Sona Vəliyeva İŞIĞa gedən yol roman Bakı – 2016
Yüklə 3,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nicat Cəmiyyəti
750 – Nəriman bəy, bilsəydim ki, belə “zor” və “hədə” təklifi keçə- cək, mən elə 1877-ci ildə qəzetimi bağlayanda “mənim qəzetimin nəşrini dərhal bərpa edin” deyərək tələb edərdim. Keçməz, oğul! Bu sayaq yanaşmalar keçməz indi. Mənim bu üsul-idarəyə işim səndən çox düşüb. Təxmini olaraq bilirəm, nəyi harada və necə ifadə etsəm, cavabında nə olacaq. Qurultay nümayəndələrinin çoxu Həsən bəyin təklifini dəs- tək ləsə də, N.Nərimanov və onun “Nicat” cəmiyyətindən 177
olan silahdaşları öz fikirlərində təkid edirdilər. Onlardan Mahmud- bəyov 178
, Hacıbababəyova 179
çıxış edərək bildirdilər: – Həsən bəy, biz nə zamana kimi onun-bunun dediyi ilə oturub duracağıq?! Bu Levitskinin öhdəsindən gəlmək, ola bilsin ki, sizin üçün çətindir, amma bizim üçün bu çox da ağır iş deyil, – dedilər. Qurultay nümayəndələrindən də bəziləri Həsən bəyin, bəzisi isə Nəriman Nərimanovun təklifinin əleyhinə getdilər. Həsən bəy yenə kürsüyə çıxdı: – Əziz müəllimlər, mənə qulaq asın, yadınızda saxlayın, bu gün xoşluqla qəbul edilə biləcək bir təklifi biz zorla həyata keçirə bilmirik. Hələ təzə-təzə bizim ayağımız yer tutur, indi-indi söz deməyə beş-altı ziyalımız formalaşır. Nə düşünürsünüz, biz hansı hökm və güclə Rus imperiyasından nəyisə tələb edirik? Biz bu cür hərəkət etməklə olub-qalan ziyalılarımızı və aydınlarımızı güdaza verib, məhv edə bilərik. Mən doktor Nərimanovdan soruşuram: Sən və dostların hansı güclə imperiyadan nəyisə tələb edirsiniz?! Bizim hansı gücümüz var? Baxın, biz addım-addım məqsədlərimizə doğru irəliləməliyik. Bir də bu qurultayın keçirilməsinə maddi dəstək verən və çoxu da bizimlə hazırda bu salonda əyləşmiş imkanlı şəxslərin taleyini 177
Nicat Cəmiyyəti – Bakı qubernatorunun 1906-cı il avqustun 22-də təsdiq etdiyi nizamnamə əsasında fəaliyyətə başlamış xeyriyyə cəmiyyəti. Təşkilatın özü isə mart ayının 9-u yaradılmışdı. 178
Mahmud bəy Mahmudbəyov (1863-1923) – müəllim, Zaqafqaziya (Qori) Müəllimlər Seminariyasının məzunu 179
masının (1914) təşəbbüsçüsü və müdiri, görkəmli pedaqoq 751 düşünürsünüzmü?! Biz bu düşüncə, belə tələblərlə on la rı imperiya qarşısında hansı çətin vəziyyətə salacağımızın fər qin dəyikmi?! Sonda tam əmin olduğum bir şeyi diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm: əgər biz Qafqaz canişinliyinə Nərimanovun dediyi mət ni göndərsək, yəqin bilin, onlar Levitskini bizim ayağımıza verməyəcəklər. Teleqramı ya cırıb atacaqlar, ya da yalandan deyə cəklər ki. əllərinə gəlib çatmayıb. Sual edirəm, o zaman biz nəyə nail olacağıq?! Həsən bəy qeyd etdi ki, o, 1872-ci ildə qubernator Staroselskilə dostluq münasibətlərindən istifadə edərək həm xeyriyyə cəmiyyəti yaradıb, həm teatr tamaşasının qoyulmasına nail olub, həm də “Əkinçi”ni açıb. Sonra da opponentlərinə işarə edərək: “Doktor Nəri man, mən çox belə tələblər irəli sürmüşəm, nəticələrini də görmüşəm. Siz Bakıda yaşayan ermənilərə baxın, onlar yuxarılarla necə dostluq edərək məsələlərini həll edirlər, bütün işlərini hə- yata keçirirlər Mən sizə tövsiyə edirəm, bu dürlü davranışların peşmanlığını çəkmədən təklifinizdən imtina edin, biz də teleqramı göndərək getsin. İnanın, mən təcrübəmə söykənərək sizi əmin edirəm. Siz bu gün səhv yoldasınız. Nəzakətli davranışın cavabı müvəffəqiyyətdir. Mən buna inanıram, özü də çox inanıram”. Nərimanov çox israrlı şəkildə hər iki təklifin səsə qoyulmasını tələb etdi. Mətndəki ifadənin “xahiş”, yaxud “tələb” kimi yazılması səsə qoyuldu, Nərimanovun “tələb edirik” ifadəsi səs çoxluğu qazandı. Nərimanov: – Həsən bəy, biz çox xahiş etmişik, indi də tələb edirik! – söylədi. Həsən bəy: – Nəriman, heyif səndən, sənin bugünkü ötkəmliyin həmişə başına bəla açacaq. Çox heyif səndən! – Siz narahat olmayın, bəzən bəlaların sonunda uğurlar gəlir. Sabahı gün bəzi qurultay nümayəndələri Hacı Zeynalabdinin iqamətgahına yollanaraq, onunla görüşdülər. Hacı Zeynalabdin baş vermiş vəziyyəti onlarla təzədən və təm kinlə təhlil edib araşdırdı. O, mövcud vəziyyətdə Azərbaycan müəllimlərinin, ziyalılarının, bütövlükdə xalqın maraqlarını əsas gətirərək, qurultay qərarının dəyişdirilərək mətnin “xahiş” kimi yazılmasını tövsiyə etdi.
752 Hacı nümayəndələrin diqqətinə çatdırdı ki, mən sərvətimin böyük bir qismini xalq üçün faydalı işlərə xərcləyirəm, bəzi dövlət layihələrinin həyata keçirilməsinə sərf edirəm. Bəyəm mənim hey fim gəlmir bunlara?! Əlbəttə, gəlir. Amma dövlət dövlətdir, onunla münasibətləri qoruyub yaxşılaşdırmalısan ki, lazım olanda istifadə edəsən. Yoxsa, “vurdum, dağıtdım, tökdüm, budur gəldim” deməklə bir şeyə nail olmaq olmaz, cənab doktor Nəriman. Sən hələ cavansan, dövlətlə üz-üzə gəlib çətinliklərə düşməmisən. Bu gün azad fikir, azad insan, nə bilim, bərabərlik istəmək kimi fikirləriniz onlara milçək vızıltısı kimi gələ bilər. Sözü qısa və təsirli demək lazımdır. Belə bir mövqe tutmaq heç sizə yaraşmaz. Mən bütün məsələlərdə Həsən bəyin tövsiyələrini dinləmi- şəm, onun həyat təcrübəsindən yararlanmışam, savadından bəhrə- lən mişəm, nəticədə də xeyir tapmışam. Sən bu gün özünü hakim elan edib bizim hökumət yanında qazandığımız hörmətə də xələl gətirirsən. Sən tələbəsən, otur yerində, özün də unutma ki, səni mən oxuduram. Nərimanov yerindən qalxaraq: – Hacı, mən tələbə kimi sizdən təqaüd alırdım, burada hamı- nın qarşısında ondan imtina edirəm. Bəyəm siz tələbələrə ona görə təqaüd verirsiniz ki, sizin dediklərinizi təsdiq etsinlər? Başqalarının, nəinki açıq danışığı, hətta çar istibdadına qarşı azadlıq yolunda öz qanlarını tökdükləri bir zamanda, mən heç kəsə ixtiyar vermərəm ki, mənfur qızılın gücü ilə məni susdursun. Sizin təqaüddən imtina etdim, – söylədi. Hacı Zeynalabdin: – Çox təəssüf, sənə ümidlərim çox idi. Təmkinlə davranaraq gələcəyi aydın görmək lazımdır. Çox heyif ki, sənin müdrikliyin yoxdur. Onu da bil, sənin qəbul etdiyin bu qərar tək cavanlığından deyil, elə dəli-doluluğunuzdan irəli gəlir. Sonralar Həsən bəylə Hacı Zeynalabdin Nərimanovdan danı- şarkən təəssüflə qeyd edirdilər ki, onun başını siyasi təşkilatlar pozub. Yoxsa millətin dərdinə yanmağın əsas yolları qalıb bir yana, acıqla, kinlə, əmrlə hər şeyi özümüzə qarşı çevirir. – Bir də nə deyim, ötkəm xarakter bəzən də çox işlər görə bilir. Qoy Allah yardımçısı olsun, – Hacı Zeynalabdin bildirdi.
Yüklə 3,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|