2.5. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie szczegółowych zasad opracowywania programu wychodzenia bezdomności oraz zakresu i sposobu jego realizacji
W październiku 2001 roku weszło w życie rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie szczegółowych zasad opracowywania programu wychodzenia z bezdomności. Rozporządzenie jest konsekwencją przyjęcia w 2000 r. przez resort pracy i polityki społecznej programu „Bezdomność”. Program ten nakłada na gminy obowiązek przygotowywania lokalnego programu zwalczania bezdomności, w którym muszą znaleźć się działania zapobiegające bezdomności, osłonowe i aktywizujące bezdomnych. Na mocy wprowadzonego rozporządzenia osobie bezdomnej zapewnia się wsparcie ze strony pracownika socjalnego ośrodka pomocy społecznej w procesie wychodzenia z bezdomności. Pracownik socjalny opracowuje indywidualny program wychodzenia z bezdomności przy współudziale osoby bezdomnej oraz pomocy organizacji pozarządowych. Program ten powinien zawierać zakres działań i zobowiązań osoby bezdomnej i pracownika socjalnego w rozwiązaniu problemów życiowych osoby bezdomnej. Po zatwierdzeniu programu kierownik ośrodka pomocy społecznej podpisuje z osobą bezdomną umowę w sprawie realizacji programu. W wyniku podpisanej umowy osoba bezdomna zostaje objęta ubezpieczeniem zdrowotnym oraz świadczeniami ośrodka pomocy społecznej. Zakończenie programu powinno nastąpić w dniu, w którym osoba objęta programem przestała być osobą bezdomną.
Trudno nie dostrzec w tym rozporządzeniu wielu słabych stron. W uzasadnieniu do rozporządzenia przyjęto założenie, że indywidualny program „trwać będzie kilka miesięcy, do czasu usamodzielnienia się osoby bezdomnej”. Realizacja tak optymistycznego scenariusza wydaje się całkowicie nierealna. Znając bowiem skomplikowane losy, niezaradność osób bezdomnych oraz brak lokali socjalnych usamodzielnienie w kilka miesięcy jest możliwe jedynie na papierze. Należy ponadto zwrócić uwagę na fakt przekazania realizacji rozporządzenia ośrodkom pomocy społecznej, które muszą opracować indywidualne programy dla osób bezdomnych oraz podpisywać z nimi umowy. Wynika z tego, że ośrodki w dużych miastach, np. ośrodek dzielnicy Wola w Warszawie na terenie którego przebywa około 600 osób bezdomnych, musiałyby zdecydowanie zwiększyć ilość etatów, aby sprostać wymaganiom zawartym w rozporządzeniu. W realizacji tego rozporządzenia niedostatecznie zostały wykorzystane możliwości organizacji pozarządowych, które prowadzą realne programy wychodzenia z bezdomności. Rozporządzenie zostało wprowadzone bez konsultacji z organizacjami pozarządowymi i z pewnością należy pomyśleć o jego zmianie, tak by rzeczywiście służyło osobom bezdomnym.
3. Analiza problemu bezdomności 3.1. Bezdomność, bezdomni - problemy definicyjne
Dotychczas badacze zjawiska bezdomności, a także praktycy rozwiązujący problemy osób bezdomnych, przyjmowali definicję tego pojęcia w zależności od własnych doświadczeń i potrzeb związanych z realizacją konkretnych badań czy projektów.
Punktem wyjścia dla proponowanych definicji jest często potoczne rozumienie tego zjawiska. Krystyna Wierzbicka w jednej z pierwszych prac poświęconych badaniu sytuacji ludzi bezdomnych po uwidocznieniu się tego problemu po 1989 r. stwierdza:
„Termin bezdomność, wbrew swej pozornej oczywistości znaczeniowej, nastręcza wiele problemów definicyjnych. Pojęcia tego nie sposób zdefiniować w oderwaniu od kulturowego i społecznego kontekstu: czynników określających kulturę mieszkaniową, system norm i wartości wyznaczających sposoby zamieszkiwania, środowiskowych wzorów wejścia w posiadanie własnego domu. Odpowiedź na pytanie, kto jest bezdomnym, wymaga choćby intuicyjnego określenia społecznie akceptowanego standardu mieszkaniowego”.
Jednak sformułowanie takich dylematów przy tworzeniu definicji osoby bezdomnej może być bardzo twórcze, gdyż trudno wyobrazić sobie prostą i jednocześnie wyczerpującą definicję osoby bezdomnej, która charakteryzowałaby wszystkie osoby bezdomne na świecie. Specyfika kultury mieszkaniowej obywateli np. Egiptu, Polski czy Rumunii (szczególnie Romów) jest bardzo odmienna i zróżnicowana.
W polskiej Ustawie o pomocy społecznej termin osoba bezdomna był przez wiele lat niezdefiniowany. Dopiero kilka lat temu w ustawie pojawiła się dość kontrowersyjna definicja tego pojęcia. Wbrew pozorom ustawowe definiowanie jest bardzo ważnym elementem polityki państwa wobec danego problemu. Wynika to przede wszystkim z tego, że definiując można zawęzić liczbę osób uprawnionych do pomocy państwa i przez to ograniczyć ilość środków finansowych, jakie państwo winno przeznaczyć na rozwiązanie problemu. Definicja osoby bezdomnej w Ustawie o pomocy społecznej brzmi dość urzędniczo i niezrozumiale, gdyż opiera się na znajomości dwóch innych ustaw. Osoba bezdomna – „oznacza to osobę nie zamieszkującą w lokalu mieszkalnym w rozumieniu przepisów o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych i nigdzie nie zameldowaną na pobyt stały w rozumieniu przepisów o ewidencji ludności i dowodach osobistych”. Definicja ta mająca dużo wad, nie obejmuje wielu kategorii osób faktyczne bezdomnych, np. kobiet mających mieszkanie i stały meldunek, a uciekających przed przemocą domową do placówek pomocy.
Choć definicja osoby bezdomnej nie jest najlepsza, to Ustawa o pomocy społecznej przewiduje wiele świadczeń dla osób pozbawionych schronienia oraz nie posiadających żadnych środków do życia. W rozdziale ww. ustawy dotyczącym świadczeń, art. 13 określa, że „gmina powinna udzielić schronienia, posiłku i niezbędnego ubrania osobie tego pozbawionej”.
Krótką definicję zjawiska bezdomności zaproponował autor poznańskich badań nad bezdomnością A. Przymeński w referacie „Bezdomni i społeczne podłoże bezdomności”. Bezdomność jest to „sytuacja osób, które z różnych przyczyn, czasowo lub trwale, nie są w stanie własnym staraniem zapewnić sobie schronienia spełniającego minimalne warunki, pozwalające uznać je za pomieszczenia mieszkalne”.
Interesujące rozważania definicyjne dotyczące osób bezdomnych zawarł Michał Porowski w pracy „Bezdomność - obraz zjawiska i populacji ludzi bezdomnych”. Biorąc pod uwagę szeroki kontekst społeczny M. Porowski uważa, że „pojęcie bezdomności powinno być odnoszone do wzorów obyczajowych określających sposoby zaspokajania potrzeb mieszkaniowych, cech jakościowych, które decydują o uznaniu za mieszkanie miejsca w tym celu użytkowanego, a także przyjętych standardów, ocen i przeżyć indywidualnych, które dają poczucie posiadania mieszkania - domu. Domu, to znaczy odpowiednio urządzonej przestrzeni, która zapewnia człowiekowi godną z punktu widzenia danej kultury egzystencję, poczucie stabilizacji oraz warunki wystarczające do spełnienia przezeń funkcji życiowych i urzeczywistnienia odczuwanych potrzeb”.
M. Porowski swoje rozważania kończy dość krótką definicją pojęcia bezdomność, rozumianą jako: „względnie trwałą sytuację człowieka pozbawionego dachu nad głową albo nie posiadającego własnego mieszkania.”
Dokonując przeglądu różnych podejść do problemu definiowania zjawiska bezdomności, należy zwrócić uwagę, że ich autorzy definiowali pojęcie bezdomności na podstawie i na użytek swoich prac badawczych, bądź zainteresowań związanych z własną pracą na rzecz bezdomnych. To subiektywne spojrzenie uniemożliwiło wypracowanie uniwersalnej, przez większość badaczy i praktyków akceptowanej definicji.
Autorzy ustawy o pomocy społecznej przez wiele lat nie definiując tego pojęcia z pewnością polegali na dobrym i trafnym potocznym rozumieniu tego określenia. Sformułowanie wadliwej definicji w Ustawie o pomocy społecznej, np. poprzez nieświadome ograniczenie czy zbyt ogólnikowe określenia, mogłoby utrudnić działania instytucji pomocy społecznej rozwiązujących ten nowy problem polityki społecznej. Niewątpliwą zaletą braku jednoznacznej definicji jest indywidualne i elastyczne traktowanie każdego przypadku bezdomności przez pracowników i wolontariuszy pracujących z osobami bezdomnymi. Wadą natomiast jest przyjęcie zbyt szerokiego pola dla arbitralności, a zatem i uznaniowości. Pojawienie się w ustawie o pomocy społecznej definicji osoby bezdomnej nie zakończyło dyskusji nad tym problemem. Bez wątpienia jednak ważne jest przyjęcie jednej uniwersalnej definicji bezdomności czy osoby bezdomnej, np. dla prowadzenia badań socjologicznych, które można by porównywać oraz dla określenia polityki społecznej państwa w tym zakresie.
Organizacje pozarządowe, których misją jest pomoc osobom bezdomnym zwykle uważają spory definicyjne jako niegroźną i nikomu niepotrzebną dyskusję akademicką. Organizacje te często podkreślają, że pomoc oferują każdej osobie, która tego potrzebuje, bez względu na przepisy prawne, jakie obowiązują w danym państwie. Może, dlatego właśnie w rozwiązywaniu problemów osób bezdomnych organizacje pozarządowe mają tak wiele sukcesów. Życie bowiem stwarza wciąż nowe problemy i wyzwania, a regulacje prawne oraz instytucje wypełniające zobowiązania wynikające z tych regulacji ich nie rozwiązują. Szybkość, elastyczność oraz łatwość w modyfikowaniu swoich działań powoduje, że organizacje pozarządowe rozwiązują problemy zanim parlament wyda odpowiednie ustawy i rozporządzenia.
Dostları ilə paylaş: |
