Współpraca administracji publicznej I organizacji pozarządowych

2.3. Ustawa o pomocy społecznej

Transformacja ustrojowa lat dziewięćdziesiątych przyniosła z jednej strony zaostrzenie obowiązków wynikających z wynajmowania mieszkania, z drugiej zaś strony - w uchwalonej przez Sejm 29 listopada 1990 r. Ustawie o pomocy społecznej - odpowiednie zapisy osłonowe dla bezdomnych. Zapisy te jak dotąd w sposób istotny nie uległy zmianie. Ustawa wśród jedenastu powodów udzielania pomocy społecznej wymienia na pozycji trzeciej bezdomność. Dalsze zapisy związane z udzielaniem szerokiego zakresu świadczeń z pomocy społecznej - choć odnoszą się do wszystkich potrzebujących - w szczególny sposób dotyczą osób bezdomnych.

Większość świadczeń przysługujących bezdomnemu ma charakter obowiązkowy; należą one do zadań własnych gminy. Wśród nich wymienić należy: przydzielenie tymczasowego miejsca noclegowego, dostarczenie niezbędnej bielizny, odzieży i obuwia, zapewnienie jednego gorącego posiłku dziennie, świadczenie usług opiekuńczych dla osób, które z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymagają pomocy, pokrywanie wydatków na leczenie, pracę socjalną, zorganizowanie pogrzebu. Bezdomnemu przysługuje także pomoc w postaci poradnictwa specjalistycznego (w szczególności prawnego i psychologicznego), a także w załatwianiu spraw urzędowych i bytowych; przyznanie zasiłku okresowego ze względu na długotrwałą chorobę lub niepełnosprawność, ubieganie się o umieszczenie w domu pomocy społecznej.

Szczególnie ważny dla osób bezdomnych jest zapis stanowiący, iż osobie całkowicie niezdolnej do pracy z powodu wieku i inwalidztwa - jeżeli nie posiada żadnych własnych środków utrzymania - przysługuje zasiłek stały.

Ustawa przewiduje też dodatkowe świadczenia dla kobiet w ciąży oraz osób ciężko i przewlekle chorych otrzymujących zasiłki stałe lub renty socjalne. Świadczenia dla kobiet w ciąży udzielane są wyłącznie po spełnieniu kryteriów dochodowych określonych w Ustawie o pomocy społecznej. Kobiety spełniające ten warunek mają uprawnienia do świadczeń z pomocy społecznej, a także prawo do jednorazowego zasiłku w naturze (wyprawka) na pokrycie niezbędnych potrzeb urodzonego dziecka.

Wydaje się, że wprowadzenie do ustawy powyższych zapisów spowodowało lepszą ochronę dużej grupy mieszkańców placówek dla bezdomnych. Koszty utrzymania kobiet w ciąży oraz osób ciężko i przewlekle chorych są bowiem dużo wyższe niż innych bezdomnych.

Wszelkie świadczenia pomocy społecznej udzielane są na wniosek i za zgodą osoby zainteresowanej bądź jej przedstawiciela. Istnieje też możliwość udzielania pomocy społecznej z urzędu. Obowiązek ten spoczywa na gminie, nie może ona odmówić pomocy przewidzianej ustawą. Ze względu na dużą mobilność osób bezdomnych oraz nieposiadanie przez nich dowodów osobistych ważny jest zapis o możliwości udzielania świadczeń pomocy społecznej w miejscu przebywania konkretnego człowieka. Choć ustawa określa, że świadczenia z pomocy społecznej uzyskuje się w miejscu zamieszkania, to w pilnych sprawach - zgodnie z miejscem pobytu ubiegającego się. Zapis ten powoduje, że koszty świadczeń dla osób bezdomnych z różnych gmin Polski ponoszą jedynie duże gminy miejskie. Gmina udzielająca pomocy obciąża poniesionymi wydatkami (określonymi w ustawie) gminę, będącą miejscem stałego pobytu bezdomnego. Jednak w praktyce realizacja tego zapisu jest bardzo trudna. Wynika to najczęściej z powodu niemożności ustalenia ostatniego miejsca zamieszkania osoby bezdomnej (brak dowodu osobistego, często także niemożność porozumienia się z bezdomnym z powodu zaburzeń umysłowych). Jest to jeden z najważniejszych powodów, dla których gminy tak niechętnie wyrażają zgodę na tworzenie nowych (otwartych nie tylko dla swoich mieszkańców) placówek.

Natomiast gminy, które posiadały na swoim terenie placówki dla bezdomnych, ograniczyły możliwość z ich korzystania, tylko dla swoich mieszkańców.

W Warszawie można jeszcze zaobserwować taką sytuację, że są wolne miejsca w prowadzonym przez gminę ośrodku dla bezdomnych, podczas gdy w prowadzonym nieopodal przez organizację pozarządową ośrodku, bezdomni tłoczą się na korytarzach bądź w kaplicach czy jadalniach.

W zależności od koncentracji problemu bezdomności na obszarze każdego z 16 województw, swoją rolę w sporządzeniu strategii rozwoju, oceny stanu i efektywności pomocy społecznej może odgrywać zarówno wojewoda, jak i samorząd województwa.

2.4. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie szczegółowych zasad i form współdziałania administracji publicznej z innymi podmiotami oraz wzorów ofert, umów i sprawozdań z realizacji zadań pomocy społecznej.

Kolejnym ważnym dokumentem sprzyjającym współpracy sektora publicznego z różnymi podmiotami (w tym z organizacjami pozarządowymi zajmującymi się bezdomnymi) jest rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 20 czerwca 2000 r. Rozporządzenie to reguluje zasady podpisywania umów pomiędzy przedstawicielem sektora publicznego (państwa i samorządów terytorialnych) z podmiotami realizującymi zadania pomocy społecznej. Rozporządzenie wprowadziło jednolity system współpracy sektora publicznego z podmiotami realizującymi zadania pomocy społecznej. Do czasu wydania tego rozporządzenia współpraca sektora publicznego z organizacjami pozarządowymi w najlepszym przypadku regulowana była przez uchwały jednostek samorządu terytorialnego (gmin, powiatów, samorządów województw) czy ogłaszanych programów współpracy przez wojewodów bądź Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Jednak większość jednostek samorządu terytorialnego nie podejmowało takich uchwał, czego konsekwencją był brak kryteriów i jawności w przyznawaniu środków publicznych oraz często brak wspierania działań prowadzonych przez lokalne organizacje pozarządowe. Dzięki wprowadzeniu tego rozporządzenia polskie organizacje pozarządowe zajmujące się rozwiązywaniem zadań pomocy społecznej mają zapewniony jednakowy dostęp do uczestniczenia w procesie tworzenia programów na wszystkich szczeblach pomocy społecznej oraz udział (poprzez swoich przedstawicieli) w zespołach opiniujących przestawione programy (oferty).

Ważnym elementem tego rozporządzenia jest także zbiór załączników określających jednakowy wzór oferty, umowy i sprawozdania z wykonania zadania. Dotychczas każdy podmiot zlecający zadania dysponował własnym wzorem oferty, umowy oraz sprawozdania. Powodowało to często sytuację, że organizacja pozarządowa, np. w Warszawie realizująca jedno zadanie z zakresu pomocy społecznej, składała tę samą ofertę do pięciu jednostek sektora publicznego na pięciu różnych wzorach ofert!