Turkish Studies

 

 

 

 

 

 

 

 

508                                                            Gülsün MEHMET

 

 

Turkish Studies 

International Periodical For the Languages, Literature  

and History of Turkish or Turkic   

Volume 5/4 Fall 2010 

 

 

Peş  yil  şu  ohume:ş.  Ohuc‛a:na:  peş  yilta  öyina  çih  keĭmeş. 

İnci  vu  peh  o‟miş.  (te/3/uci)  „BeĢ  yıl  kitap  okumuĢ.(eğitim  görmüĢ). 

Okuduktan sonra beĢ yılda evine dönmüĢ.‟ 

Ele‟kennige  mişuh,  seje-kemini  korelmes.  (te/46/eyĢe) 

„Böyle yaptığı için (böyle ettiğinden) kedi, serçe ve sıçanı göremez.‟ 

2.2. Karmaşık Zarf-fiilli Parça  

Zarf-fiilli parçanın bitimsiz fiili üst yapıda tüm katılanları ile 

verilebilir: 

 [[…Katılan 1, 2ⁿ +    YÜKbm] + [CÜMana]] 

Br  guno  o  hızınia    arsliyäçuh  yimişta:pe:yqaraγni  yiçane 

gimişta  qota  sahlä  otba.  (tesa/kos)  „Bir  gün  oğlan  yüzünü  temizce 

yıkayıp elbisesini yıkayarak giyip kapıda beklemeye baĢlamıĢ.‟ 

[ br guno  o:  yızınia   arsliyäçuh   yi-miĢta:] + sahlä[ø] otba ] 

ZRFza+ ÖZN + NES2 +ZRFdur + YÜKbm            YÜKbt 

Men  ohalda  kişa  solanmaγula  tovuşipar.  (te/60/mın)  „Ben 

eskiden biriyle beraber olmadığım için (karnımdan) sesler geliyor.‟ 

[ men   ohalda    kiĢa  solanma-γula ] tovuĢipar (te/60/mın)  

 ÖZN + ZRFza  + EDtü + YÜKbm          YÜKbt 

3. Zarf-fiilli Parçalarda İç Yapı 

Salar Türkçesinde özellikle geliĢmiĢ bir zarf-fiilli yan cümle 

ağı  görülür.  Bağlaç  sistemi  geliĢmemiĢtir,  cümleler  bir  sonraki 

cümlenin katılanlarından birini oluĢturacak Ģekilde Türk dilinin dizim 

sistemine göre kendi ana cümlesinin ön bölgesinde yer alır. 

Zarf-fiilli parçaların iç yapısı dediğimizde yüklemcil ögenin 

üst yapıda kaç katılanla yer aldığı anlaĢılır.  

3.1. Tek Katılanlı Zarf-fiili Parçalar  

Tek  katılanlı  zarf-fiilli  parçaların  yüklemlerindeki  eylemler 

genelde geçiĢsiz eylemlerdir. 

zp [ÖZN+FĠĠL+[ZFek]] 

Me kiĭ-guta:na: koten çıhraγa se palanige onduγuna cimde. 

(te/6/uci)  „Ben  geldiğimde  kapıdan  sesleneceğim  ses  çocuğun 

poposunu çimdikle.‟ 

[me  kiĭguta:na:] 

ÖZN + YÜKbm 

---

 

 

 

 

 

 

 

 

Salar Türkçesinde Zarf-Fiilli…                                             509

               

 

 

Turkish Studies 

International Periodical For the Languages, Literature  

and History of Turkish or Turkic   

Volume 5/4 Fall 2010 

 

 

Sen yet-gudane maŋa şin gel. (sg: 78) „Sen ulaĢtığında bana 

mektup yaz.‟ 

U yır-çane uş gun vomiş. (sg: 101) „O, gideli üç gün olmuĢ.‟ 

3.2. Çok Katılanlı Zarf-fiilli Parçalar  

Pu  avu  pa:şini  tamla-mic‛uh  yürmiş  oyina.  (te/63/mın)  „Bu 

oğlan baĢını kaldır-madan gitmiĢ evine.‟ 

[ pu avu  pa:Ģini  talmamic‛uh ] 

  ÖZN  +  NES2  +  YÜKbm 

Pir  kunura  möhkenda  loşi  çaγlaγan  yerinde  ojin  taγılhusi 

ahışne  pişkula  hırga  jatılmac‛uh  e‟miş  (te/6/uci)  „Bir  gün  tuvalette 

öğretmenin  iĢediği  yerde  (öğretmenin  elini  tutacağı  ağacı  bıçakla 

kesip kırılacak hâle getirmiĢ.‟ 

[pir  kunura  möhkenda    loĢi  çaγlaγan  yerinde    ojin  taγılhusi 

ahıĢne  

ZRFza 

YERtam 

YERtam  

 

NES2 

piĢkula   hırga]}… 

EDtü      YÜKbm 

İjası  o:c‛uhnige  zanzısını  o‟ta  qızıtc‛eler  akiĭmiş. 

(te/38/eyĢe) „Anne oğlanın kâsesini ateĢte kızdırıp getirmiĢ.‟ 

 [ ijası  o:c‛uhnige zanzısını    o‟ta      qızıtc‛eler ] 

   ÖZN          NES2 

     YERtam   YÜKbm 

4. Ana Cümle İle Özne Ortaklığı  

Özne  ortaklığından  anladığımız  zarf-fiili  parça  ile  bunun 

bağlı olduğu ana cümlenin birinci katılanları arasındaki iliĢkidir. Zarf-

fiili  parçada  özne  ya  bir  sözcük  ile  gösterilir  ya  da  ana  cümlenin 

yüklemi  ile  öznesi  ortaktır.  Salar  Türkçesinde,  bağlamdan  özne 

çıkarma önemlidir, bu duruma sıkça rastlanır: 

 (i)  Zarf-fiilli  birleĢik  cümlelerde  iki  cümlenin  öznesi  ortak 

olabilir. Ortak özne üst yapıda gösterilir veya gösterilmez: 

Masembo  içihten  çomnäp  iŋkiĭmiş.  (te/53/ulla)  „Masembo 

eĢikten hoplayıp inmiĢ.‟ 

[ masembo  içihten  çomnäp (Masembo)  [iŋkiĭmiĢ ]] 

  ÖZNort 

 

    YÜKbm 

 

YÜKbt 

---

 

 

 

 

 

 

 

 

510                                                            Gülsün MEHMET

 

 

Turkish Studies 

International Periodical For the Languages, Literature  

and History of Turkish or Turkic   

Volume 5/4 Fall 2010 

 

 

Qızaγu  apası  varc‛eler  zanzını  ıjasınige  ujina  qoĭpeĭmeş. 

(te/38/eyĢe) „(kâse) Kızınca gidip kâseyi ananın avucuna koyuvermiĢ.‟ 

[qızaγu apası   varc‛eler zanzını ıjasınige ujina qoĭpeĭmeĢ] 

ÖZNort   YÜKbm  

 

 

 

     YÜKbt 

İd  gurlançanä  yatbära.  (ss:105a)  „Köpek  kıvrılmıĢ  hâlde 

yatıyor.‟ 

[ id gurlan- ] = „köpek kıvrıl-„ 

[ id yat- ] = „köpek yat-„ 

Vu pegnigi ko:sına kilc‛eler “Yahşi kallasa ye:men ke:mes, 

yeme:n kallasa, yahşi ke:mes!” te sıqıramış (te/39/eyĢe) (O) Bu beyin 

kapısına  gelip  “Ġyilik  istesen  kötülük  gelmez,  kötülük  istesen,  iyilik 

gelmez!” diye bağırmıĢ (seslenmiĢ).‟ 

[(o) vu pegnigi ko:sına kil- ] 

[(o)  “yahĢi  kallasa  ye:men  ke:mes,  yeme:n  kallasa,  yahĢi 

ke:mes” te- ] 

[(o) sıqıra- ] 

 (ii) Zarf-fiilli parça ile ana cümlenin özneleri farklı olabilir. 

Bunlar  gösterilir  veya  gösterilmez,  aĢağıdaki  özneleri  farklı  her  iki 

önermede özneler kiĢi zamirleri ile gösterilmiĢtir: 

Men ciŋ susa cilanmaganda, u su bice agelmiş. (sg: 63) „Ben 

çok  çok  susayıp  dayanamadığımda,  o,  (bana)  biraz  su  getirmiĢ 

(getirdi).‟ 

[ men ciŋ susa cilanma-] 

  ÖZN 

 [ u su bice agel- ] 

 ÖZN 

5. Zarf-fiillerin Şekil ve Görev Durumu 

Salar  Türkçesinde  cümlede  aksiyon  sıralayıcı,  tamamlayıcı 

ya  da  modifiye  edici  fiil  soylu  (önermesel)  zarflar  aĢağıdaki  temel 

iĢlevsel özellikleri gösterirler: 

 (i)  BirleĢik  cümlelerdeki  yargıların  oluĢ  sırasına  göre 

diziminde görev alırlar. 

 (ii)  Ana  cümle  yüklemini  durum  ve  zaman  yönünden 

değiĢtiren tamamlayan tümleç cümleleri kurarlar. 

---