Söz varliğI
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Türk Kültürünün Gelişme
- Strana Gunnov u Kaspiyskix vorot
- Turkish Studies
- Ortaçağ Türk Kadını
- Türk Hukuk Tarihi
Türk Kültüründe “Levirat” ve... 2041
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/3 Summer 2010
Kazaklarda bir kanun haline geldiğini ifade ettiğimiz amengerlik müessesesi, gerek Çarlık gerekse Sovyet dönemi Rus hâkimiyeti sırasında Kazakların kendi hukuklarından zorla uzaklaĢtırılmaları neticesinde yok edilmeye çalıĢılmıĢtır 58 . Fakat bugünkü Kazak hukuk sistemi içerisinde bu meselenin çeĢitli açılardan değerlendirilmesi sonucunda amengerlik müessesenin yeniden canlandırılmasının gerekli olduğu sonucuna varılmıĢ ve bu amaç doğrultusunda yetkili organlar tarafından gerekli planlar yapılmıĢ ve bu önemli müessesenin Kazak Anayasası‟na girmesi için de çalıĢmalar baĢlatılmıĢtır 59 .
Türkleri, Uluyüz Türkleri ve Sibirya Türkleri gibi diğer birçok Türk kavminde de ölen kardeşin eşi ile evlenme âdetinin uygulandığını ve yenge alma Ģeklinde adlandırıldığını biliyoruz 60 . Bu âdetin Nogaylar arasında da var olduğunu, yukarıda değinmiĢ olduğumuz Kazaklara ait Kız Cibek destanının Nogay varyantı olan Tölegen Men Kız-Yibek destanında da aynı Ģekilde Kız-Yibek‟in, eĢi Tölegen ölünce kardeĢi Sansızbay ile evlenmesinden anlıyoruz 61 . Fakat bu âdetin Nogaylarda ölen ağabeyin dul kalan eĢiyle küçük kardeĢin evlenmesine izin verdiğine, ölen küçük kardeĢin eĢiyle büyük kardeĢin evlenmesine ise imkân tanımadığına Ģahit oluyoruz 62 . Ayrıca Dağıstanlı tarihçi Ludmila Gmyrya da levirat evliliğinin Dağıstan‟da etnografik moderniteye kadar devam ettiğini ifade etmektedir ki, 63 bu âdetin Dağıstan‟da Türkçe konuĢan Tabasaranlar arasında uygulanmakta olduğunu da biliyoruz 64 . ġimdi levirat evliliğinin Türkler arasında ortaya çıkıĢ nedenlerini ve Türk toplumu üzerindeki etkilerini inceleyelim. Verdiğimiz örneklerden de anlaĢılacağı üzere daha çok hanedan üyeleri arasında uygulanan bu evliliğin temelleri ġamanizm‟e kadar gitmekte, ġamanizm‟in temel öğelerinden olan Gök Tanrı‟nın baĢa
58 G. Salamat Tulegenoviç, agt, s. 101-106. 59 G. Salamat Tulegenoviç, agt, s. 106-107. 60 Orhan Çeltikçi, Yaşar Kalafat'ın Türk Kültürüne Ait Çalışmaları, Süleyman Demirel Üniversitesi BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Isparta 2006, s. 47, 70, 77, 83; Bahaeddin Ögel, Türk Kültürünün Gelişme, s. 256; Nilgün Dalkesen, agt, s. 89. 61 Nerin Köse, “Kız Cibek Destanı‟nın Nogay Varyantı Üzerine”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, II(1997), s. 241-245. 62 Orhan Çeltikçi, agt, s. 80. 63 Ludmila Gmyrya, Strana Gunnov u Kaspiyskix vorot, Makhachkala 1995, s. 212. Gmyrya‟nın kullanmıĢ olduğu “etnografik modernite” terimi ile sözün geliĢinden 1950‟li yılları kast ettiği anlaĢılmaktadır. 64 Orhan Çeltikçi, agt, s. 52.
2042 Musa Şamil YÜKSEL
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/3 Summer 2010
getirdiği ve çeĢitli erdemlerle bezemiĢ olduğu hatunların, kağandan baĢka bir erkeğe ait olamayacakları felsefesine dayanmaktaydı. Çünkü hatunlar, kutsamanın kendilerine vermiĢ olduğu erdemleri korumakta ve bir baĢka erkeğin himayesi altında olmaya ihtiyaç duymamakta idiler. Oysa ölen kocanın karısına sahip olmasının devam edebilmesi için kadının aileden birisi ile evlenmesi ve kadının geçiminin onun tarafından temin edilmesi, ayrıca diğer erkeklere karĢı da korunması gerekiyordu. Zira bu adet ortaya çıkmadan önce ölen kağanların kadınları öldürülmekteydi 65 . Ayrıca ġaman inancında dinî ayinleri gerçekleĢtiren ve fani insanlar ile ruhlar arasında aracılık yapan Kam‟ın ruhlarla temas halinde olması ve onlara hizmet etmesi, insanlar öldükten sonra ruhlarının yaĢamaya devam ettiği ve yaĢayan insanlardan hizmet beklediği anlayıĢına yol açmıĢtır. Bu anlayıĢ da Türklerde önemli bir özel hukuk kurumu olarak kabul edilen levirat evliliğinin ortaya çıkmasında etkili olmuĢtur. Yani bir kadının kocası öldükten sonra onun ruhuna hizmet etmeyi sürdürebilmesinin, ölen kocasının oğlu ya da kardeĢi ile evlenmesiyle mümkün olacağına inanılmıĢtır 66 . Türklerde olduğu gibi eski inanıĢlarından ötürü Moğollarda da kadın, kocasına hem bu dünyada hem de öbür dünyada hizmet etmek zorunda idi. Moğollarda evlenen gelin artık kocasının soyuna karıĢmıĢ oluyor ve kocası öldükten sonra bile bir daha kendi ailesinin yanına dönemiyordu. Kocası ölen kadın küçük kardeĢinin yahut kocasının baĢka kadından olan oğlunun eĢi oluyordu ki, dul kadının üvey oğlu ile evlenmesi daha ziyade aristokrat sınıfında görülmekteydi. Sıradan halkın dul kadınları için evlenmek pek hoĢ karĢılanmaz ve sadece evdeki iĢleri görmesi amacıyla evde tutulurlardı. Kadın ister asil, isterse halktan birisi olsun buradaki amaç, kocası ölen kadının barınma ve beslenme ihtiyacının, evlenerek katılmıĢ olduğu aile tarafından yerine getirilmesi idi 67 .
yaygın bir Ģekilde uygulanmasında, ailenin bölünmezliği anlayıĢının da etkili olduğu ifade edilmektedir. Çünkü dul kadınların ve çocuklarının sahipsiz kalmalarına ve yoksulluk içinde yaĢamalarına töre gereğince izin verilmeyen Türklerde, bu tür evlilik neticesinde bu kimseler himaye edilip hayatları garanti altına alınıyor ve aile bir çatı
65 Jean-Paul Roux, Ortaçağ Türk Kadını, s. 223. 66 Aybars Pamir, “Türkler‟in Geleneksel Dini ġamanizm‟in Orta Asya Eski Türk Kamu Hukuku‟na Etkisi”, AÜHFD, 52/4(2003), s. 165; Mehmet Akif Aydın,
Mumcu, Gülnihal Bozkurt, Türk Hukuk Tarihi, SavaĢ Yayınevi, Ankara 1996, s. 20. 67 Özkan Ġzgi, Moğollarda Evlenme, s. 259, 260-261. Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|