Söz varliğI
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Türk Kültürünün Gelişme
- Kök Türk Tarihi
- Documents sur les Tou-kiue (Turcs)
- Türk Kültürü Araştırmaları
- İslâmiyetten Önceki
Türk Kültüründe “Levirat” ve... 2033
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/3 Summer 2010
Levirat geleneğinin Göktürklerde de aynı Ģekilde uygulandığını biliyoruz 23 . Göktürklerdeki varlığını yine Çin kaynaklarından öğrendiğimiz bu gelenek hakkında bilgi veren en önemli kaynak Çin‟deki 24 sülale tarihinden birisi olan ve 557-581 yıllarını kapsayan Zhoushu‟dur. 636 yılında tamamlanmıĢ olan
evlenmek zorundaydı. Fakat büyük kardeĢ, küçük kardeĢinin eĢi, yani gelin ile evlenemezdi” 24 . Göktürklerdeki levirat uygulaması ile ilgili olarak diğer Çin kaynaklarında ise birincisi, bir babanın, bir ağabeyin ya da bir amcanın ölümünden sonra oğul, küçük kardeş ya da yeğenin, onların dulları ve kız kardeşleriyle evlendiği ve ikincisi, bir baba ya da ağabey öldüğü zaman oğul ve küçük kardeşin, onların kadınları ve kız kardeşleri ile evlendiği Ģeklinde iki farklı kayıt da yer almaktadır 25 .
ölünce karısı Ġçen Hatun, tahta oturan kocasının kardeĢi Çor (Ch‟ulo) Kağan ile evlenmiĢ, bir yıl içerisinde onun da ölmesi üzerine Çor (Ch‟ulo) Kağan‟ın tahta çıkan kardeĢi Ġl[iğ] Kağan ile evlenmiĢtir 26 . Bu arada Ġçen Hatun, üvey oğlu An-Ģe ġad ile evlenmeyi onun çirkin olduğu gerekçesiyle reddetmiĢtir 27 .
(Budist hacısı) Hiuen-Tsang 630 yılında Tu-Tu (Ta-pu/T‟o) ġad‟ı ziyaret ettiği sırada hatunu ölen ġad oldukça genç bir hatun ile evlenmiĢ, ġad‟ın baĢka bir kadından olan oğlunun da ayartmasıyla bu genç hatun, ġad‟ı zehirlemiĢ ve eskiden unvanı Tekin olan bu çocuk ġad olmuĢ ve üvey annesiyle evlenmiĢtir 28 . 23 Bahaeddin Ögel, Türk Kültürünün Gelişme, s. 241; Sencer Divitçioğlu, Kök Türkler, Yapı Kredi Yayınları, Ġstanbul 2000, s. 162, 165; Mehmet Eröz, “Türk Ailesi”, Aile Yazıları-Temel Kavramlar, Yapı ve Tarihî Süreç, (Der.:Beylü Dikeçligil ve Ahmet Çiğdem), T.C. BaĢbakanlık Aile AraĢtırma Kurumu, Ankara 1990, s. 231. 24 Ġsenbike Togan, agm, s. 98. 25 S. Julien, Documents sur les Tou-kiue (Turcs), Paris 1877, s. 9 [Sencer Divitçioğlu, age, s. 165‟den naklen]; Liu (mau-Tsai), Die chinesischen Nachrichten
26 Saadettin Gömeç, Kök Türk Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara 1999, s. 28- 29; Liu-mai Tsai, Die Chinesischen Nachrichten der Ost-Turken (T’kue), I, Viesbaden 1958, s. 134 [Sencer Divitçioğlu, age, s. 165‟den naklen]. 27 Liu-mai Tsai, Die Chinesischen, s. 134 [Sencer Divitçioğlu, age, s. 165‟den naklen]. 28 E. Chavannes, Documents sur les Tou-kiue (Turcs), Librairie d‟Amerique et d‟Orient, 1903, s. 196 [Sencer Divitçioğlu, age, s. 165‟den naklen]. Ayrıca bkz. Jean-Paul Roux, Ortaçağ Türk Kadını, s. 223.
2034 Musa Şamil YÜKSEL
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/3 Summer 2010
Hunlarda ve Göktürklerde görülen bu adet aynen Uygur Türklerinde de uygulanmaktaydı 29 . AĢağıdaki Uygur vesikasından anlaĢılacağı üzere, zengin bir tüccar olan TüĢimi‟nin, kendisi öldükten sonra çocuklarının, üvey anneleri olan eĢi Sılang ile evlenmelerini, hazırlamıĢ olduğu ağır cezalar içeren bir vasiyetname ile engellemeye çalıĢması Uygurlarda levirat evliliğinin oldukça yaygın olduğunun bir göstergesi idi: “Sıçan yılı, sekizinci ayın on sekizinde ben Tüşimi ağır bir hastalığa tutulduğum için iyi veya fena olacağımı düşünerek, karım Sılang’a vasiyetnâme bıraktım. Benden sonra başka bir kimse ile evlenmeden, evimi idare edip, oğlum Altmış-Kaya’nın terbiyesi ile meşgul olsun. Oğullarım Koşang ile Esen- Kaya, onlar üvey annemiz bize aittir, alacağız diye, müdahalede bulunmasınlar. Eğer alacağız diye, dava ederlerse, Büyük Ordu’ya bir altın yastuk, şehzadelere birer gümüş yastuk, iç hazineye bir yastuk, iç hazineye bir at vermek suretiyle, ağır cezaya çarptırılsın ve sözleri geçmesin. Bu vasiyetnâme…” 30
Levirat türü evlenme geleneğinin X. yüzyılda Oğuzlar arasında da oldukça yaygın olduğunu görmekteyiz ki, bu konuda bilgi veren en önemli kiĢi Ġbn Fadlan‟dır. Abbasî Halifesi el-Muktedir‟in 921 yılında Ġdil Bulgarlarına göndermiĢ olduğu elçilik heyetinde bulunan ve yazmıĢ olduğu seyahatnamede Bulgar ülkesine giderken görmüĢ olduğu Oğuzlar, Peçenekler, BaĢkırtlar ve Bulgarlar gibi çeĢitli Türk kavimleri ile ilgili olarak önemli bilgiler aktaran Ġbn Fadlan, Oğuzların evlenme adetleri ile ilgili bilgi verirken “Bir adam ölür, arkasında karısı ve çocukları kalırsa, öz anası olmamak Ģartıyla büyük oğlu babasının dul karısıyla evlenir.” demek suretiyle bu adetler arasında levirat evliliğinin bulunduğuna da değinmektedir 31 . Bu döneme çağdaĢ olan Karahanlı sülalesinde de levirat evliliğinin uygulandığına Ģahit olmaktayız. Örneğin Karahanlı hükümdarı olan Satuk Buğra Han‟ın babası Bazir Arslan Han 915
29 Özkan Ġzgi, “Ġslâmiyetten Önceki Türklerde Kadın”, Türk Kültürü Araştırmaları, XI-XIV(1973-1975), s. 157. 30 Özkan Ġzgi, Uygurların Siyasî ve Kültürel Tarihi (Hukuk Vesikalarına Göre), Türk Kültürünü AraĢtırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1987, s. 145-146. Vesikada geçen yastuk kelimesi, Çince t’ing denen ve elli liang ağırlığındaki gümüĢü ifade etmektedir, bkz. Özkan Ġzgi, İslâmiyetten Önceki, s. 157 (dipnot 32). 31 Ġbn Fazlan, age, s. 32. Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|