Söz varliğI
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Timurlularda Levirat Uygulaması
- Timurlular Devleti Tarihi
- Journal of World History
- Muizzü’l-Ensâb
- Timur ve Devleti
- Tarih İncelemeleri Dergisi
- Women in Iran from Rise of Islam to 1800
Türk Kültüründe “Levirat” ve... 2047
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/3 Summer 2010
Timurlularda Levirat Uygulaması Diğer Türk devletlerinde (ve Moğollarda) olduğu gibi, Türk- Moğol geleneği üzerine kurulmuĢ olan Timurlu Devleti‟nde 90 de levirat evliliği oldukça sık uygulanan bir evlilik türü olarak karĢımıza çıkmaktadır. Vereceğimiz örneklerden de anlaĢılacağı üzere, yukarıda belirttiğimiz Türklerde görülen levirat evliliği türlerinden sadece üçüncüsü, yani Ġslamiyet‟in kabulü ile terk edilmiĢ olan üvey anne ile evlenme Ģekli Müslüman Timurlu Devleti bünyesinde de vaki olmamıĢtır. Ġlk olarak birinci türü, yani ölen kardeĢin dul eĢi ile evlenmesi modelini ele alırsak bu uygulamaya Timurlulardan verebileceğimiz ilk örnek Timur‟un ergenlik çağını görmüĢ olan dört oğlundan Cihangir ve Ömer ġeyh‟in daha Timur‟un sağlığında ölmeleri üzerine, dul kalan eĢleriyle küçük kardeĢleri MiranĢah ve ġahruh‟un evlenmeleri olacaktır. Timur, 1376 yılında ölen ikinci büyük oğlu Cihangir (d.1356/757 civarı)‟in dul kalan ilk eĢi Sevin Beg Hanzâde‟yi, üçüncü oğlu olan ve o sırada 9-10 yaĢlarında bulunan MiranĢah (d.1367/768) ile evlendirmiĢtir 91 . Hanzâde, Devletgeldi Hanım ile evli olan MiranĢah‟ın ikinci eĢi olarak bu evliliği yaptığı sırada ilk kocası Cihangir‟den Timur‟un ilk resmi veliahtı olan torunu Muhammed Sultan (d.1375/777) ve Yadigâr Sultan olmak üzere bir oğlan ve bir kız çocuğuna sahipti 92 . Ġkinci evliliğinden ise Timur‟un ölümünden hemen sonra baĢkent Semerkand‟da iktidarı ele geçiren torunu Halil Sultan (d.1384) ile Muhammed Kasım olmak üzere iki erkek evlat doğurmuĢtur 93 . Timur, 1394 yılında ölen en büyük oğlu Ömer ġeyh (d.1354/755 civarı)‟in dul kalan ilk eĢi Mülket Aga‟yı ise, o sırada 17 yaĢında bulunan en küçük oğlu ġahruh (d.1377/779) ile evlendirmiĢtir 94 . Mülket Aga, GevherĢad Begim ile evli olan ġahruh‟un ikinci eĢi olarak bu evliliği yaptığı sırada eski kocasından
90 Ġsmail Aka, Timurlular Devleti Tarihi, Berikan Yayınevi, Ankara 2010, s. 9, 125; a.y., “Eski Türk Hukukunda Yasa”, Prof. Dr. İsmail Aka, Makaleler, I, yay. E. Semih Yalçın-ġarika Gedikli, Berikan Yayınevi, Ankara 2005, s. 102; Beatrice Forbes Manz, “Tamerlane‟s Career and Its Uses”, Journal of World History, 13/1(2002), s. 4; Musa ġamil Yüksel, Timurlularda Din-Devlet İlişkisi, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2009, s. 55. 91 Muizzü’l-Ensâb, Bibliothèque Nationale Paris, Persian 67, v.113b, 123b; John E. Woods, The Timurid Dynasty, Indiana University, Bloomington 1990, s. 29, 33.
92 Muizzü’l-Ensâb, v.113b. 93 Muizzü’l-Ensâb, v.124b. 94 Muizzü’l-Ensâb, v.101b, 134b; Woods, The Timurid, s. 20, 43.
2048 Musa Şamil YÜKSEL
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/3 Summer 2010
Pir Muhammed (d.1379/781 civarı), Ġskender (d.1384/786), Ahmed (d.1385/787) ve Baykara (d.1393/795 civarı) olmak üzere 4 erkek çocuğa sahipti. Adı Ġsfendiyar olan bir diğer oğlu ise daha bebek iken ölmüĢtü
95 . ġahruh ile yapmıĢ olduğu ikinci evliliğinden ise SuyurgatmıĢ (d.1399/801)‟ı ve daha bebek iken ölen CihanĢah‟ı doğurmuĢtur 96 .
3, Ömer ġeyh‟in 11 eĢi varken Timur‟un neden sadece bu ikisini seçerek hayatta kalan diğer çocuklarıyla evlendirdiği daha iyi anlaĢılacaktır 97 . Bu iki evliliğin ortak özelliğine baktığımızda her iki eĢin de Cengiz Han soyundan geldiğini görmekteyiz ki, Cengiz Han soyundan geliyor olmak Çağatay topraklarına hâkim olan ve Cengiz Han soyundan gelen kukla bir han atama ihtiyacı hisseden Timurlularda özel bir anlam taĢımaktaydı. Çağatay ülkesinde yüksek bir saygı ve itibar ifadesi olan Küregen (Gürgân) unvanını kazanmak ve soyu anne tarafından Cengiz Han‟a ulaĢan evlatlara sahip olmak amacıyla Cengiz Han soyundan gelen kadınlarla evlilik yapan Timur, çocuklarının da bu tip evlilikler yapmasına çok önem vermekteydi. Dolayısıyla da Timurlu Devleti bünyesinde Cengiz Han soyundan gelen gelinler, diğer gelinlere nazaran daha fazla itibar sahibi idiler. 98
gelen eĢlerini levirat evliliği ile hayatta kalan diğer iki çocuğuyla evlendirmiĢtir. Timurlularda öne çıkan bu iki evlilik örneği araĢtırmacıları Timurlularda sadece Cengiz Han soyundan gelen gelinler söz konusu olduğunda levirat evliliği yapıldığı gibi bir kanıya sevk etmiĢ olsa da 99
birazdan vereceğimiz örnekler Timurlularda levirat evliliğinin sadece Cengiz Han soyundan gelen kadınlar mevzu bahis olduğu zaman uygulanmadığını açık bir Ģekilde gösterecektir. Ayrıca Timurlu hanedanı içerisinde kocası ölen her Cengizli dul eĢ için levirat
95 Muizzü’l-Ensâb, v.102b. 96 Muizzü’l-Ensâb, v.139b. 97 Ömer ġeyh‟in bir diğer eĢi Tukluk Sultan da birazdan üzerinde durulacağı üzere ölen kocasının yeğeni (Cihangir oğlu) Pir Muhammed ile evlenmiĢtir. 98 Ġsmail Aka, Timur ve Devleti, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991, s. 7; a.y.; “Timurlularda Hâkimiyet AnlayıĢı”, Türk Kültürü, 37/430(1999), s. 84; Beatrice Forbes Manz, “Timur ve Hâkimiyetin Sembolü”, (Çev.:Musa ġamil Yüksel), Tarih İncelemeleri Dergisi, XV(2000), s. 261-62; John E. Woods, “Timur‟s Geneaology”, (Eds. Michel M. Mazzooui and Vera B. Moreen), Intellectual Studies on Islam, Essays Written in Honor of Martin B. Dickson, University of Utah Press, Salt Lake City 1990, s. 102-103; M. ġamil Yüksel, age, s. 44. 99 Beatrice Forbes Manz, “Women in Timurid Dynastic Politics”, (Eds. Guity Nashat and Lois Beck), Women in Iran from Rise of Islam to 1800, University of Illinois Press, Chicago 2004, s. 128; Nilgün Dalkesen, agt, s. 228 Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|