TəRTİBÇİDƏN
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
baş vilayətinə” (görünür, Cənubi Azerbaycana. - Ə.H.) aparıldığını qeyd edirsə də, bunun səbəbini izah etmir 1 . Ə.Ə.Səidzadə bu məsələdən bəhs edərkən Mirzə Yusif Qarabağinin 8-9 yaşlarında ikən talan məqsədilə Qarabağa soxulan qarətçilər tərəfindən əsir edilib aparıldığını və digər əsirlər sırasında İran şahına təqdim olunduğunu göstərir 2 . Mirzə Yusifin özünün etirafına görə, o, 18 il İranda Əmirxan sərdarın 3 yanında qalaraq, farscanı mükəmmıl öyrənmişdi. O, bir müddət divanxana katibliyi vəzifəsində işləmiş, vaxtının müəyyən hissəsini də tarixə dair əsərlər mütaliəsinə sərf etmişdir 4 . 1828-ci ildə Türkmənçay sülh müqaviləsi bağlandıqdan sonra Mirzə Yusif öz doğma vətəni olan Qarabağa qayıdır 5 və bir müddət müəllimliklə məşğul olur 6 . İranda müsəlmanlığı qəbul etmiş Mirzə Yusif Qarabağa qayıtdıqdan sonra mitropolit Baqdasar Həsən Cəlalyanın təkidi ilə yenidən xristianlığı qəbul edir 7 . Mirzə Yusifin dediyinə görə o, 1854-cü ildə Kaspi və Şimali Dağıstan ölkələrinin komandanı general-leytenant knyaz Qriqori Orbelianinin yanında xidmətə girmiş 8 və mütərcimlik etmişdir. Rusiya hərbi komandanlığı ilə Şamil arasında aparılan yazışmada Mirzə Yusifin yaxından iştirak etdiyi ehtimal olunur 9 . Mirzə Yusif Dağıstanda işlədiyi dövrdə Teymurxan-Şurada (Buynakskda) Vaqif və onun müasirlərinin əsərlərindən ibarət bir ədəbi məcmuə də çap etdirmişdir 10 . Dağıstanda üçillik xidmətdən sonra Qarabağa qayıdan Mirzə Yusif yenə də müəllimliklə məşğul olmuş və 1864-cü ildə öz vətənində vəfat etmişdir 11 . Mirzə Yusif əsərin müqəddiməsində öz əsərini “Tarixi-Safi” adlandırmasının səbəbi haqqında yazır: “Mən bir zaman köhnə və yeni Əhd (yəni İncil) kimi müqəddəs kitabların mütaliəsilə məşğul oldum. Onları tamamilə öyrəndim. Tarix kitablarında təəssübkəşlikdən doğan bəzi uyğunsuzluqları gördüm. Yalan xəbərləri eşitdim. Bəzi dostların xahişi və göstərişi ilə artıq təriflərdən və yalan xəbərlərdən təmiz və saf bir 1 Mirzə Yusif Qarabaği. Tarixi-Safi, vər.2a (fotosurəti), TİEA, inv.2225. 2 А.А.Сеид-заде. Мирза Юсиф Нерсесов (Шушинский). “Известия Aзербайджанского Филиала Академии Наук СССР”, 1942, №9, səh.12. 3 Əmir xan Sərdar Fətəli şahın qayınatası, naibüssəltənə Abbas Mirzənin babasıdır. Abbas Mirzənin tanınmış sərkərdələrindən olub, hicri 1242 (1826-1827)-ci ildə Rusiya-İran müharibəsində Şəmkirdə öldürülmüşdür (bax: Rzaqulu Hidayət. Rövzət-üs-səfa, IX cild). 4 Tarixi-Safi, vər.2a. 5 А.А.Сеид-заде. Мирза Юсиф Нерсесов (Шушинский). Известия Азербайджанского Филиала Академии Наук СССР», 1942, №9, səh.12. 6 Yenə orada, səh.13. 7 Yenə orada. 8 Tarixi-Safi, vər.3a. 9 А.А.Сеид-заде. Мирза Юсиф Нерсесов (Шушинский). “Известия Азербайджанского Филиала Академии Наук СССР”, 1942, №9, səh.13. 10 Kitabi-məcmuəyi-divani-Vaqif və digər müasirin. Teymur-xan-Şura, 1856. 11 А.А.Сеид-заде. Мирза Юсиф Нерсесов (Шушинский). “Известия Азербайджанского Филиала Академии Наук СССР”, 1942, №9, səh.17. 11 tarix yazmaq qərarına gəldim. Bu məqsədlə bir sıra kitabları nəzərdən keçirdim. Həqiqətin saxtalaşdırıldığını gördüm. Ona görə də Asiya xanlarının, Qafqazda fəaliyyət göstərmiş böyük adamların əhvalatından və Qafqazın qüdrətli Rusiya dövləti tərkibinə daxil olmasından bəhs edən bir tarix yazmaq fikrinə düşdüm”. Gənc yaşlarından tarix həvəskarı olan Mirzə Yusif özünün dediyinə görə, bu tarixi yazmazdan əvvəl qədim dini-tarixi kitabları əsaslı surətdə öyrənmişdir. Qafqazın Rusiya ilə birləşdirilməsi prosesində bir çox hadiselərin şəxsən şahidi olan və bəzi hadisələrin gedişini etibarlı adamlardan eşidən müəllif öz əsərini yazarkən fars və erməni dillərində bir çox əsərlərdən istifadə etdiyini qeyd edir. Lakin konkret olaraq o, Tövrat, İncil və Zəburdan başqa ayrı müqəddəs kitabların, təfsirlərin adını çəkmir. Bu üç dini kitabdan başqa müəllif hələ İranda olduğu dövrdən etibarən bir çox tarixi əsərlərin mütaliəsilə məşğul olduğunu, əsərlərin adını göstərmədən ümumi surətdə qeyd edir. Mətndə erməni tarixçisi M.Çamçiyandan 1 və Mirzə Mehdi xandan 2 başqa heç bir müəllifin adı çəkilmir. Müəllifin dediyinə görə, o hələ İranda olduğu zaman “Tarixi-Safi”ni yazmaq fikrinə düşür. Lakin məişətdə qarşısına çıxan çətinlik üzündən o bu arzusunu həyata keçirə bilmir 3 . Yalnız knyaz Qriqori Orbelianinin yanında xidmətə girdikdən sonra, onun tapşırığı və knyaz D.Georqadzenin yardımı ilə 4 Mirzə Yusif öz əsərini yazmağa başlayır. O, 1855-ci ildə əsərini bitirir 5 . 1 Klerikal-feodal erməni millətçiliyinin fanatik nümayəndələrinden olan Mikael Çamçiyan (XVIII) mürtəce bir tarixçidir. 1784-1786-cı illərdə çap edilmiş üç böyük cilddən ibarət “Ermənistan tarixi”ndə müəllifin əsas məqsədi - bəşəriyyətin ilk dəfə Ermənistan ərazisində meydana gəldiyini və İncildə təsvir edilən bütün hadisələrin burada cərəyan etdiyini isbat etməkdən ibarətdir.”Müəllifin mürtəcə görüşləri üzündən Çamçiyanın “Tarixi” öz elmi mahiyyətinə görə, çox aşağı səviyyədədir”. “Müəllifin klerikalizmi “tarix”in, demək olar ki, bütün səhifələrində özünü göstərir”. Л.С.Хачикян.Историография («Очерки истории исторической науки в СССР” I cild, Moskva, 1955, səh.261-262. 2 Mirzə Məhəmməd Mehdi xan Astarabadi-Nadir şah Əfşarın şəxsi katibi (münşisi) və saray tarixçisi olmuşdur. Böyük dilşünas olan Mirzə Mehdi xanın “Sənglax” adlı özbək-fars dilləri lüğəti məşhurdur. 1747-ci ildə yazdığı “Tarixi-Nadiri” (Nadirin tarixi) adlı əsərində Mirzə Mehdi xan əsas etibarilə Nadirin müharibələrini və qəhrəmanlığını təsvirə çalışmışdır. Nadir dövründə Zaqafqaziya ölkələrinin siyasi tarixini öyrənmək nöqteyi-nəzərindən bu əsər çox əhəmiyyətlidir.Müəllifin bundan başqa Nadir dövrünə aid rəsmi vəsiqələrin – fərmanların və məktubların surətindən ibarət “İnşa” adlı digər bir mühüm əsəri də vardır (bax: И.П.Петрушевский. Очерки по истории феодальных отношений, səh.13, 40-41). 3 Tarixi-Safш, vər.3a. 4 Yenə orada. 5 Əsərin bitməsi tarixini müəllif aşağıdakı beytdэ ifadэ etmişdir: Rəqəm bəsaləş ki biiştibah betarix Safi şödэm namegah. Bu beytin son misrasının rəqəmlərlə ifadəsində 1855-ci il verilir (Tarixi-Safi, 4a). 12 Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|