Turkish Studies
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5.4 [-c‛ana]
- Turkish Studies
- 5.7. [te+(p)]
514 Gülsün MEHMET
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/4 Fall 2010
Ullağıl‟da seyrektir, Mınta bölgesinde az rastlanır. SG ve TaĢkul köyü malzemesinde de bu iĢaretleyiciye rastlanır. [[... YÜKbt]+[da/ta/dı/di] +…. [YÜKbt]]
saçını ben bir göreyim de gideyim!” [[Sinigi qara saçıŋnı men piř körgi]] + [ta] + [ [ yaŋgı ] ]] YÜKbt + ZF YÜKbt
diye söyledi.‟ Apasí ma ijası, işkisı, sorişmiş “Pu analarne çalá-dı gë! (te/62/mın) „Baba ve anne, ikisi konuĢmuĢ “Bu kızları çağırıp gel !” Kiĭnı yaşa:miş “Se ullı kakanı öyina va:r-ta: helli üçlä-di gé!” (te/2/uci) „Karısı söylemiĢ “Sen büyük ağabeyinin evine gidip ödünç para alıp gel !‟ Sen ane çala di gel. (sg: 39) „Sen onu çağırıp gel.‟ Huaŋşon yişace “Pu avunı qızıl kölähkä mindir-ta: pir yere al-ta var! (te/55/ulla) „Ġmparator söyledi “Bu oğlanı kızıl ineğe bindirip bir yere alıp götür.‟ 5.4 [-c‛ana] Bu iĢaretleyici [-arak / -dığından / -ken / -dığı için] anlamında hem hâl hem zaman zarfları kurar. Ucirem, Altıyuli, Hanbah‟da yaygın olarak kullanılır. EyĢe Ahvar ve Mınta köylerinde seyrek olarak kullanılır, Ullagıl‟da görülmez. TaĢkul köyü malzemesinde de yaygındır. Batıdan doğuya doğru gidildikçe kullanım sıklığı azalır. Salarca Gramer‟in (Yun 1985) malzemesinde de görülür. Bu iĢaretleyici Türkçenin dizim sistemine uygun olarak ana yüklemin ön bölgesinde yer alan tümleç cümlelerinin eylemlerine koĢulur: zp [fiil+[-cana/-c‛ana/-çana]+[YÜKbt]]
döndü.‟
[vusla:-ca:na: + yanparci ] vusla- ZF YÜKbt
Salar Türkçesinde Zarf-Fiilli… 515
Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/4 Fall 2010
Pu avo Vusun-acune c‛üc‛c‟e. C‛üc‛c‟ca:na: Vusun-a:cuγa sorci “Sinigi otıs sıdır kumuşıŋnı ma viĭge, minigi apamnige ĵa:nını se ver!” (te/5/uci) „Bu oğlan Vusun dayısını yakaladı. Yakalayınca Vusun dayısına söyledi “Senin otuz sıdır gümüĢünü ben vereceğim, benim babamın canını sen ver!”
karısını yanına alıp evine gelmiĢ.‟ Bilcane amasinigi cusine polıma: va:miş. (te/22/altı) „Anlayınca annesinin öcünü almaya gitmiĢ.‟ İnci öyina varca:na: apası anasına yaşamiş. (te/23/han) „Sonra evine gidince baba kızına söylemiĢ.‟ Men yıggurçane helimne yalatci. (sg: 107) „Ben koĢarken paramı kaybettim (kaybetmiĢim). Pr gunda pu:r ma tiligä taγdän çıhgelçana o:zen qırgina su işma va:mieş. (tesa/ahtov) Bir gün kurt ve tilki dağdan inerek ırmağın kıyısına su içeye gitmiĢ.‟ Go:zä hahdnie aşçana öhamiaş. (tesa/ahtov) Kuzu kağıdı açarak okumuĢ.‟ Anası çiŋna:miş. Çiŋnaĵa:na: aγırıh tegmiş. (te/61/mın) „Kız büyümüĢ. Büyüyünce hasta olmuĢ.‟ Me beĭgerihu geĭçana, atelihu şici. (spp: 8/205) „Ben elbisemi giyince, akĢam yemeğimi yedim.‟ 5.5. [-sa] Bu iĢaretleyici kip kategorisinden fiilimsi kategorisine geçmiĢ, reanalizin en belirgin Ģekilde temsil edildiği morfemlerden biridir. Zaman zarfı kuran bir ek -ken/-dığında/-ınca anlamlarında tüm bölgelerde yaygın Ģekilde kullanılır. Salar Türkçesinde -sa/-se nin kip sahasında temsil alanı daralırken zarf-fiil iĢaretleyicisi olarak kullanım alanının geniĢlediği görülmektedir. zp [fiil+[-sa]+[YÜKbt]] Pir kunura şu ohma: var‟sa, handuda kişlär yaşaşmiş. (te/3/uci) „Bir gün okumaya giderken, sokakta adamlar konuĢmuĢlar. [ var‟-sa + yaĢa-Ģ-miĢ ] var-ZFza + yaĢa-ÇATiĢt-ZAM TÜMza
516 Gülsün MEHMET
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/4 Fall 2010
Her kune şo: uhma: varsa, lou-şe ya‟tenkuçi töǐpa.(te/6/uci) Her gün okumaya gittiğinde, öğretmen nedensiz yere dövüyormuĢ.‟ Elihke elise ya:rem zanzi Gimieş, yugursa yumutta qamasor Gimie:ş. Gazına çöysa br çö:pçh Gimieş. (tesa/dum) „(Unu) Elekte elediğinde yarım kâse kalmıĢ, yoğurunca bir yumurta gibi (kadar) kalmıĢ. (Hamurları) kazana salınca bir çöp kadar kalmıĢ.‟
(te/38/éy) „Ekmek verdiğinde, kendi oğluna ak un ekmeği veriyormuĢ.‟
Bu iĢaretleyici -ınca/-dığı için anlamlı zaman ve sebep zarfları kurar, Ucirem ve EyĢe Ahvar bölgesinde sıklıkla görülür. Bu iĢaretleyiciye Hanbah ve Altıyuli‟de çok az rastlanır. Bu morfem gelecek zaman sıfat-fiileki olarak da kullanılır: [ zp [[ fiil-gu]+[YÜKbt]] Aması uĵi köǐgú yaşame:ş “Si apaŋnı a:cuŋ ülterci ! – diǐmiş. (te/5/uci) „Annesinin eli yanınca söylemiĢ “Senin babanı dayın öldürdü ! - demiĢ.‟ [ uĵi köǐ-gú + yaĢame:Ģ ] uji köǐ-ZFza + yaĢa-ZAM TÜMza YÜKana Mune yanşaγu puγu söyinci. (te/22/altı) „Bunu söyleyince geyik sevindi.‟ Eti:gu izinige o:sı çele va:miş. (te/37/éy) „Böyle söyleyince kendi oğlu çöle gitmiĢ.‟ 5.7. [te+(p)] téyin, dien, dép, diye Ģeklindeki serbest bağlayıcılar Eski Türkçe devresinden Türk dillerinin (lehçelerinin) hemen hepsinde vardır, KaĢgayca bir istisnadır. Bu bağlayıcılar konuĢma ve düĢünce aktarımında alıntı edatı (quatation particles) iĢlevi görürler, ikinci olarak sebep cümlelerinde serbest bağlayıcı (subjunctor marking) iĢlevini yerine getirirler (bkz. Johanson 2002: 137) Salar Türkçesinde de bu tipteki cümle kurulumu iĢler durumdadır: [ÖZN+[NES1 = [direkt ifade]+te-+(p)]+YÜKbt]]]
Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|