Söz varliğI
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Manas Destanı
- Turkish Studies
- II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri
Türk Kültüründe “Levirat” ve... 2039
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/3 Summer 2010
Köböş’ü mü alacak o, Yoksa Abeke’yi mi? Kimi severse onu alsın!” 48
Cakıp Han‟ın amacı dul kalan kadının kocasının kardeĢiyle evlenmesi geleneğine dayanarak, gelini Kanıkey‟i, öz kardeĢe sahip olmayan Manas‟ın üvey kardeĢlerinden Abeke veya KöböĢ‟ten 49 birisi ile evlendirmektir. Kanıkey bu duruma Ģöyle cevap vermiĢtir: “Ne Abeke, ne Köböş Böyle haram şey demesinler, Manas’tan kalan bir kadının Duyacağı sözler değil bu! Biricik efendim Manas öldüğünde Yedi aylık gebe idim, Yedinci aydan sonra Sekizinci ay oldu, Sekizinci aydan sonra Dokuzuncu ay oldu! Doğan çocuk kız olursa, Ateşe atıp yakarım, Suya atar da boğarım, Sonra biriyle evlenirim! Çocuğum oğlan olursa, Kimseyle evlenmem ben!” 50
Kanıkey‟in ağlayarak verdiği bu cevaptan böyle bir evliliğe razı olmadığı anlaĢılmaktadır. Fakat doğacak bebeği kız olursa bu evliliğe razı olmak zorunda kalacak, erkek bebek doğurursa böyle bir evlilik yapmaktan kurtulacaktır. Sonuçta Kanıkey, oğlu Semetey‟i doğurmak suretiyle Manas‟ın üvey kardeĢleri ile evlenmek zorunluluğundan kurtulur ki, Manas destanındaki bu olaylardan Kırgızlarda levirat evliliğinin bir zorunluluk olduğu ve levirat yapılacak dul yengenin erkek çocuğunun olmaması gerektiği anlaĢılmaktadır. Nitekim Manas‟ın diğer dul eĢi Akılay ise erkek çocuğu olmadığı için Abeke ile evlenmek zorunda kalmıĢtır 51 .
Cibek‟in, kocası Tölegen‟in ölümünden sonra onun kardeĢi Sansızbay
48 Wilhelm Radloff, Manas Destanı, (Haz.:Emine Gürsoy-Naskali), Türksoy Yayınları, Ankara 1995, s. 205. 49 Abeke ile KöböĢ‟ün, Manas‟ın üvey kardeĢleri olduğuna dair, bkz. Fahrünnisa Bilecik, agm, s. 236; Gülden Sağol, “Manas Destanında Evlilik Geleneği”, Bozkırdan Bağımsızlığa Manas, (Haz.:Emine Gürsoy-Naskali), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1995, s. 226. 50 Manas Destanı, s. 205. 51 Manas Destanı, s. 206.
2040 Musa Şamil YÜKSEL
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/3 Summer 2010
ile evlendiği görülmektedir 52 . Ayrıca “Ağa ölse yenge miras, kardeĢ ölse gelin miras.” Ģeklindeki atasözü de Kazak sözlü kültürüne yerleĢmiĢ ve levirat uygulamasında uyulacak kurallar, Kazak Türklerinin aksakalları tarafından belirlenmiĢ olan Jeti Jarğı (Yedi Yargı) adı verilen toplumsal kanunlar içinde yer almıĢtır 53 .
Jüz, Orta Jüz ve Kişi Jüz olmak üzere üç sosyolojik katman oluĢturmakta olduğu görülür ki, Kazaklarda uygulanan levirat ile ilgili önemli bir bilgi de Kazakların Kişi Jüz‟ünün Ģeceresinde karĢımıza çıkmaktadır. Kişi Jüz‟ün Alimulı (Alimoğlu) kabilelerinin atası olarak kabul edilen Kayırkoja‟nın Alim, ġamen ve Baysarı adlı üç torunu vardır. Bunlardan ilk önce Baysarı ile evlenen Ketebike‟nin Karakete (Boz AnĢı) adlı oğlu olur. Baysarı ölünce Ketebike, Baysarı‟nın kardeĢi Alim ile evlendirilir. Ondan da Toykoca (Akkete) adlı bir oğlu olur. Alim de ölünce Ketebike, ölen kocalarının diğer kardeĢi olan ġamen ile evlenir ve ondan da Kulıs adlı bir çocuk doğurur. ĠĢte Ketebike‟nin üç kardeĢten dünyaya getirdiği bu üç oğlan çocuğu, Alimulı kabilelerinin Kete boyunu oluĢturmuĢtur 54 .
geleneği kalıplaĢarak sosyal kurallara bağlanmıĢ ve kanuna dönüĢmüĢtür ki bu kuralların bazılarını Kazak araĢtırmacı K. J. Artıkbayev Ģu Ģekilde özetlemektedir: Dul kalan kadına amenger seçimi ancak kocasının ölümünden sonra devam eden bir yıllık yas dönemi sonrasında yapılmaktadır. Dul kalan kadın aksakalların vereceği karar neticesinde ancak ölen kocasının bir akrabasıyla evlenebilir. Dul kalan kadının ölen kocasının hem ağabeyi hem de kardeĢi var ise, kocasının ağabeyi ile evlenmesi gerekmektedir. ġayet kadın aileden olmayan bir baĢkası ile evlenmek isterse, kendisine izin ancak tüm maddî haklarından vazgeçmesi Ģartıyla verilmekte ve evleneceği yabancı kiĢiden yüklü miktarda kalın 55 alınmaktadır. Önceki kocasından kalan çocuklar ise ölen kocasının akrabalarında kalmaktadır. 56 Hatta ölen kocasının akrabalarından baĢkası ile evlenen kadın beĢ deveden az olmamak Ģartıyla ceza da ödemek zorunda idi 57 . 52 Fahrünnisa Bilecik, agm, s. 238. 53 G. Salamat Tulegenoviç, agt, s. 42. 54 G. Salamat Tulegenoviç, agt, s. 94. 55 Gelin olarak alınacak kızın ailesine, aile malı olarak verilen kalın hakkında geniĢ bilgi için bkz. Bahaeedin Ögel, “Türklerde Kalın ve BaĢlık”, II. Milletlerarası
Ankara 1982, s. 393-396. 56 G. Salamat Tulegenoviç, agt, s. 52-53. 57 G. Salamat Tulegenoviç, agt, s. 54. Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|