Söz varliğI
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Moğolların Büyük Hanına Seyahat 1253-1255
- Turkish Studies
Türk Kültüründe “Levirat” ve... 2037
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/3 Summer 2010
Rubruck ise Moğolların bu âdetini Ģu Ģekilde dile getirmektedir: “Dul kalan kadın bir daha evlenmez. Çünkü bir dulun, yaşarken olduğu gibi öldükten sonra da yeniden ilk kocasına varacağına ve ona hizmet edeceğine inanırlar. Baba öldükten sonra oğlun, öz annesi dışında babasının bütün eşleriyle evlenmesi gibi çok ayıp bir gelenekleri vardır.” 41
Marco Polo ise Moğollardaki levirat geleneğini; “Erkek evlat babası ölünce, öz annesi dışında babasının dul kalan bütün eşleriyle, erkek kardeşi ölünce de onun eşleriyle evlenebilir.” 42
Ģeklinde dile getirmektedir. Bu seyyahların Moğolların ülkesine geldikleri 1245-1295 yılları arasındaki dönemde Moğollar daha halen Ġslamiyet‟i kabul etmemiĢ olduklarından 43 Moğollar arasında yenge ile evlenme yanında üvey anne ile evlenme geleneğinin daha halen uygulanmakta olması normaldir. Fakat Moğol halef devletlerinin Ġslamiyet‟i tamamen kabul etmelerinden sonra üvey anne ile evlenme âdeti Moğollar arasında da görülmez olacaktır. Moğollarda bu evliliğe verilebilecek örneklerden bir tanesi Cengiz Han‟ın oğlu Tuluy 1231 yılında ölünce o sırada Büyük Han olan Ögedey Kağan‟ın, kardeĢi Tuluy‟un dul eĢi Sorğağtani Beki‟yi kendi oğlu Güyük ile evlendirmek istemesidir. Fakat geleceğin Büyük Hanları olan Möngke ve Kubilay Han ile Ġlhanlıların kurucusu Hülagü‟nün annesi olan muktedir Sorğağtani Beki bu evliliğe karĢı çıkabilmiĢtir 44 . 41 Wilhelm Von Rubruk, Moğolların Büyük Hanına Seyahat 1253-1255, Çev.:Ergin Ayan, AyıĢığı Kitapları, Ġstanbul 2001, s. 41. 42 Marco Polo, Marco Polo’nun Geziler Kitabı, Çev.:Ömer Güngören, Yol Yayınları, Ġstanbul 1985, s. 63. 43 Bilindiği üzere Moğollardan Ġslamiyeti ilk kabul eden hükümdar Altın Orda Hanı Berke (1256-1266) olmakla birlikte bu hanlıkta Ġslâmiyetin resmî din olarak kabul edilmesi Özbek Han (1313-1340) zamanında gerçekleĢmiĢ, Ġlhanlılarda ise Ġslamiyet'i kabul eden ilk hükümdar Ahmet Teküder (1282-1284) olmakla birlikte Ġlhanlıların resmen Ġslamiyeti kabul etmeleri Gazan Han (1295-1304) döneminde gerçekleĢmiĢ, Çağatay Hanlığı‟nda ise Ġslamiyeti ilk kabul eden hükümdar 1266‟da iktidara gelen MübarekĢah olsa da Çağatayların Ġslamiyeti tam olarak benimsemeleri 1331-1334 yıllarında hüküm süren TarmaĢirin zamanında gerçekleĢmiĢtir. 44 Ġsenbike Togan, agm, s. 98.
2038 Musa Şamil YÜKSEL
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/3 Summer 2010
Levirat evliliğinin Altın-Orda ve halef hanlıklarında da uygulanmakta olduğunu gösteren örnekler de aktarabiliriz. Meselâ, Kazan Hanlığı‟nın kurucusu olan eski Altın Orda Han‟ı Ulug Muhammed‟in torunu Halil Han 1467 yılında arkasında vâris bırakmadan ölünce, dul eĢi (Nogay Hanı Timur'un kızı) Nur Sultan, Halil Han‟ın kardeĢi Ġbrahim ile evlenmiĢtir. Ġbrahim Han‟ın ikinci eĢi olarak haremine aldığı Nur Sultan kendisine 2 tane erkek çocuk doğurmuĢtur 45 .
Çok yakın zamanlara kadar Kazaklar, Kırgızlar, Özbekler, Karakalpaklar ve Türkmenler gibi konar-göçer hayatı yaĢayan bütün Orta-Asya Türk halklarında yaygın bir Ģekilde uygulanan bir evlilik türü olarak varlığını koruyan levirat için Kırgızlar Amangerlik, Kazaklar Amengerlik, Türkmenler Daklma ve Özbekler Omonatgirlik (yani emanetgirlik) terimi kullanmaktadırlar 46 . Bu adet adı geçen toplumlarda “dul kadının ölen eĢinin ağabeyi veya erkek kardeĢiyle, Ģayet erkek kardeĢi yoksa diğer bir akrabasıyla evlenmesi” Ģeklinde uygulanmakta ve bu Ģekilde alınan eĢe ceňeayal (ceňe=yenge,
ölen kadının baba evine dönmesi burada da büyük bir ayıp sayılmakta idi. Örneğin Karakalpaklarda “Dul kadın kendi akrabalarına döndüğüne göre sizde erkek kalmamıĢtır.” demek suretiyle merhumun akrabaları ile dalga geçilmekte idi 47 . Kırgızlar ve Kazaklar gibi bugünkü Orta Asya Türk halklarında görülen levirat evliliğinin izlerini Kırgızların Manas Destanı ve Kazakların Kız Çibek Destanı gibi Türk destanlarında açık bir Ģekilde görebiliyoruz. Ġlk olarak Kırgızların Manas Destanı‟na baktığımızda bu geleneğin, karısı Kanıkey 7 aylık hamile iken ölen Manas‟ın ölümünden sonraki süreçte destana çok güzel yansımıĢ olduğunu görüyoruz. Manas‟ın ölümünden sonra babası Cakıp Han, danıĢmanı Mendi-bay ile gelini Kanıkey‟e Ģu haberi göndermiĢtir:
“At ölse postu miras kalır, Ağabey ölse yenge miras kalır! Han çocuğu Kanıkey Er Manas’tan arta kaldı. Akıllı doğan Abeke Hödük doğan o Köböş de Er Manas’ın küçük kardeşleri:
45 ReĢid Rahmeti Arat, “Kazan”, İA, C.6, s. 507-508; Kâmuran Gürün, Türkler ve Türk Devletleri Tarihi, Bilgi Yayınevi, Ankara 1984, s. 540. 46 Ġsenbike Togan, agm, s. 98; Gülnisa Aynakulova, agm, s. 101. 47 Gülnisa Aynakulova, agm, s. 101. Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|