Sona Vəliyeva İŞIĞa gedən yol roman Bakı – 2016
Yüklə 3,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bakı, 1907-ci il
- Sultan II Abdulhəmid
- Abdulla Cövdət
753 Bakı, 1907-ci il Müəllimlərin qurutlayındakı qanqaraçılıqdan sonra səhhəti bir qədər də pozulmuş Həsən bəy qurultaydan bir neçə ay sonra ilk dəfə idi, iş masasına yaxınlaşırdı. O, masada yenicə nəşrini dayandırmış “Füyuzat”ın son nömrəsini görüncə qeyri-ixtiyari məcmuədən baş mühərririn yardımçısı Məhəmməd Hadinin şerini dodaqaltı söyləməyə başladı: Varmı bundan yuxarı uçmağa istedadım, Qabiliyyət pərimə zəxm vurub ustadım. Oxumaqçün nə qədər dadü-fəğan etdimsə, Olmadı zərrə əsərbəxş şu istibdadım, Dağa dersən eşidir, sonra verir əksi-səda, Daşa dönmüşlərə kar eyləmədi fəryadım. Olmadan naili didar əməl qəbrə girər, Eşqi-şirini-ümid ilə yazıq Fərhadın. Acizəm tərcümeyi-halimi təhrirə, səbəb Doludur təlxi-həqiqətlə dili-naşadım. “Heyif “Füyuzat”dan, çox heyif,” – söyləyə-söyləyə otaqda gəzişən Həsən bəy arzusuna çatmayan uşaq kimi ağlamağa bəhanə axtarırdı sanki... Onun anadilli mətbuat arzularının ümid yeri idi “Füyuzat”. Füyuzatçı şair Məhəmməd Hadini də həddən artıq çox istəyirdi Həsən bəy. Bu an Hənifə xanım yataqdan qalxmış Həsən bəyin ardınca onun iş otağına daxil olaraq dedi: – Həsən, sən yenə iş otağına girdin, indi nə etmək istəyirsən? Deyəsən, bu dəfə gəmilərin Xəzərdə batıb, malla-qızılla bir yerdə, – Hənifə xanım zarafata salaraq onuv iş otağından uzaqlaşdırmaq istədi. – Yox, Hənifə, kaş elə gəmim bataydı, bu dəfə batan mənim 754 son ümidimdir. “Füyuzat”ı deyirəm, o da bağlandı. Mən yataqda olduğum müddətdə Əli bəyin burada dərc olunan məqaləsini oxuyurdum. Sən bilirsən də, Əli bəy nə qədər dəyərli ziyalıdır. O, bizim bəzi təhsilli gənclərdən fərqli olaraq ciddi, hay-küydən uzaq, dərin savada, istedada malik, özü də irfan düşüncəli bir adamdır. Gənc türklərin imperiya düşüncələrini aydınlatdığına və onlar arasında cümhuriyyətçilik ideyaları təbliğ etdiyinə, insanlara öz milli-vətəndaş haqlarını anlatdığına görə Əbdülhamid 180
rejimi Əli bəyi təqib etmişdi. Amma zaman keçəcək, türk insanı Əli bəyin türklük üçün etdiklərini layiqincə qiymətləndirəcək. Onu “Rəsulu- həqq”
181 adlandıranlar ona layiq olduğu dəyəri verdilər. Əli bəy indi də nə müddət idi, ideoloji baxışlarını, azərbay can- lıların gələcəyi ilə bağlı düşüncələrini sistemli şəkildə “Füyuzat”da dərc etdirirdi. Məncə, bütün vətənpərvər insanlar, milli düşüncəli gənclərimiz Əli bəyin istedadından bəhrələnməli, ondan öyrən mə- lidir. Onun gələcək Azərbaycan haqqındakı düşüncələri əsl milli ideologiyadır, özü də təkcə bizim üçün yox, həm də bütün türklər üçün. O ki qaldı “Füyuzat”a, o bütün müsəlman-türk dünyası üçün önəmli bir tribun idi. Xüsusən də, türkçülük üçün. İndi sən də mənə deyirsən, gəmin batıbmı? Bəli, batıb. Gör bu “Füyuzat” bağlanmasaydı, gələcəkdə nələr edəcəkdi. Milli mət- buatımıza yeni bir üslub – romantizm üslubunu gətirmişdi, öz ətrafına bu ruhda olan istedadlı gəncləri toplayaraq inamla irəliləyirdi. Hənifə xanım: – “Füyuzat”da tez-tez məqalələrlə çıxış edən bir neçə imzanı tanıyıram, onlar “Səadət” cəmiyyətinin açdığı məktəbdə müəllim işləyirlər. Çox da savadlı, dünyagörüşlü gənclərdirlər. – Hə, sən yəqin ki, Fərhad Ağazadəni, 182
Terequlov 180
Sultan II Abdulhəmid – 1876-1908-ci illər Osmanlı imperatoru 181 Əli bəy Hüseynzadəni Abdulla Cövdət bu cür adlandırmışdır. Ona istinadən başqaları da zaman-zaman Əli bəy haqqında bu ifadəni işlətmişdir. (
Qahirədə və İstanbulda “İctihad” (“Cəhd”) adlı jurnal nəşr etdirmişdir ) 182
Ağazadə Fərhad Məşədi Rəhim oğlu (təxəllüsü Şərqli) (1880-1931) — Azərbaycan pedaqoqu, Zaqafqaziya (Qori) Müəllimlər Seminariyasının məzunu (1900), əlifba islahatçısı, mətbuat tarixçisi, publisist
755 qardaş larını, 183 Üzeyir və Ceyhun Hacıbəyovları, Mirzə Qədir İsma yıl zadəni nəzərdə tutursan. Bəli, onlar mütərəqqi düşüncəli, təhsilli insanlardırlar və həmin məktəb də elə onlara görə qısa müddətdə inkişaf edərək fərqləndi. Hənifə xanım: – Yaxşı, Həsən, bəsdir bu düşüncələrlə özünü yordun. Sənə nə çox danışmaq, nə də ki düşünmək olar. Bayaqdan az qala mənə bir dastan danışmısan. Özün də deyirsən yaddaşım korlanıb, bəs bunları necə yadında saxlamısan? Həsən bəy zarafatından qalmadı: – Bunları başımın yox, könlümün yaddaşına yazmışam, Hənifə. İndi də istəyirəm bir az başımı dincə qoyub ürəyimlə işləyim. Səncə, necə olar? – Vallah, yenə eyni şey alınacaq. Səni anan dünyaya millətin dərdini çəkmək və hamının əvəzindən işləmək üçün gətirib. İstəyirsən başınla, istəyirsən də ürəyinlə olsun, heç bir fərq etməz. – Onda gərək dincəlmək, yaddaşı bərpa etmək üçün bəzi şeyləri də sən düşünəsən. Hər ikisi bu zarafata ürəkdən güldülər. * * * 1907-ci ilin mart ayının ikinci çərşənbəsində Əlimərdan bəy Həsən bəyə baş çəkməyə gəlmişdi. – Axşamınız xeyir, çərşənbəniz mübarək! – Səninlə bahəm! – Həsən bəy yerindən dikələrək cavab verdi. – Bəs uşaqlar hanı? – Babası, onlar gəlib səs-küy salırlar, sizi narahat etmək istə- mədim.
– Sən də söz tapdın deməyə. Mənim dərmanım elə bu uşaqlardır, onları da gətirməmisən. – Peterburqa gedəcəyəm, bir neçə gün sonra orada Duma Şurasının toplantısı olacaq. Bizim Bakı Dumasının bir neçə üzvünü dəvət ediblər. Getməmişdən gəldim yolüstü sizə də baş çəkim, – 183 Hənəfi Terequlov və Əli Terequlov nəzərdə tutulur. Yüklə 3,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|