallar idar sinin v  onların uralarının hüquqi 
xs qismind  qeydiyyatının aparılma qaydasıdır. Bu zaman su istifad çil r
c miyy ti il  kanallar  urası kommersiya olmayan, dövl t sayılmayan
t kilatlar olmalıdır. Y ni bunlar vergil r  c lb olunmamalıdırlar. 
– Suyun paylanması, suyun verilm si, xidm tin öd nilm si, ictimai 
i l rd  i tirakını v  s. kimi mübahis l rin h lli mexanizmi i l nm lidir. Bu 
halda ictimai m hk m l rin, arbitrajların v  h tta müs lman qaydası il  su 
hüqüqundan istifad  kimi keçmi
n n l rd n istifad  etm k lazımdır.

---

292
V F S L.
SU QANUNVER C L Y , SU  
EHT YATLARINDAN  ST FAD  QAYDALARI 
 V  ONUN  DAR  OLUNMASI 
5.1. Su qanunvericiliyi 
Respublikamızda su ehtiyatlarının kompleks, s m r li istifad sin  v
mühafiz sin  böyük fikir verilir. Bu m qs dl  Ali Sovet t r find n su qa-
nunvericiliyi  sasları q bul olunmu dur. Bu qanunvericiliy
sas n bütün 
t bii sular dövl t  m
susdur, y ni ümum alq mülküdür. Dövl t t r find n
su ehtiyatları yalnız istifad y  verilir. Suya dair dövl t hüququnu pozan h r
hansı h r k t qada andır. Bütün sular vahid dövl t su fondunu t kil edir. 
Vahid dövl t su fonduna çaylar, göll r, hovuzlar, su anbarları, kanallar, 
yeraltı sular, buzlaqlar, da ili d nizl r, razi d nizl r v  s. su m nb l ri
da ildir. Su qanunvericiliynd  suya olan münasib tl rin nizamlanma 
sasları, suların istifad sin   v  mühafiz sin   n zar t edilm sinin dövl t
prinsipl ri, su ehtiyatlarının t bi v ziyy tin   t sir ed n bütün tikinti 
obyektl rinin layih  edilm si, yerl m si, tikilm si v  istismarı
rtl ri
mü yy n edilmi dir. 
Su ehtiyatlarının mühafiz  edilm sin  su qanunvericiliynd
üsusi 
fikir verilir. Burada göst rilir ki, bütün sular çirkl nm d n v  tük nm d n
mühafiz  olunmalıdır. Su ehtiyatlarına s naye, m i t v  s. tullantıların,
t mizl nm mi  çirkab suların ötürülm si qada andır. Su t s rrüfatı su 
ehtiyatlarını gübr l r v  z h rli kimy vi madd l rl  çirkl nm d n mühafiz
etm lidir. T s rrüfat – içm , müalic , istirah t m qs dil  olunan su 
ehtiyatlarının mühafiz si üçün sanitar mühafiz  zonalarının yaradılması
n z rd  tutulur.  
Su ehtiyatlarının lill nm si, tük nm si, onlardan uy un su rejiminin 
yaranması, torpa ın su v  kül k erroziyasına  

---