Söz varliğI
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Evlilik
- Turkish Studies
Türk Kültüründe “Levirat” ve... 2045
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/3 Summer 2010
eski oğuĢuna geri yollanması ise zımnen, bazen de Ģeklen ittifakın feshi, en azından örselenmesi anlamına gelmekteydi ki, bu durum göçebelerin arzulayacakları en son Ģey idi 78 . Ailenin genç üyeleri için fazladan bir masrafta bulunmadan eĢ edinme imkânı, dul kadınlara ise mallarıyla birlikte güvenlik ve barınma imkânı sağlayan bu adet, kurumsal olarak eski Türk toplumunda dulların olmaması, en azından dulluğun çok kısa süren bir ara durum olmasına yol açmıĢtır 79 . Kültürel süreklilik teorisine göre benzer kültür özelliklerine sahip olan toplumlar aradan yüzlerce yıl geçmesine rağmen bu kimliklerini aynen sürdürmektedirler ki, Ögel‟e göre bu kültürel süreklilik Hunlardan kaynaklanarak Göktürk ve Selçuklu çağlarında bile değiĢmemiĢtir 80 . Hatta günümüz Türkiye‟sine baktığımızda levirat evliliğinin daha halen uygulandığını görmekteyiz. Örneğin sosyologlar tarafından Elazığ‟ın Maden ilçesi Hazar bucağına bağlı IĢıktepe (eski adı Kıçan) köyü ve aynı ilçenin Bezmaz ovası köylerinde, 81 Ankara‟nın Kızılcahamam ilçesi Çeltikçi bucağına bağlı Verimli (eski adı Tekke) köyünde, 82 Ġzmir‟in Karaburun Ġlçesi Esendere, Ġnecik ve Eğlencehoca köylerinde 83 ve ayrıca Diyarbakır, Mardin ve Urfa‟da 84 yapılan çeĢitli araĢtırmalarda levirat evliliğinin uygulanmakta olduğu ortaya konulmuĢtur. Ayrıca çeĢitli çalıĢmalarda Diyarbakır ve Erzurum gibi birçok ilde ve Doğu Anadolu‟da yaĢamakta olan Alikan aĢireti gibi birçok aĢiret arasında da bu âdetin yaygın olduğu ifade edilmektedir 85 .
edebiyatına konu olduğunu da görmekteyiz ki, birçok kez tiyatro oyunu sahnelenmiĢ ve sinema filmi çekilmiĢ olan Cahit Atay'ın Sultan Gelin ile Necati Cumalı‟nın Susuz Yaz (yazar bu eseri Ġzmir‟in Urla ilçesi Bademler köyündeki gözlemlerine dayanarak kaleme almıĢtır) adlı hikâyelerini konuya örnek olarak verebiliriz 86 . 78 Sencer Divitçioğlu, age, s. 166-167. 79 Nilgün Dalkesen, agt, s. 88; Jean-Paul Roux, Ortaçağ Türk Kadını, s. 222. 80
81 Mahmut Tezcan, age, s. 54-55. 82 Ali Rıza Balaman, “Te-ve” Köyü Genel Etnografyası, Ege Üniversitesi Yayınları, Ġzmir 1992, s. 70. 83 A. Rıza Balaman, Evlilik, s. 50-51, 77. 84 Mazhar Bağlı-Ayhan Sezer, agm, s. 9-21. 85 Orhan Türkdoğan, agm, s. 45; Mahmut Tezcan, age, s. 55-56. 86 Bkz. Cahit Atay, Sultan Gelin, Bilgi Yayınevi, Ankara 1965; Necati Cumalı, Susuz Yaz, ÇağdaĢ Yayınları, Ġstanbul 1997.
2046 Musa Şamil YÜKSEL
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/3 Summer 2010
Günümüz Türkiye‟sinde uygulanmakta olan levirat evliliğinin arkasında daha çok, yetim kalan çocuklar için en iyi babalığın amca tarafından yapılabileceği inancının yanı sıra dul ve çocukların ortak mal üzerindeki haklarının bir yabancıya geçmeyip aile içinde korunabileceği, yani mal ve mirasın bölünmemesi fikri yatmaktadır 87 . Bahsi geçen çalıĢmalarda verilen bu tip evlilik örneklerini incelediğimiz zaman dul kalan yengesi ile evlenecek olan kardeĢin genellikle küçük kardeĢ olduğu görülmekle birlikte, büyük kardeĢin küçük kardeĢinin dul kalan eĢiyle evlendiği örnekler de karĢımıza çıkmaktadır 88 . Dul yengesi ile evlenecek olan erkek kardeĢin bekâr veya evli, çocuklu veya çocuksuz olduğu halde bu tip evliliğin yapıldığı örnekler de görülmektedir. Ayrıca Erzurum‟da görülen örneklerin özellikle savaĢ yıllarında büyük erkek kardeĢleri savaĢta ölen gençlerin, ağabeylerinin eĢleri ile evlenmiĢ olmalarından kaynaklandığının ifade edilmesi 89 de Khazanov‟un II. Dünya SavaĢı boyunca Orta Asya‟da levirat geleneğinin yeniden canlanma gösterdiğine dair görüĢü ile paralellik göstermektedir. BaĢlangıcından günümüze kadar Türk (ve Moğol) tarihinde gerçekleĢmiĢ olan levirat evlilikleri ve bu konuda çeĢitli kaynaklarda verilen bilgileri göz önüne aldığımızda Türklerde levirat evliliğinin baĢlıca üç Ģekilde yapıldığını ifade edebiliriz: Birincisi; kocası ölen kadının, ölen kocasının kardeĢiyle evlenmesidir ki, evlenilecek olan kardeĢ genellikle küçük kardeĢ olmakla birlikte büyük kardeĢle evlenme örnekleri de mevcuttur. Ayrıca evlenilecek olan kardeĢin evli veya bekâr olması Ģeklinde kesin bir kural da karĢımıza çıkmamaktadır. Ġkincisi; kocası ölen dulun, kocasının yeğeni ya da bir akrabası ile evlenmesidir. Üçüncüsü; baba ölünce çocukların üvey anneleri ile evlenmesidir ki, bu adet Ġslamiyet‟ten önceki dönemde çok sık görülmekle birlikte Ġslamiyet‟in kabulünden sonra terk edilmiĢtir. ÇeĢitli Türk devletleri ve toplumlarından örnekler vermek suretiyle levirat geleneğinin Türk tarihindeki ve kültüründeki yerini bu Ģekilde ortaya koyduktan sonra bu geleneğin Türk ve dünya tarihinin önemli devletlerinden birisi olan Timurlulardaki uygulamasına geçebiliriz.
87 Mahmut Tezcan, age, s. 54, 58; Mazhar Bağlı-Ayhan Sezer, agm, s. 12. 88 Mesela bkz. A. Rıza Balaman, Evlilik, s. 50-51, 77 (dipnot 9). 89 Mahmut Tezcan, age, s. 55-56. Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|