Söz varliğI
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Türk Hakanlığı Karahanlılar (766-1212)
- Buğra Hanlar Tezkiresi
- Târih-i Güzîde
- Turkish Studies
- II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri
- Journal of Asian History
Türk Kültüründe “Levirat” ve... 2035
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/3 Summer 2010
yılında ölünce, daha 7 yaĢlarında olan Satuk Buğra Han, annesi ile birlikte Balasagun‟dan KaĢgar‟a giderek amcası Oğulcak Kadir Han‟a sığınmıĢ ve burada annesi ile amcası evlenmiĢtir 32 . Karahanlı Satuk Buğra Han ile baĢlayan Ġslamiyet‟in kabulünden sonraki dönemde de levirat kültürü Türkler arasında devam etmiĢtir. Karahanlıların çağdaĢı olan ve Ġslamiyet‟i kabul eden Selçuklulara baktığımızda bu Türk hanedanında da levirat evliliğinin uygulandığını görmekteyiz. Örneğin Selçuk Bey‟in en büyük oğlu Mikail ölünce eĢi, kayınbiraderi Yusuf Yınal ile evlenmiĢ ve bu evlilikten Tuğrul ve Çağrı Beylerin anadan kardeĢi olan Ġbrahim Yınal doğmuĢtur 33 .
(d.993)‟in, Çağrı‟nın çocuklarından Süleyman‟ın annesi olan yengesi ile evlendiğini de burada bir diğer örnek olarak zikredebiliriz. Hatta kendi çocuğu olmayan Tuğrul Bey‟in yeğeni Süleyman‟ı veliaht olarak atamasında Süleyman‟ın aynı zamanda üvey oğlu olmasının da önemli bir etken olduğunu biliyoruz 34 . Türklerin Ġslâmiyet‟i kabul etmelerinden sonraki dönem için verdiğimiz bu örnekler ve daha geç dönemler için birazdan verecek olduğumuz örneklerden, Türklerde görülen levirat evliliklerinde üvey anne ile evlenme usulünün artık terk edildiği anlaĢılmaktadır. Çünkü üvey anne, sütanne, sütkardeĢ ve yeğen gibi kimselerle evlenmenin Ġslam dinince yasaklanmasıyla 35 Cahiliye Dönemi Arap toplumunda da rastlanan ve zevâcü’l-makt olarak bilinen üvey anne ile evlenme âdeti
36 artık Müslüman toplumlarda görülmez olmuĢtur. Fakat Ġslam dinince bir sakınca görülmeyen ve hatta Hz. Peygamber döneminde
32 Ömer Soner Hunkan, Türk Hakanlığı Karahanlılar (766-1212), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, Ġstanbul 2007, s. 98, 121. Satuk Buğra Han Tezkiresi‟nde Satuk Buğra Han‟ın annesiyle evlenen amcası Oğulcak Kadir Han‟ın adı Hârun Buğra Han olarak geçmektedir, bkz. Molla Hâcı, Buğra Hanlar Tezkiresi, (Yay.:Abdurrahim Sabit), KaĢgar 1988, s. 28-29. 33 Osman Turan, Selçuklular Târihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, Boğaziçi Yayınları, Ġstanbul 1996, s. 86; Hamdullah-ı Müstevfî, Târih-i Güzîde, (Yay.:Abdülhüseyin-i Nevâî), Tahran 1381 h.Ģ., s. 353, 428.
34
age, s. 148. 35 Nisa Suresi, 23. Ayet. Ayetin Türkçe meali Ģu Ģekildedir: “Analarınız, kızlarınız, kız kardeĢleriniz, halalarınız, teyzeleriniz, kardeĢ kızları, kız kardeĢ kızları, sizi emziren analarınız, süt bacılarınız, eĢlerinizin anaları, kendileriyle birleĢtiğiniz eĢlerinizden olup evlerinizde bulunan üvey kızlarınız size haram kılındı. Eğer onlarla (nikâhlanıp da) henüz birleĢmemiĢseniz kızlarını almanızda size bir mahzur yoktur. Kendi sulbünüzden olan oğullarınızın eĢleri ve iki kız kardeĢi birden almak da size haram kılındı; ancak geçen geçmiĢtir. Allah çok bağıĢlayıcı ve esirgeyicidir.” 36 Ġbn Fazlan, age, (Notlar: Evlenmeler Kısmı) s. 115-116.
2036 Musa Şamil YÜKSEL
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/3 Summer 2010
ölen erkek kardeĢinin dul karısıyla evlenen sahabeler olmasına rağmen kendisinden bu uygulamayı yasaklayan herhangi bir hadisin nakledilmediği yenge ile evlenme âdeti 37 Türkler arasında uygulanmaya devam etmiĢtir. Moğollardaki duruma baktığımızda ise karĢımıza Ģöyle bir manzara çıkmaktadır. Bilindiği üzere Moğolların ilk ortaya çıktıkları dönemde sahip oldukları evlilik adetleri ile bir devlet kurduktan sonraki evlilik adetleri arasında Türklerin etkisiyle büyük farklılıklar meydana gelmiĢtir. Çünkü Moğollar, Cengiz Han önderliğinde az bir istisna ile bütün Türk ülkelerini tek bir devlet çatısı altında birleĢtiren büyük bir devlet kurmalarıyla birlikte hâkim oldukları Türk halkları ile büyük bir kültür alıĢveriĢine girmiĢler ve bunun sonucunda Türk-
Dolayısıyla ilk önceleri ana ailesi düzenine sahipken komĢuları Türklerle etkileĢimleri sonucu baba ailesi düzenine geçen Moğollar, Türk evlilik adetlerinin birçoğunu da kabul etmiĢlerdir 38 . Böylece levirat evliliği bir Türk-Moğol geleneği haline gelmiĢ, yani levirat kültürü Türklerde görüldüğü Ģekilde Moğollar arasında da yayılmıĢtır 39 . Bu konuda bize bilgi veren en önemli kaynaklar Moğol ülkesine seyahat eden ve bu âdetin uygulanmasına bizzat Ģahit olan Avrupalı seyyahlar Carpini, Rubruck ve Morco Polo‟nun yazmıĢ olduğu seyahatnamelerdir. Carpini, Moğollar arasında yaygın olan bu adet ile ilgili olarak Ģu ifadeyi kullanmaktadır:
40
37 Bkz. Ali Duman, age, s. 100-101. 38 Bu konuda geniĢ bilgi için bkz. Özkan Ġzgi, “Moğollarda Evlenme Âdeti”, II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, IV, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1982, s. 255-262. 39 Özkan Ġzgi, Moğollarda Evlenme, s. 259-261; a.y., İslâmiyetten Önceki, s. 157; Nilgün Dalkesen, agt, s. 86. Moğollar arasında görülmeye baĢlayan levirat adeti ile ilgili olarak ayrıca bkz. Jenifer Holmgren, “Observation on Marriage and Inheritances practices in Early Mongol and Yuan Society, with Particular Reference to the Levirate”, Journal of Asian History, 20(1986), s. 127-192. 40 Friar Giovanni DiPlano Carpini, The Story of the Mongols Whom We Call The Tartars, Trans.:Eric Hildinger, Branden Publishing Company, Boston 1996, s. 40. Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|