Z. S. Musayev, K. M. M mm dov, M. S. Z rb L yev su eht yatlarin nteqras yali dar olunmasi

85
36 Masallı 
74 
0,185 
37 Na çıvan 418 
4,592 
Onlar ist r su hövz l rind n suyun mü yy n uzaqlıqlarda yerl
n
m saf l r   n ql edilm si, ist rs   d  magistral v  suvarma kanallarından 
suyun mü yy n yüks kliy  qaldırılaraq n ql etdirilm si m qs dil
layih l ndirilmi l r.  
Samur –Ab eron kanalında bütün suyu 18 m-  qaldıran Sitalçay v
27m-  qaldıraraq Ceyranbatan su anbarına vuran eyni adlı nasos stansiyası
in a edilmi dir. 
Respublikanın sas su arteriyaları olan Kür v  Araz çaylarında t bii 
v  süni yaradılmı  su hövz l ri üz rind  qura dırılan nasos stansiyaları
suvarma v  su t chizatı sisteml rinin su il  t min edilm sini h yata keçirir. 
Bundan ba qa, respublikada meliorasiya olunmu  sah l rd n a ıdılan 
kollektor-drenaj sularının n ql etdirilm sind   d  stasionar nasos 
stansiyalarından istifad  edilir. 
2.2.8. Meliorasiya v  su t s rürfatı sisteml rinin istismarı
Respublikada mövcud olan möht
m meliorasiya v  su t s rrüfatı
sisteml ri
b k sinin sistematik v  fasil siz i ini t min etm k onlara 
s m r li münasib t sasında mümkün olur. Burada  sas m s l  suvarma, 
kollektor-drenaj sisteml rind n, onların idm t etdiyi sah l rd n, külli miq-
darda mü t lif hidrote niki qur ulardan, nasos stansiyalarından ibar t
olmaqla torpa ın h r hektarından bol m hsul götürülm si üçün mür kk b
bir kompleks yaradılmı dır ki, bu da c miyy t  daha ço
eyir verm kl , su 
v  torpaq ehtiyatlarında s m r li istifad ni t min edir. 
Meliorasiya v  su t s rrüfatı sisteml rinin istismarı geni   t s rrüfat 
ölçül rin  malik olmaqla, Meliorasiya v  Su T s rrüfatı Açıq S hmdar 
C miyy tinin  100-d n ço  istismar– idm t t kilatını özünd  birl dirir. 
Bunlar mu tar respublikanın meliorasiya v  su t s rrüfatı idar l ri,  60-dan 
ço  rayonlararası v  rayon suvama v  meliorasiya sisteml ri idar l ri, 
kanallar, su anbarları v  ba qa istsmar t kilatları, idar l ri v  istehsalat 
birlikl rind n ibar tdir.  stismar t kilatlarında  

---

86
22 min  n f r m kda   i l yir v  bunun 6 min n f ri müh ndis – te niki 
i çil rd n ibar tdir.   
Rayon suvarma sisteml ri idar l ri v  meliorativ  idm ti t kilatları
t mir – istismar i l rinin v   k nd t s rrüfatı bitkil rinin suvarılması
planlarını t rtib edir, t s rrüfatada ili meliorativ sisteml rd  te niki  idm t
v  t mir i l rinin yerin  yetirilm sini t min edir. 
srl rd n b ri t s rrüfatda ili 
b k  mü yy n miqdar su qaldırıcı
qur uları
sas n torpaq m cralı kanalardan ibar t olardı v  onların
istismarını da t s rrüfatlar özl ri apara bilirdil r. Lakin 
srin II 
yarısından ba layaraq t s rürfatlarında bu sisteml rin sızmaya qar ı
materiallarla üzl nilm sin , hidrantları olan örtülü suvarma  b k l rinin 
yaradılmasına, kanalların d mir – beton novlarla tikilm sin , suyu 
payla dırmaq v  nizamlamaq üçün hidrote niki qur uların tikilm sin
ba landı. ndi artıq t s rrüfatların h min sisteml rin istismarına gücl ri
çatmır.
b k l ri i çi v ziyy tind  sa lamaq, onların istismarını t kil 
etm k v   t mir – b rpa i l rini aparmaq v zif si Meliorasiya v  Su 
T s rrüfatı Açıq s hmdar C miyy tinin i tiyarına verilmi dir. 
Mövcud hidrote niki qur ular v  sisteml r te niki c h td n
t kmill dirilir, h m keyfiyy t, h m d   k miyy t c h td n inki af etdirilir. 
El  bu m qs dl  meliorativ sisteml rin istismarı i inin ya ı qurulması v
suvarılan sah l rd n istifad nin s m r liliyini artırmaq üçün Az rbaycan
Respublikası Nazirl r Kabinetinin 15 mart 2000-ci il tari li 43 saylı q rarı
il  «T s rrüfatda ili meliorativ sisteml r» dövl t Meliorasiya v  Su 
T s rrüfatı Açıq S hmdar C miyy tinin balansına verilmi dir. Q rarda 
respublikada t s rrüfatda ili suvarma, kollektor – drenaj  b k l rinin, 
hidrote niki qur ular, elektrikl dirilmi  nasos stansiyaları v
aquli drenaj 
quyularının k nd t s rrüfatı mü ssis l rinin balansından dövl t istismar 
t kilatlarının balansına verilm si n z rd  tutulurdu. 

---

87
T s rrüfatda ili meliorasiya, suvarma  b k l ri v  qur ularına 
göst ril n te niki  idm t i l rinin  sas m qs di hidromeliorasiya i l ri
aparılmı  torpaqlarda  kilmi   k nd t s rrüfatı bitkil rind n n z rd
tutulmu   m hsulun alınmasından ötrü h min torpaqlarda t l b olunan su-
duz v  hava rejiml rini t min ed n hidromeliorativ sistemi v  onun 
üz rind ki qur uları te niki c h td n saz v  i çi v ziyy td  sa lamaqdır. 
T s rrüfatda ili hidromeliorativ sistemin v  onun üz rind ki 
qur uların i çi v ziyy td  sa lanılması i l rinin düzgün t kil edilm si v
onların t l b olunan keyfiyy tl  va tlı-va tında yerin  yetirilm sind n ötrü 
a a ıdakı m s l l r h ll edilir:  
– t s rrüfatda ili hidromeliorativ sistemin v  qur uların te niki 
v ziyy tinin t yini; 
– idm t i l rinin aparılmasının saslandırılması;
–
idm t i l rinin növünün, h cminin v  yerin  yetirilm si
müdd tl rinin mü yy n edilm si;
– yerin  yetiril n i l rin h cml rinin v  keyfiyy tinin yo lanılması.
Qoyulan m s l l rin h lli kompleks t mir – istismar i l rinin 
görülm si yolu il   h yata keçirilir. Bu  idm t i l rinin t rkibin  da ildir: 
t s rrüfatda ili hidromeliorativ sistem v  qur uların yo lanılması, onlara 
n zar t v  qulluq, cari,  saslı v   q za t mirl rinin yerin  yetirilm si, 
qur uların i l m m si s b bl rinin v  onların aradan qaldırılması
t dbirl rinin qeyd  alınması.
T s rrüfatda il hidromeliorativ sistemin v  onun üz rind ki 
qur uların i l m  qabiliyy tini pozan s b bl rin mü yy n edilm si, te niki 
idm t v  t mir i l rinin növünün v  h cminin t yin edilm si üçün sistemd
mövsümü yo lama v  mü ahid   i l ri aparılır v  onun te niki v ziyy ti 
qiym tl ndirilir. 
Sistem v  qur ularda yo lamalar te niki  idm t i l rini yerin
yetir n t kilatlar (suvarma v  me aniki suvarma  

---