Z. S. Musayev, K. M. M mm dov, M. S. Z rb L yev su eht yatlarin nteqras yali dar olunmasi
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
67 Respublika razisind n keç n v yerl n çaylar da çaylarıdır ki, onlar da sas n qa rv buzların suyu il qidalanır. Bel çayların gur sulu dövrü yaz mövsümün v yayın vv ll rin t sadüf edir. Respublikanın sas su arteriyaları Kür v Araz çayları v onların hövz l rin a an dig r çaylardır. Bu çaylar üçün qı v yay azsulu dövrl rdir. Kür çayının illik a ımının 50%- q d rini qar suyu, 30%-ni yeraltı v 20%-ni is ya ı sularını t kil edir. Araz çayının 45-50%-ni yeraltı sular, 30-35%-ni qar suları, 10-15%-ni is ya ı suları t kil edir. Öz relyef üsusiyy tl rin gör da çayları yu arı da t yi, düz n v a a ı hiss l r bölünür. Çayn yu arı v da t yi hiss l rind maillik v sür t ço oldu undan burada dib v asılı g tirm l r d z ngin olur. Bu hiss l rd suvarma suyunu kanallara q bul etm k asan olur., ancaq iri g tirm l rin kanala da il olmasının qar ısı alınmalıdır. Onu da qeyd etm k lazımdır ki, b z n bu hiss l rd üsusi b ndl rin layih l ndirilm sin ehtiyac da olmur. Da çaylarının düz n v a a ı hiss l rind maillik eyli az oldu undan çayda suyun s viyy si suvarılacaq sah l rd n a a ı olur. Bu yerl rd çay suyunu suvarılacaq sah y qaldırmaq üçün nasos stansiyalarından istifad olunur. Kür çayının Kür-Araz ovala ı il a an düz n v a a ı hiss l ri üçün bu c h td n s ciyy vidir. Bu yerl rd suvarma suyunu q bul ed n kanalların ba lan ıcında iri hiss cikl rin, g tirm l rin suvarma kanallarına da il olmasının v lill nm sinin qar ısını almaq üçün durulducudan istifad olunur. Düz n çaylarının mailliyi nisb t n az olmaqla sas n qar v qrunt suları il qidalanır. Çay su ehtiyatları az olan rayonlarda yeraltı sulardan istifad edilm si böyük h miyy t k sb edir. Yeraltı suların suvarma v ba qa m qs dl r üçün istifad edilm sind sas rt onun keyfiyy tc yararlı olmasıdır. Dig r rt is yeraltı suların dinamik ehtiyatlarının kifay t miqdarda olması sasdır. Bu sular vasit si il suvarmanın üstün v çatı mayan c h tl ri vardır. Üstün c h ti ondadır ki, suvarma suyunun 68 suvarılacaq sah ya ınlı ında ld edilm si il magistral v ba qa n qledici kanallara ehtiyac olmasıdır. Dig r t r fd n qrunt sularının s viyy sinin a a ı dü m si il laq dar sah l rin orla ması v bataqla ması qar ısının alınmasının v s. göst rm k olar. Çatı mayan c h t ondan ibar tdir ki, su ehtiyatı az olan yerl rd ondan istifad edilm si effektsiz olur, yeraltı suların minerallı ı ço olduqda suvarma üçün yararsız olur, ço d rind yerl dikd ondan istifad iqtisadi c h td n lveri li olmur, onların temperaturu nisb t n a a ı olur v s. Yeraltı suarla suvarma quyulardan, bulaqlardan v k hrizl rd n suyu q bul etm kl aparılır. Bulaq sularından kiçik sah l rn t min n 5-30 ha sah ni suvarmaq olar. Bir neç bula ın suyunu topladıqda suvarılan sah ni 100 ha çatdırmaq olar. Quyu suyu il suvarma geni t tbiq olunmaqla bu cür quyulara artezan quyuları da deyilir. Onların suvara bil c yi sah 200 ha-ya çatdırılmaqla a ta killi v borulu olurlar. a ta kill quyuların diametri 40-1,5m olmaqla, d rinliyi 1-30m- çatır. Sulu laya da il olan quyunun a a ı hiss sin suq buled n hiss adlandırılmaqla bel quyular sas n d mir-betondan hazırlanır. Onun dibind ki süzg cdn v divardakı de ikl rd n quyuya su da il olur. Su yerl n laylarda pyezometrik vasqı ço olduqda quyudan su f vvar vuraraq çı ır. Bel quyulara praktikada az t sadüf olunur. n ço istifad olunan o quyulardır ki, quyunun dibind ki suya batırılmı halda yerl n nasos vasit sil suvarma suyunu sah l r vurur. Bu halda nasoslar 100 metr d rinlikd n 50-100 l/san v nisb t n ço s rf ver bil r. K hrizl r vasit sil yer s thind n 0,8-1,0m d rinlikd n ço olmayan su laylardan s th suları q bul ed r k sah l r suvarılır. Yeraltı sulardan s m r li istifad olunması üçün quyuların v k hrizl rin su s rfi üsusi ç nl rd nizamlanır. Nizamlanma suvarılacaq sah nin böyüklüyünü, quyunun v ya 69 k hrizin su s rfini n z r alaraq sutkalıq, suvarılması dövr v il rzind olur. Ç nin h cmini nizamlamadan asılı olaraq a a ıdakı kimi t yin edilir: Sutkalıq: W sut =36 (24-t) Q Suvarma arası dövr: W sd =86,4Qt 1 n llik nizamlanma: W sd =86,4Qt 2 n Burada Q- quyu v ya k hrizin su s rfi;l/san T- sutka rzind suvarmanın davametm müdd ti, saat t 1 - suvarma arası dövr; t 2 - suvarma aparılmayan dövr, sutka n- ç nin ehtiyat h cm msalıdır (n=1,1-1,4 q bul edi lir). Hal-hazırda respublika razisind yeraltı sular hesabına 400-d n artıq artezan quyusu, 900-d n artıq k hriz v 400- q d r bulaq istismar olunur. Atmosfer ya ıntılarından vv l s th s th sularından v kiçik çayların sularından istifad etm kl suvarma yerli a ımlı suvarma adlanır. Yerli a ım sularından n inik suvarmada, h m d balıqçılıq, heyvandarlıq t s rrüfatlarında, su t chizatında istifad olunur. Bu sular sas n yaz va tı qarın rim si hesabına m l g lm kl su anbarlarında v nohurlarda topla- naraq bitkil rin suya olan t l batı ço olan vegetasiya dövründ verilir. Su anbarının suvarma qabiliyy ti a a ıdakı kimi t yin edilir: n w t 8 Burada -su anbarının N o faydalı i msalıdır. N or -ümumi orta suvarma norması (nefto) olub a a ı - dakı kimi t yin edilir: Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|