Turkish Studies
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5.12. [-micüh]
- Turkish Studies
- 5.14 [-gane]
- 5.15. [-c‛ilä]
- 5.16. [-a/-e /-ı]
520 Gülsün MEHMET
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/4 Fall 2010
Men ge(l)γunçuh u yırmiş. (sg: 76) „Ben gelene kadar o gitmiĢ.‟ Gun patGunçuh men oyima yetci. (sg: 77) „Gün batmadan ben evime ulaĢtım.‟ U oyine yetgunçuh abasi ulmiş. (sg: 77) „O evine ulaĢana dek babası ölmüĢ.‟ Bu iĢaretleyicinin [-gunçah] Ģeklindeki varyantı te/59‟daki bir örnekte görülmüĢtür. Piser sa:lar turkeçinenen yaşasa, “Nima hala zaŋvu” tese, “kun çihke:gunçah, kun paqqunçah yir” ter a. “ta:şi t‛ukku ni:ma” dese, “hortuŋgi ka:rma” der a. (te/59/ mın) „Biz Salar Türkçesi ile söylersek, “Nima hala zaŋvu” desek “Gün doğana dek, gün batana dek yürü” demek imiĢ.”
Oldukça az rastlanan bir zarf-fiil ekidir, -madan; -mak üzere; neredeyse Ģeklinde iki farklı anlamda karĢımıza çıkar. [zp [ fiil+-mic‛uh/mac‛uh/migenc‟uh] + [YÜKbt] (i) -madan anlamında:
oğlan baĢını kaldırmadan gitmiĢ evine.‟ Ular diŋmiçuh etba. (sg: 103) „Onlar durmadan çalıĢıyor.‟ Kakası işkisı inisını korelmicüh öyinä yanci. (te/2/uci) „Ġki ağabey küçük erkek kardeĢlerini göremeden evlerine döndüler.‟ U aŋnaçanä yilalmiçuh yürmiş. (ss: 79b) „O, dinleyip inanmadan gitmiĢ.‟ (ii) -mak üzere, neredeyse anlamında:
karnı doğuracak hâlde imiĢ.‟ Pir kunura möhkenda loşi çaγlaγan yerinde uĵin taγıl‟husı ahışne pişkula hırga, ĵatılmac‛uh e‟miş.(te/6/uci) „Bir gün tuvalette öğretmenin iĢediği yerde eliyle tuttuğu ağacı bıçkıyla inceltip kırılacak hâle getirmiĢ.‟
atmaya yakın doğurmuĢ.‟
Salar Türkçesinde Zarf-Fiilli… 521
Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/4 Fall 2010
5.13. [-mutacuh/-komutacuh] [ -çuh ] iĢaretleyicisinin kullanıldığı ikinci birleĢik yapılı zarf-fiil iĢaretleyicisidir. -madan anlamlı zarf-fiiller kurar. Seyrek kullanılan bir iĢaretleyicidir. Ek birleĢik görünümlüdür, ekin bünyesindeki [-ko-] morfemi ko- „bir iĢi, aksiyonu gerçekleĢtirme tasvir fiilinden ekleĢmiĢ olmalıdır. -Yıγlıkomutä‛uh var, piser saŋa ça‟p ya‟ma kiĭgi – timiş. (te/25/han) “Ağlamadan git, biz sana yardım etmeye geleceğiz.” demiĢ.‟ yıγlıkomutä‛uh < yıγla(p) ko- + mutacuh 5.14 [-gane] Bu ek -dığında, -ınca ya da -dığı için anlamlı tümleç cümleleri kurar. Bu iĢaretleyici batı bölgesindeki Ucirem, Altıyuli ve Hanbah‟ta görülmez. EyĢe Ahvar ve Ullagıl‟da seyrek olarak görülür. Mınta‟da yoğun olarak kullanılır. TaĢkul köyü metinlerinde yaygındır, SG‟de de kullanılmıĢtır: Bu fiilimsi kurulumunda köklü bir istem sapmasının yansıması gözlenir. Ucirem ve Altıyuli‟de [ -γanda ] Ģeklinde bulunma iĢaretleyicisi ile kullanılan bu zarf-fiil iĢaretleyicisi özellikle Salar yayılma alanının en doğu bölümde yer alan Mınta‟da yönelme hâli iĢaretleyicisi ile kullanılır. [[zp [ fiil-[-gane/-gana/-γana]+[YÜKbt]] Ko:nı çıhpaγane pir posır kormeş. (te/37/éy) „DıĢarı çıktığında bir yaĢlı adam görmüĢ.‟ Yühne indermiş tera. İndergana tö:ye ah taşa pellenmiş tera. (te/59/mın) „Yükü indirmiĢ derler. Ġndirince deve ak bir kayaya dönüĢmüĢ derler.‟
(te/39/éy) „Bunu siz içiniz ! Sonra kotarıp vermiĢ. Kotarınca beyin oğlu içmiĢ. Ġçer içmez beyin oğlu ölmüĢ. Oğlan ölür ölmez beyin adamları azizi bağlamıĢlar.‟ İnci u k‟o‟t çıhpaγa:na: nene pirne andac‛uh qoĭmiş. (te/40/éy) „Sonra o (ölüyü) taĢıyıp götürünce yine birini (daha) tam oraya koymuĢ.‟
günden güne fakirleĢmiĢ.‟
522 Gülsün MEHMET
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/4 Fall 2010
Guz volgane (vo(l)gale) yahreh diuheler. (sg: 74) „Güz olunca yaprak(lar) dökülür.‟ 5.15. [-c‛ilä] Bu iĢaretleyici -ınca ya da-arak anlamlı bir durum zarfı yükleyicisidir. Yalnızca Ullagıl metinlerinde görülen bir ektir. [zp [ fiil-[-c‛ila / -c‛ilä /-çi:lä ] + [ YÜKbt ] Pu qatın kiş emehne ciŋnamiş, ça:nı qaĭnämiş. Mimiluh tunene kiyişcilä oturmiş. (te/54/ulla) „Bu genç kadın ekmeği hazırlamıĢ, çayı kaynatmıĢ. Tüyden donunu (kıyafetini) giyerek oturmuĢ.‟
giderek (onun) dudağını kesmiĢ.‟ Masembunı pir icic‛ilä tişükkä çirci. (te/53/ulla) „Masembu‟yu itekleyince (o) çukurun içine düĢtü.‟ Puçosı ne:mine cıŋnap vulic‟ilä mimiluh tonıne kiyişc‟ilä uçip va:miş. (te/53/ulla) „Bu üçü yemeği hazırlayınca tüyden donlarını (kıyafetlerini) giyip uçup gitmiĢler.‟ 5.16. [-a/-e /-ı] Bu ek bir bağ fiil ekidir, bu iĢaretleyiciler öncelikle birleĢik eylem kurulumunda görev alır, ana fiilin bünyesine dahildir, tasvir fiilini ana fiile bağlamada kullanılır. Bunun yanında -p gibi aksiyon sıralama iĢlevinde de kullanılır. [ FĠĠLana+-a/-ä/-i+tasvir fiili+ZAM/KĠP+ø ] U ananigi yaş gozine sala bermiş. (sg/81) „O kızın göz yaĢını silivermiĢ. [sal-a ber-miĢ] sal-ZFek + FĠĠLtasv-ZAM U ninaçuh yeşagan gahcane icasine yeşa bermiş. (sg: 81) „O, nineciğin söylediği sözü annesine söyleyivermiĢ.‟ Puγun qusqur oγlinnie çaläbamiaş çaläçana yaşamiş; “Mında: yücün qıcçia ette sen ayä çäh da yücünä döyme var” démiş. (tesa/kos) „Birgün Kuskur Oğlan‟ı çağırmıĢ, çağırınca söylemiĢ “Burada harman küçük yarın sen aya çıkıp harman dövmeye git.” demiĢ.‟
İnci harsına bir zanze ha:miş. Yo:luh u:jila zanzını almiş, sıh ujila keĭnınige yaş kozını salıpiĭmiş. (te/24/han) Sonra kocasıa bir Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|