Turkish Studies



Yüklə 0,54 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/10
tarix30.10.2018
ölçüsü0,54 Mb.
#76541
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   10


 

Turkish Studies 

International Periodical For the Languages, Literature  

and History of Turkish or Turkic   

Volume 5/4 Fall 2010 

 

 



 

SALAR TÜRKÇESİNDE ZARF-FİİLLİ ÖGE CÜMLELER 

VE ZARF- FİİLL İŞARETLEYİCİLERİNİN GÖRÜNÜMÜ 

 

Gülsün MEHMET



 



 

ÖZET 

Türk  dilinde  derin  yapıda  (deep  structure) 

çekimlenmiş  olan,  şekilce  bağımsız,  bitmiş  (finished) 

önermelerin  yüklem  çekirdekleri,  üst  yapıda  (sentaktik 

düzlemde)  Türkçeye  özgü  işaretleyiciler  ile  ögeleştirilir 

(infinitization)  ve  ilgili  olduğu  sentaktik  başa  (syntactic 

head) bağlanır. Bu öge cümleler klasik gramerlerde  isim-

fiil,  sıfat-fiil  ve  zarf-fiil  cümleleri olarak  adlandırılır.  Zarf-

fiil  işaretleyicileri  Türk  dilinin  birleşik  yapılı  cümle 

kurulumuna  temel  oluşturur.  Türk  dilinde  zarf-fiil 

işaretleyicileri  yargı  sıralayıcısı  (judgements  sorter),  ana 

yüklemdeki  hareketi  türlü  yönlerden  tasvir  eden, 

tamamlayan, tarif eden bir çeşit aksiyon türü (action art) 

kurulumu  ya  da  modal  fiil  bileşeni  (modal  verb  items) 

olarak  görev  alır.  Günümüzde  Çin  Halk  Cumhuriyetinin 

Qing-hai  (Çing-hai)  eyaletinde  100  bine  yakın  Salar 

Türkü  tarafından  konuşulmakta  olan  Salar  Türkçesinde 

isim-fiilli ve sıfat-fiilli birleşik cümle yapısı zayıflamasına 

karşın,  zarf-fiilli  birleşik  yapılı  cümle  kurulumu  sağlam 

bir  şekilde  işler  görünmektedir.  Salarcada  bağlaçlarla 

kurulan  birleşik  yapılı  cümle  tipine  rastlanmaz. 

Aksiyonlar  son  derece  zengin  zarf-fiil  işaretleyicileri  ile 

birleştirilir.  Ayrıca  zarf-fiil  işaretleyicileri  Salarca  için 

mevcut  ağızların  tespiti  ve  bunun  yanı  sıra  karma 

lehçelik özellikleri yansıtması açısından da ilgi çekicidir. 



Anahtar  Kelimeler:  Zarf-fiil  cümlesi,  tasvir  fiili, 

Salarca birleşik cümle 



 

 

 

 

                                                 

 Dr. Gazi Üniversitesi ÇağdaĢ Türk Lehçeleri Bölümü 



gmehmet@gazi.edu.tr

  



 

 

 



 

 

 



 

 

Salar Türkçesinde Zarf-Fiilli…                                             503



               

 

 



Turkish Studies 

International Periodical For the Languages, Literature  

and History of Turkish or Turkic   

Volume 5/4 Fall 2010 

 

 



FRAME SENTENCES WITH ADVERB-VERB AT SALAR 

TURKISH AND VIEW OF ADVERB-VERB MARKERS 

 

ABSTRACT 

At  the  Turkish  language,  non  finite,  structural 

independent,  finished,  verb  cores  are  infinitized  by  the 

markers  which  are  appropriate  to  Turkish  with  upper 

structure  (at  a  syntactic  level)  and  connected  to  the 

concerned  syntactic  head.  These  frame  sentences  are 

called as verbal noun, verbal adjective and verbal adverb 

sentences at the classic grammar. Verbal adverb markers 

make up the basis of the forming a compound structured 

sentence at the Turkish language. Verbal adverb markers 

at  the  Turkish  language,  take  in  charge  as  a  kind  of 

action  art’s  installation  or  modal  verb  items  which  is 

complementary and describes judgment sorter, depicture 

of  the  main  verb’s  movement  from  all  sides.  Nowadays, 

although  the  structure  of  verbal  noun  and  verbal 

adjective compound sentence at the Salar Turkish which 

is  being  spoken  by  100.000  (one  hundred  thousand) 

Salar Turk at the Qing – hai state of People’s Republic of 

China  becomes  less,  verbal  adverb  structured  sentence 

forming  looks  like  working  strongly.  There  is  not  any 

compound sentence which is formed with conjunction at 

Salar  language.  Actions  combine  the  rich  verbal  adverb 

markers.  Furthermore  verbal  adverbs  are  so  interesting 

from  the  point  of  detecting  the  existing  local  dialect  for 

Salar language and reflecting the characteristics of mixed 

dialect besides this.  



Key Words: Verbal adverb sentence, modal verb, 

Salar language, compound sentence. 

 

0. Zarf-fiiller 

Bağımsız  cümleleri  ögeleĢtiren,  ana  cümlenin  yüklemini 

türlü  yönlerden  tasvir  eden,  zaman  kavramı  da  taĢıyan  morfolojik 

yapılar  zarf-fiil  ekleri  olarak  adlandırılır.  Johanson,  temel  ögeleri 

belirginleĢtirmesi  nedeniyle  zarf-fiil  cümlelerini  uydular  (satellites) 

olarak  adlandırır  (Johanson  2002:  13).  ÇekimlenmiĢ  bitmiĢ  bir 

yüklemcil ögeye sahip cümle ana cümle ya da temel cümledir. Yan ya 

da tamamlayıcı cümleler ki bunlar üst yapıda bitmemiĢ görünümdeki 

yüklemlere sahiptir, bu tür cümleler bir veya birden fazla olabilir. Bu 



 

 

 



 

 

 



 

 

504                                                            Gülsün MEHMET



 

 

Turkish Studies 



International Periodical For the Languages, Literature  

and History of Turkish or Turkic   

Volume 5/4 Fall 2010 

 

 



bitimsiz  (nonfinit)  dil  birlikleri  birbirleriyle  bağlılık  (hypotaktische 

Beziehung)  ya  da  eĢitlik  iliĢkisi  (papataktische  Beziehung)  içinde 

bulunabilirler (Johanson 1975, Uğurlu 99: 23). ġöyle ki kimi zarf-fiil 

ekleri  yan  cümleleri  çeĢitli  iĢlevlere  sahip  tümleçlere  dönüĢtürür, 

kimileri  ise  yalnızca  cümleleri  birbirine  bağlar.  Kimi  zarf-fiil  ekleri 

cümlede yüklemi nitelemez ya da modifiye etmez; yani baĢ cümlede 

semantik  değiĢiklikler  meydana  getiren  önermesel  kısıtlayıcı  bir 

düĢünce olarak kullanılmaz sadece yan cümleyi ana cümleye bağlar[-



Ip]  gibi  (Johanson  1998:  64).  Temel  iĢlevleri  bakımından  zarf-fiil 

eklerini iki ana bölüme ayırırız:  

Sıralayıcı 

Zarf-fiiller: 

Bunlar 

birleĢik 



cümlelerde 

yüklemlerin  oluĢ  sırasına  göre  dizilmesini  sağlar.  Örneğin  Türkiye 

Türkçesinde -p iĢaretleyicisi yüklem sıralayıcısı olarak geniĢ kullanım 

alanına  sahipken  Salar  Türkçesinde  pek  çok  bölgede  bu  iĢlevini 

yitirmiĢtir,  Ucirem  bölgesinde  -p  zarf-fiil  iĢaretleyicisi  üst  yapıda 

kullanımdan  kalkmıĢtır,  sıralama  iĢlevi  bu  bölgede  yerini  [da] 

partikeline bırakmıĢtır (bk: -p ĠĢaretleyicisi ve ĠĢlevleri) 

Tamamlayıcı  ya  da  Modifiye  Edici  Zarf-fiiller:  Bu  tür 

iĢaretleyiciler  yan  cümle  ile  ana  cümle  yüklemi  arasında  çeĢitli 

semantik  bağlantılar  kurar;  sebep,  zaman,  sınırlama,  birliktelik,  şart 

vb (Johanson 1998: 64). 

Zarf-fiilli  cümleler  (converb  clauses)  zarfsal  aksiyon 

cümleleridir,  temelinde  zarf-fiil  iĢaretleri  vardır,  bunlar  genelde  tek 

iĢlevlidir.  Kimi  cümlelerde  yan  cümle  ve  ana  cümlenin  birinci 

katılanları farklı olabilir (Türkçe ve Yakutçada) bu durumda cümlede 

özneyi  bildiren  özel  iĢaretler  kullanılması  gerekir  (Johanson  1998: 

64).  

Sıfat fiillerin azlığına karĢın Salar Türkçesi zengin bir zarf-



fiil  varyasyonuna  sahiptir.  Ġsim-fiil  ve  sıfat-fiillerde  görülen  varyant 

zayıflaması  zarf-fiillerde  gözlemlenmez.  Salar  Türkçesindeki  zarf-

fiilli cümleler ile sıfat-fiilli cümleler arasındaki bu sayısal dengesizlik 

cümlelerin  kurulumundaki  basit  ya  da  kompleks  iĢlem  özelliklerine 

bağlı olabilir. 

1. Salar Türkçesinde Zarf-fiili Parçanın Cümledeki Yeri 

Türkçede  yönetilen  ögeler  yöneten  ögelerin  ön  bölgesinde 

(in vorfeld) bulunur:

1

  



[…[ zp ]     +     [ ana cümle ]] 

                                                 

1

 Zarf-fiiller iĢlenirken Mustafa Uğurlu‟nun (1999) Memluk Türkçesinde Zarf-



Fiilli Parçaların Dizimi adlı çalıĢmasındaki baĢlıklandırma Ģeklinden yararlanılmıĢtır. 

 



Yüklə 0,54 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə