Turkish Studies
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Eser Adları Kısaltmaları
- Yer Adları Kısaltmaları uci: ucirem köyü/ altı
- Gramatikal Kısaltmalar ve İşaretler AD1
- DOLkop
- GEÇdol
- OLMfi
- TASett
- VALzor
- YERtam
528 Gülsün MEHMET
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/4 Fall 2010
5.25 [ma:]<[-maγa] Tüm metinlerde sıklıkla görülen bir fiilimsi iĢeretleyicisidir, fiil isimleri yapan [-ma-] ile yönelme hâli ekinin birleĢmesi ile oluĢan bu ek ana fiilin olma sebebini bildiren yüklemler kurar: [[zp [fiil-[-ma(γa)]+[YÜKbt] ]]
karı Ģimdi her gün inek gütmeye gitmiĢ.‟ [ köleh k‛u‟-me:-ø va:miĢ ] köleh k„u‟-ĠSfi-YÖN>ø + YÜKbt Te:zeh tereme: yörmiş. (te/12/uci) „Tezek toplamaya gitmiĢ.‟ Taqqa çöp orma vaγan. (te/54/ulla) 6. Sonuç Salarca bünyesinde barındırdığı karma lehçelik (Oğuz- Kıpçak) bileĢenleri ile Türk lehçeleri içinde özel bir yere sahiptir. Salarca ağız özelliklerine ve karma lehçelik özelliklere iĢaret eden zengin bir zarf-fiil iĢaretleyicisi varyasyonuna sahiptir. Bu lehçede, zarf-fiil iĢaretleyicileri ile bitimsizleĢtirilen ve aksiyonal öge olarak ana sentaktik baĢ ile uyumlu bu cümleler Türkçenin yapısal özelliklerine uygun olarak ana yüklem çekirdeğinin ön bölgesinde yer alır; Bu iĢaretleyicileri; [-p/-p>ø]; [-guda(na)]; [da]; [-c‛ana]; [- sa]; [-gu]; [te+(p)]; [-qanda]; [-gila]; [ …-A …-A; …-i …-i]; [- kunc‛uh]; [-micüh]; [-mutacuh/-komutacuh]; [-gane]; [-c‛ilä] ; [-a/-e /- ı]; [-miĢta]; [c‛eler / c‛ilä]; [-gan (v)ahende]; [-γane vule]; [-geĢli]; [- γannigi]; [-cinen]; [-qula]; ma:]<[-maγa] Ģeklinde sıralayabiliriz. Kendi içinde fonolojik varyantlara sahip olan bu iĢaretleyicilerin büyük bir çoğunluğu lokal alanlarda kullanılır. ĠĢaretleyicilerdeki çeĢitlilik ağız özelliklerine iĢaret edebilir. Örneğin: [-qanda] iĢaretleyicisi Ucirem ve Altıyuli gibi batı bölgelerinde yaygın iken Hanbah, Ullagıl ve AyĢe Ahvar gibi doğu bölgelerinde seyek olarak görülür. Salar yerleĢim alanının en doğusunda yer alan Mınta bölgesinde ise bu iĢaretleyici görülmez. Mınta‟da bu iĢaretleyicinin yerine [-gana]; [-gula] ; [-sa] gibi iĢaretleyiciler etkin konumdadır. Kimi durumlarda eĢ görevlere sahip iĢaretleyicilerdeki farklılıklar karma lehçelik özelliklere iĢaret eder. Örneğin: Oğuz tipli [-miĢta] iĢaretleyicisi yalnızca Hanbah ve TaĢkul köyü metinleri ile FCI‟daki „döyi yul‟ metninde görülür. Bu Oğuz kaynaklı iĢaretleyici diğer
Salar Türkçesinde Zarf-Fiilli… 529
Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/4 Fall 2010
bölgelerde yerini Kıpçak kaynaklı [-gana] ya da [-ganda] iĢaretleyicisine bırakır. Salarlarda cümlede; aksiyon sıralayıcı, tamamlayıcı ya da modifiye edici, eylem temelli [önermesel] zarflar, aĢağıdaki temel iĢlevleri yerine getirirler; (i) BirleĢik cümlelerdeki yargıların oluĢ sırasına göre, diziminde görev alır. (ii) Ana cümlenin yüklem çekirdeğini türlü yönlerden tamamlayan tümleç cümlelerinin kurulumunda görev alırlar. (iii) Aksiyon sıralayıcı zarf-fiil iĢaretleyicileri [-a/-e/-ı] modal fiil kurulumunda da gramatikal bileĢen olarak görev alırlar.
JOHANSON, Lars (1977) Bestimmtheit und Mitteilungsperspektive im türkischen Satz. Zetschrift der Deuschen Morgenländischen Gesellschaft. Suppl III: 2. 1186-1203. JOHANSON, Lars (1981)
„Puluralsuffixformen im
Südwesttürkischen‟, Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften und der Literatur, Mainz, Geites - und sozialwissenschaftliche Klasse, 1981:1-19, Wiesbaden: Steiner. JOHANSON, Lars (1998) „The Structure of Turkic‟ The Turkic
JOHANSON, Lars (2002) Structural Factors in Turkic Language Contacts, Curzon Press. KAKUK S., „Textes Salars‟ (1961) Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae 13: 95-117, Budapest. KAKUK S., „Un vocabulair salar‟ (1962), Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae 15, f. 2, Budapest. KAKUK S., „Sur la phonetique de la langue salare‟ (1962), Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae tom. 15, f. 1- 2, Budapest. LĠN LĠAN ,Yun (1985) Sala-yu jian zhi (Ana Çizgileriyle Salarca) Pekin.
LĠN LĠAN, Yun (1992) Sa-la-han Han-sa-la Zi-hui, Si-cuan Ming-zu chu-ben-shı, Cheng-du. (Salarca-Çince/Çince-Salarca Sözlük).
530 Gülsün MEHMET
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/4 Fall 2010
MA Quanlin, Ma, Wanxiang & Ma Zhicheng (1993) „Salar Language Materials‟, Sino-Platonic Papers, no:43. MA Wei, Ma Jianzhong, Kevin Stuart (2001) „The Folklore of China‟s Ġslamic Salar Nationality‟, Edvin Melen Press: New York, pp: 7-8-9. ROOS M. Erica, (2000) The Western Yugur (Yellow Uygur) Language, Grammar, Texts, Vocabulary, Johannes Gutenberg Universiteit, Mainz. TENĠġEV, E. R. (1957) I Tyurkskih Naradov Kitaya, Naslediye. TENĠġEV, E. R. (1963) Salarskiy Yazık, Yazıki zarubecnogo Vostoka i Afriki, Moskva. TENĠġEV, E. R. (1964) Salarskie Teksti, Moskova TENĠġEV, E. R. (1970) „Zametki a Salarskoy Leksike‟ Voprası
TENĠġEV, E. R. (1988) Sravnitelno-İstoriçeskaya Grammatika Tyurskih Yazıkov, Morfologiya (redaktor: E.R. TeniĢev) Moskva “Nauka”. UĞURLU, Mustafa (1999) Memluk Türkçesinde Zarf-Fiilli
SY= Salarskiy Yazık (TeniĢev E.R. 1963) te= Salarsky Tekst (TeniĢev E.R. 1963) tesa= Textes Salars (Kakuk S. 1961) spp= Sino Platonic Papers (Ma Quanlin, Ma, Wanxiang & Ma Zhicheng 1993) SG= Sala-yu jian zhi (Lin Lian Yun 1985) SS= Sa-la-han Han-sa-la Zi-hui (Lin Lian Yun (1992) FCI= „The Folklore of China‟s Ġslamic Salar Nationality-Döyi Yul‟ (Ma Wei, Ma Jianzhong, Kevin Stuart 2001) „The Xunhua Salar Wedding‟ (Ma Wei, Ma Jianzhong & Stuart, Kevin 1999) Yer Adları Kısaltmaları uci: ucirem köyü/ altı: altıyuli köyü/ han: hanbah/ köyü/ kom: kompa köyü/ haz: hazagaç köyü/ éy: éyĢe ahvar köyü/ hoca: hoca köyü/ ulla: ullağıl köyü/ mın: mınta köyü/ taş: taĢkul köyü
Salar Türkçesinde Zarf-Fiilli… 531
Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/4 Fall 2010
Gramatikal Kısaltmalar ve İşaretler AD1 : ilgi kurulumunda yöneten öge AD2 : ilgi kurulumunda yönetilen öge AD>ø : Sıfat tamlamasında düĢürülen ad ANAfi : ana fiil AİT : aitlik partikeli AYR: ayrılma hâli AYRderece : derece anlatan ayrılma hâli BEL : belirtme hâli BUL :bulunma hâli CÜM : cümle CÜMana : ana cümle CÜMyan : yan cümle ÇATI : çatı ÇATIdön : dönüĢlü çatı ÇATIett : ettirgen çatı ÇATIedl : edilgen çatı ÇATIişt : iĢteĢ çatı ÇEK.: çekim iĢaretleyicisi ÇOK : çokluk DOLkop: dolaylılık anlatan kiplik partikel EMR : emir kipi EKyap: yapım eki FİİLana : ana fiil FİİLek: ek fiil (cevher fiili) FİİLyrd : yardımcı fiil FİİLtas: tasvir fiili FİİLyü: fiil yüklem FLM : fiilimsi GEÇgör : görülen geçmiĢ zaman
532 Gülsün MEHMET
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/4 Fall 2010
GEÇdol: dolaylı geçmiĢ zaman GEÇ3 : -gan‟lı geçmiĢ zaman GER: gereklilik kipi GEN : geniĢ zaman GEL :gelecek zaman HÂL : hâl iĢaretleyicisi İSbaş : isim baĢı İF : isim fiil İLG : ilgi hâli İLGø : düĢmüĢ ilgi eki İS :isim İST: istek İStam : isim tamlaması İŞTkarş : karĢılıklı iĢteĢlik İŞTtop : toplu iĢteĢlik İSyü : isim yüklem İYE1 : teklik/çokluk birinci kiĢi iyelik İYE2 : teklik/çokluk ikinci kiĢi iyelik İYE3 : teklik/çokluk üçüncü kiĢi iyelik İYEø: düĢmüĢ iyelik KOP : kopula KOPkes: kesinlik anlatan kopula KOPfark: fark etme ifade eden kopula KOPdol : dolaylılık anlatan kopula KOPtah: tahmin anlatan kopula LI : lexical item „sözlüksel parça‟ NES1 : belirtisiz nesne NES2 : belirtili nesne OLMfi : fiil olumsuzlama eki OLMis: isim olumsuzlama partikeli
Salar Türkçesinde Zarf-Fiilli… 533
Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/4 Fall 2010
ÖZN : özne ÖZN1: yan cümle öznesi ÖZN2: ana cümle öznesi ÖZNort : ortak özne SF : sıfat fiil SI :sıfat SItam : sıfat tamlaması SO : soru partikeli ŞART : Ģart kipi ŞİM : Ģimdiki zaman TEK : teklik TASett: ettirgenlik anlatan tasvir fiili TASsür : süreklilik anlatan tasvir fiili TAStam : tamamlama anlatan tasvir fiili TÜM : tümleç TÜMed : edat tümleci VARp: varlık partikeli (var) Vboş: valenz boĢluğu Vsap : valenz sapması Vtaş: valenz taĢıyıcısı VALzor: zorunlu valenz YOKp : yokluk partikeli (yok) YAL : yalın hâl YET: yeterlilik ynt : yöneten (baĢ) yntl : yönetilen (tümleyen) YÖN : yönelme hâli YÖNilgi : ilgi iĢlevli yönelme iĢaretleyicisi YÖNned : neden anlatan yönelme iĢaretleyicisi YÜKana : ana yüklem
534 Gülsün MEHMET
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/4 Fall 2010
YERtam : yer tamlayıcısı YÜKbm : bitmemiĢ yüklem YÜKbt : bitmiĢ yüklem YÜKis/fi : isim ya da fiil yüklem ZMRilgi : ilgi zamiri ZMRkişi : kiĢi zamiri ZMRözne : zamir Ģeklindeki özne ZAM :zaman ZF : zarf-fiil ZFbağl: bağlaç Ģekilli zarf-fiil Zn: zamir n‟si zp : zarf-fiilli parça ZRF: zarf ZRFdur : durum zarfı ZRFzam : zaman zarfı [ ] = morfem aralığı ø = sıfır biçim birim ( ) = düĢmüĢ Ģekil parantezi / / = fonem aralığı {…} = kurulum ve formül aralığı Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|