Türkçe Edebiyat K
Yüklə 1,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ______________________________________________ Uluslararası T ürkçe E
102 Lokman TAŞKESENLİOĞLU ______________________________________________ Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 96-132, TÜRKİYE International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 96-132, TURKEY Esrlerle ömr edib sülh içre bulmuşken gerar Fitne-i iblis-i mel’un oldu nagâh aşikâr 19
mısraları ile Müslüman ve Ermeniler arasındaki tüm problemlerin tamamen gereksiz ve yapay olduğunu, her ikisi de birbirine komşu iken, asırlar boyunca barış içinde yaşamışlarken arada hiç yoktan fitne çıkarıldığını, bunun her iki tarafa da dokunacak zararlarını, her ikisinin de çok şey kaybedeceğini, bunun ancak hoşgörü ve kardeşliğin yeniden doğmasıyla engellenebileceğini anlatmıştır.
1905 yılında cereyan eden Rus-Japon Savaşı beklenenin tam aksine Rusya’nın büyük hezimeti, Japonya’nın ise büyük zaferi ile son bulmuştu. Bu hadise inkılapçılara bekledikleri fırsatı vermişti. Çarlığa karşı gizlice sürdürülen mücadeleler açığa çıkarılmıştı. Bu baskıların sonucunda ise tüm Rusya’da ve Kafkaslarda “serbest-i kelâm” kanunu ile Türkçe matbuat yasallaştı. Bakü’de ve Tiflis’te hiç zaman kaybetmeyen aydınlar çalışmalarına hemen başladılar. Bakü’de “İrşad” gazetesi çıkarıldı. Hemen sonra ise Tiflis’te çıkarılacak olan bir dergi ise yeni bir devrin başlangıcı olmuştur. 1906 yılına gelindiğinde hem Azerbaycan edebiyatı için hem de Sâbir için bir dönüm noktası olan “Molla Nasreddin” mizah dergisinin çıkarıldığını görürüz. Tüm Türk dünyasına Sâbir’i tanıtan da, 1906’da Tiflis’te Celil Memmedkuluzâde’nin başyazarlığını yaptığı bu “Molla Nasreddin” dergisi olmuştur. İlk sayısı bin adet basılan ve yayımlandığı gün halk arasında büyük ilgi ile karşılanan derginin ad olarak; Türk mizahında önemli bir yere sahip olan, keskin eleştirileri ve hazırcevaplılığı ile tanınan ünlü Türk büyüğü Molla Nasreddin’in (Nasrettin Hoca) adı ile yayımlanması, nasıl bir toplumsal mücadele verileceğinin en büyük işaretiydi. Sanatçıların kendilerine seçtikleri takma isimler dahi mizahın ve hicvin temel amaç olduğunun göstergesiydi: Gızdırmalı, Leblebi, Molla Fırıldag, Sırtıg, Derviş, Yaramaz, Sevdalı, Deli, Guggulugu, Hortlag, Sersem Danışan, Hörümcek, Derdmend … 20
Azerbaycan edebiyatında şimdiye dek görülmemiş yeni bir üslup yaratan Molla Nasreddin, edebiyatla ilgili tüm konularda bir dönüm noktası olmuştur. Gerek dil, gerek şekil, gerekse muhteva yönünden o dönemde emsali olmayan bir özellik göstermiştir. Birinci sayıda Celil Memmedguluzade “Sizi Deyip Gelmişem” 21 isimli yazısında tüm bu yenilikçi düşünceleri açıklamıştır:
19 “Beynelmilel” - SABİR, M. E. (1962). Hophopname. Bakü. hz. Abbas ZAMANOV. s. 331. 20 Bu takma isimler 1906-1911 yılları arasında çıkan Molla Nasreddin dergilerindeki şiirlerden derlenmiştir.
21
103 Lokman TAŞKESENLİOĞLU ______________________________________________ Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 96-132, TÜRKİYE International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 96-132, TURKEY Ey benim Müslüman kardeşlerim. Benden bir söz işitip gülmeye başladığınız zaman siz zannediyorsunuz ki Molla Nasreddin’e gülüyorsunuz. Kimin üstüne güldüğünüzü bilmek isterseniz; koyunuz karşınıza bir ayna ve bakınız cemalinize. Aynı yazıda dil konusundaki hassasiyetlerini de dile getirmiştir. Halka hitaben: “Hatırlayınız ki, o günlerde annelerinizin sizlere ninni söyledikleri dille, biz şimdi söyleşiriz” diyerek, dilin sade olması gerektiğini belirtmiş, beraber aldıkları bir karar doğrultusunda da aydınlara hitaben: “İdareye gönderilen mektup, şiir ve makaleler açık Türkçe ile
hassasiyetlerin anlaşılması için yeterlidir. Şekil olarak ise Azerbaycan şifahi halk edebiyatından masallar, atasözleri, mâniler gibi en güzel örnekler verilerek, bunların etkisiyle şiir türünde ikili ve dörtlü nazım biçimleriyle hece ölçüsü sıkça kullanılmıştır. Asıl yenilik ise muhtevada olmuştur. Özgürlük ve kardeşlik temaları, dinî kimlik adı altında halkı sömüren mollaların cehaletleri, İslam coğrafyasında olup bitenler, kadınların uğradıkları haksızlıklar, çocuklar ve yetiştirilmelerinde dikkat edilecek hususlar, eğitim ve öğretimin gerekliliği, ilmin insana kazandıracakları, köylü ve işçi hakları gibi konular en dikkat çekici biçimde işlenmiştir. Hiciv ve kara mizah ön plandadır. En kolay anlaşılan, halk üzerinde en çok etki bırakan tarz bu olduğu için halk edebiyatından beslenen mizahi hiciv, Molla Nasreddin’in temelini oluşturmuştur. Mizahi şiirler ve hikâyelerle beraber karikatürlerin de kullanılması bu etkiyi büyük ölçüde artırmıştır. O. Şmerling, J. Rotter ve Ezim Ezimzade eserleriyle bu dergiyi renklendiren karikatüristlerdir. 22
Bu özellikleriyle Molla Nasreddin, bazı zorunlu kesintiler haricinde 25 yıl varlığını devam ettirmiştir. Bu süre içinde 1906-1918 yılları arasındaki 370 sayı Tiflis’te, 1921 yılındaki 8 sayı Tebriz’de, 1922-1931 yılları arasındaki 398 sayı Bakü’de çıkarılmıştır. 23
Derginin 28 Nisan 1906 tarihli 4. sayısında Sâbir’in ilk şiiri yayımlanır yayımlanmaz dikkat çekti. Celil Memmedguluzade’nin “Niye Meni Döyürsünüz?” yazısıyla beraber çıkan ve din adamlarının halkı umursamaz tavırlarını eleştiren bu şiire, Bakü’nün her bölgesinde her köşesinde rastlanır oldu: Millet nece târâc olur olsun, ne işim var? Düşmenlere möhtac olur olsun, ne işim var?
22 ADIGÜZEL, S. (2007). Tiflis Edebi Muhitinde Molla Nasreddin Dergisi ve Dergide Tartışılan Konular. Bilig Dergisi. S 41. s. 8. 23 HÜSEYNOV, F. (1986). Molla Nasreddin ve Molla Nasreddinciler. Bakü. s. 14. Yüklə 1,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|