Turkish Studies
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Turkish Studies
- Tablo 16
- 5.2 [-guda(na)]
Salar Türkçesinde Zarf-Fiilli… 511
Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/4 Fall 2010
(iii) Özellikle cümlelerin oluĢ sırasını bildiren zarf-fiil ekleri birleĢik fiil oluĢumunda görev alırlar. TeniĢev Salarsky Tekst‟te yer alan metinleri derleme yaptığı köylerin coğrafî konumuna göre sıralamıĢtır. Biz de zarf-fiil iĢaretleyicilerinin görünüm özelliklerinin bölgeler ile bağlantısının daha iyi kavranması açısından bu köylerin sıralanıĢ konumlarını tablo hâline getirdik:
ucirem altıyuli komba
hazağaç
loven
eyĢe
hoca
ullagıl
mınta
Batı →→ → →→ → →→ → Doğu
SıralanıĢı 5.1 [-p/-p>ø] Niteleyen olmayan bir zarf-fiil iĢaretleyicisidir. Türk dilindeki temel cümle sıralayıcısı olan bu ek hem sıralama zarf-fiil
kullanılır. Genelde birleĢik fiil kurulumunda [-p] ya da [-p >ø] Ģekilli kısım ana fiil kısmını kurar. Ġkinci fiil tasvir fiili özelliği olan bir yardımcı fiildir. Bu fiiller asıl fiilden tasvir fiili sınıfına gramatikalleĢmiĢtir: çäh gel- „gel-„ (ss: 73a) çäh bar- „git-„ (ss: 73a) TeniĢev, bu tür kurulumların ayrı veya bitiĢik ifadesinin anlam farkına iĢaret ettiğini ifade etmiĢtir (SY: 40/41). Bu fiilimsi iĢaretleyicisi ile kurulan birleĢik cümlelerde yan cümle ve ana cümlenin edeni ortaktır [[(ÖZNort)+[fiil+-p/ø]+(ÖZNort) + YÜKana]] Pir kişi uhlap uyanci. (te/51/ulla) „Bir adam uyuyup uyandı.‟ [pir kiĢi] = ÖZNort Bu iĢaretleyici Salar Türkçesinde iki temel iĢlevde kullanılır: (i) Aksiyonları sıralama görevi ile kullanılır. Bu iĢaretleyici ana eylemden önce gerçekleĢtirilen eylemlerin oluĢ sırasını göstermede kullanılır:
512 Gülsün MEHMET
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/4 Fall 2010
Kakası yaşaci “Men paşla va:γı!” (te/1/uci) „Ağabey söyledi “Ben (onu) yanıma alıp gideceğim.‟ [paĢla(p)-] = ilk eylem [va:-] = son eylem Bu durumda -p üst yapıya taĢınır ya da [ø] durumuna geçer:
(te/50/ulla). „Bu keloğlan zengin adamın evine gidip istemiĢ.‟ Ananı pu tazkur oγlän paĢlap va:miĢ. (te/50/ulla) „Kızı bu kel oğlan yanına alıp gitmiĢ.‟ Tövä k‛ö‟k‛uji ya:nıp aŋa kiĭmiĢ. (te/50/ulla) „Deve çobanı dönüp oraya gelmiĢ.‟ Avu eyişamiş “Sen mini vilän o‟rişip na‟kur–i? -etep sanzını sundurmiş. (te/51/ulla) „Oğlan söylemiĢ “Siz benimle kavga edip ne yapacaksınız?” diyerek kâseleri kırmıĢ.‟ [-p>ø] Cih keĭgu apası o:c‛uhka uçire-ø pir yıγılamiş. (te/38/eyĢe) Gelince baba oğlancığa bakıp bir ağlamıĢ.‟ İnci posını vahc‛a:na: “Palçihnı a‟t yasa-ø minsä, volır-o? – diǐmiş. (te/23/han) Sonra yaĢlı adama bakıp “Balçığı at yapıp binebilir miyim? demiĢ.‟ Men kimuge ot-ø gelci. (sg: 39) „Ben gemiye binip geldim.‟ (ii) Bu iĢaretleyicisi birleĢik fiil kurulumunda görev alır: [-p/-p>ø] iĢaretleyicisi kurulumlarda ana fiil üzerinde taĢınır. Ana fiilin art bölgesinde yer alan yardımcı fiil çoklukla ana fiili çeĢitli yönlerden tasvir eden, morfem sınırları yok olmuĢ, ana fiil ile birleĢmiĢ bir tasvir fiilidir: Pu avu hapagur çıharap akeĭmiş. (te/51/ulla) „Bu oğlan bir köpek yavrusunu çağırıp getirmiĢ.‟ [a-ø-keĭmiĢ] < alıp kel- FĠĠLana-(-p) + FĠĠLtasv Avusın õyina akiǐmiş. (te/11/uci) „Oğlanı eve getirmiĢ.‟ Kakasınige kö‟prigine piçtur yürkiĭmeş. (te/51/ulla) „(Oğlanın) Ağabeyinin omzun(d)a bir bit hareket etmiĢ.‟
Salar Türkçesinde Zarf-Fiilli… 513
Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/4 Fall 2010
İnci yer ahtarsa, sovane tüz çıhva:miş. (te/52/ulla) „Sonra tprağı aktarırken (toprağı sürerken), sabanı düz gitmiĢ.‟ İnci puço:sı kiĭne iştepva:miş. (te/53/ulla) „Sonra bu üçü gelin (eĢ) aramaya baĢlamıĢ.‟ Masembo icihten çomnäp iŋkiĭmiş. (te/53/ulla) „Masembo eĢikten atlayıp inmiĢ.‟ Miyokuan pa:şinda pit pahperci.(te/60/mın) „(Genç kadın) Rahibenin baĢında bit arayıverdi.‟ 5.2 [-guda(na)] Az sıklıkta rastlanan bir zarf-fiil iĢaretleyicisidir, -ınca / - dığı +[ iye] + zaman anlamlı zaman zarfları kurar. Öncelikle Ucirem bölgesinde görülür. Altıyuli bölgesinde de rastlanır. Hanbah‟da -guda Ģeklinde bir varyantına rastlanmıĢtır. SG‟deki dil malzemesinde de mevcuttur. EyĢe Ahvar, Ullagıl ve Mınta köylerinde görülmez. Batıdan doğuya doğru gidildikçe kullanımı sıfırlanır. Kakuk‟un TaĢkul köyü malzemesinde de bu iĢaretleyiciye rastlanmaz. Daima yüklemin ön bölgesinde, ana yüklemin ne zaman gerçekleĢtiğini veya gerçekleĢeceğini bildiren öge cümlelerinin eylemine koĢulur, bu tip önermeler bağımsız bir özneye sahip olabileceği gibi öznesi ana cümlenin öznesi ile ortak olabilir. […[fiil+-gudana]+YÜKana]]
kervancılar böyle söylemiĢler.‟ Me kiĭguta:na: koten çıhraγa, se palanige onduγuna cimde. (te/6/uci) „Ben geldiğimde kapıdan sesleneceğim ses çocuğun poposunu çimdikle.‟
Bu iĢaretleyici Salar Türkçesinde bir tür sıralama partikelidir -p zarf-fiil eki gibi cümle sıralama görevi ile birleĢik cümlelerde kullanılır, -dıktan sonra anlamında da kullanılır. Bağlaçlık iĢlevi yanında Salar Türkçesinde bu Ģekil cümle sıralama görevine gramatikalleĢmiĢtir. [da] ile bağlanan önermeler genelde ortak katılanlara sahiptir. ġekilce bağımsız anlamca birbiri ile ilgili önermeler bu iĢaretleyici ile oluĢum sırasına göre dizilir. Bu iĢaretleyici Ucirem‟de yaygın olarak kullanılır, Ucirem bölgesinin en belirgin özelliği -p sıralama zarf-fiil iĢaretleyicisinin [ø] duruma bir bölge olmasıdır. Bu bölgede -p sıralama iĢlevini [da] partikeline bırakmıĢtır. Bu iĢaretleyici Altıyuli‟de, Hanbah‟ta, EyĢe Ahvar‟da, Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|