Turkish Studies
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Turkish Studies
- 5.8 [-qanda]
- 5.9. [-gila]
- 5.10. [ …-A …-A; …-i …-i]
- 5.11. [-kunc‛uh]
Salar Türkçesinde Zarf-Fiilli… 517
Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/4 Fall 2010
Ana cümleden Ģekil olarak bağımsız olan ara cümle ana cümlenin belirtisiz nesnesi NES1 durumundadır: U “nehce keliγur?” de sorci. (sg: 115) „O “Ne kadar gerekecek?” diye soruyor.‟ [u nehce keli+γur? + de-ø sor+ci] ÖZN NES1 + de+(p) + YÜKbt] Yogumuga el deǐmiş. “Agu Karaĵiga yaşatogo-on beşnigi keçisindiġi aĭ ya:rım tuhar, on alcınigi keçisindigi yiltis siriher! te yaşatuγu!” (te/10/uci) „Hizmetçiye Ģöyle demiĢ. “Agu Karacı‟ya söyleyiver, ayın onbeĢinci gecesinde ay yarım doğar, on altıncı gecesinde yıldız seyrektir ! diye söyle !”
kızın kocası söylemiĢ “Bir ölçek altın vereyim !” Bunlar, üçü gülüĢmüĢler. Serseri nereden getirecek (?) diye gülüĢmüĢler.‟
Ucirem ve Altiyuli bölgelerinde yaygın olarak görülen bu birleĢik iĢaretleyiciye, Hanbah, Ullağıl ve EyĢe Ahvar‟da seyrek olarak rastlanır, Mınta bölgesinde bu iĢaretleyici görülmez. Mınta‟da bu ekin yerine [-gana]; [-gula], [-sa] gibi zaman zarfı kuran iĢaretleyiciler etkin durumdadır. SG ve TaĢkul köyü malzemesinde de bu iĢaretleyiciye sıklıkla rastlanır. Bu birleĢik yapılı zarf-fiil eki -ken, -
cümle yüklemi ile yan cümle yükleminin eĢ zamanlı olarak gerçekleĢtiğini bildirir. BirleĢik görünümlü bu iĢaretleyici yöneten ögesi düĢmüĢ bir sıfat tamlamasının bulunma hali eklenerek zarflaĢtırılması ile kurulur: (i) FĠĠL+[-γan] + AD - BULza (ii) FĠĠL+[-γan] + [ø] - BULza Salar Türkçesinde bu tipteki cümlelerin görünümü aĢağıdaki Ģekildedir: zp [[fiil-[γanda/-qanda/-gende]]+[YÜKbt] Avu: emeh yigente huaŋşoŋnige yirtahçısı avu yanına kiĭmiş. (te/54/ulla) „Oğlan ekmek yerken imparatorun avcısı oğlanın yanına gelmiĢ.‟ [ avu: emeh yigente ] = zp ÖZN2 NES1 FĠĠL-ZFek
518 Gülsün MEHMET
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/4 Fall 2010
[ huaŋĢoŋnige yirtahçısı avu yanına kiĭmiĢ ] = ana cümle ÖZN1
TÜMdol YÜKana Oc‛uh ujina alγanda zanzısını çaγa yürmiş. (te/38/éy) „Oğlan (kâseyi) eline aldığında tabağını atıvermiĢ.‟ Avu: emeh yigente huaŋşoŋnige yirtahçısı avu yanına kiĭmiş. (te/54/ulla) „Oğlan ekmek yerken imparatorun avcısı oğlanın yanına gelmiĢ.‟
saban düz gitmiĢ. Böyle döndüğünde sabanı eğri gitmiĢ. U loşi daŋnagandə (daŋnagan [v]ahändä) men se on bər yaş dər. (sg: 112) „O öğretmen olduğunda ben (ve) sen on bir yaĢındaydık.‟ U asman yaremene yetgende caga yurmiş. (sg: 81) „O gökyüzünün yarısına ulaĢtığında düĢüvermiĢ.‟ 5.9. [-gila] Bu ek [-ır …-maz] anlamlı zaman zarfları kurar. Bu ek ana yüklemdeki eylemin yan cümlenin eyleminden hemen sonra gerçekleĢtiğini anlatır. Kullanım sıklığı düĢük bir ektir. Yalnızca Ucirem bölgesinde sıklıkla görülür, Altıyuli‟de rastlanmaz, Hanbah‟ta yalnızca bir örnekte görülmüĢtür, diğer köylerde görülmez, SG ve TaĢkul köyü malzemesinde de bu iĢaretleyiciye rastlanmaz. Bu iĢaretleyicinin görünümü aĢağıdaki Ģekildedir: zp [ fiil-[-gila/-gilä/-gili/-galı]]+[ YÜKbt ]
„Hükümdar çiçeği görür görmez hatırladı.‟ Pa:şin avu izın öyina aparci. Amasi korci. Korgila avusına yaşaci “Se acuŋ nege ülterce?” – te sorci. (te/5/uci) „(Dayısının) BaĢını oğlan kendi evine götürdü. Annesi gördü. Görür görmez “Sen dayını niye öldürdün?” - diye sordu.‟
getirmiĢ. Getirir getirmez sütün içine kartal bir kanadını banmıĢ.‟ Yaramagar digili o:c„uh yüzini arı:c‛uh yüc‟a:na: bo:sır ya:nına giĭmiş. (te/23/han) „Olmaz der demez oğlancık yüzünü temizce yıkayarak babanın yanına gelmiĢ.‟
Salar Türkçesinde Zarf-Fiilli… 519
Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/4 Fall 2010
-E-e, pir Huda-yo, munı kozı pir açilγı ! Pu ti:rilγa! Ele‟kila vu kişnigi kozı hasken a:çilmiş. (te/42/éy) „-Ey Tanrı‟m, bunun gözü bir açılsın ! Bu canlansın ! Böyle der demez bu adamın gözü aniden açılmıĢ.‟ Sarı Uygur Türkçesinde de bu görünümde bir ek vardır. Ancak anlam içeriği farklıdır. O senï qarqγïla ki-ştï . „she/he
wiil come to see you‟ (Roos 2000: 120). 5.10. [ …-A …-A; …-i …-i] Bu ek ana fiilin oluĢum Ģeklini ve süresini niteleyen tümleç cümleleri kurar. Tümleç cümlelerinin yüklemi daima ikileme Ģeklindedir. Bu ek tüm bölgelerde kullanılır. Bu tipteki cümlelerde yan cümle ve ana cümlenin birinci katılanları ortaktır. Ġkileme Ģeklinde kurulan bu fiilimsi yan cümlenin gerçekleĢme Ģeklinin ve süresinin ana yükleme etkisini bildiren yüklemler kurar. zp [ fiil - [ZFek]] + [ YÜKbt ]] Aniγi goŋjin otä otä darlanbär. (ss: 43b) „Onun hayatı gün geçtikçe zorlaĢıyor.‟ [aniγi goŋjin + ot-ä ot-ä + darlanbär] ÖZNort ot-+ZFek YÜKbt
bağırmıĢ “Sen babası olmayan çocuksun !” Oğlancık ağlaya ağlaya evine gelmiĢ.‟
çizi kalınlığa ulaĢmıĢ.‟ U işi işi zuylanmiş. (sg: 75) „O içe içe sarhoĢ olmuĢ.‟ Aniγi goŋjin otä otä darlanbär. (ss: 43b) Onun yaĢamı gün geçtikçe zorlaĢıyor.‟ 5.11. [-kunc‛uh] Bu eke yalnızca SG‟nin (Yun 1985) dil malzemesinde rastlanır. -madan; -e kadar; -ecek+iyelik zaman anlamlı tümleç cümlelerinin yüklemlerini kurar.
BirleĢik görünümlü bu iĢaretleyicideki değiĢmeyen „çuh‟ parçası çak „zaman‟ sözcüğünden ekleĢmiĢ olabilir: zp [ fiil-[-gunçuh/γunçuh]]+[YÜKbt]] Bogcine orgunçuh asman yagmiş. (sg: 76) „Buğdayı biçmeden yağmur yağmıĢ.‟ Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|