S. M. SəIimov h e. d prof. C.İ. Süleymanov h e. n dos. İ. D. Səlimov
Yüklə 3,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- HÜQUQUN ƏSAS CƏHƏTLƏRİ Hüququn mənbələri.
- Mülkiyyət hüququ.
- Öhdəlik hüququ.
- Ailə-nigah hüququ.
əyanlar müstəqil məhkəmə hakimiyyətinə malik idilər. Şah məhkəmələrinin tərkibinə 5-7 nəfər kollegiya daxil olurdu. İmperiyanın ordusunda frataraklar məhkəmə funksiyasını icra edirdilər. Frataraklar eyni zamanda hərbi qarnizona da komandanlıq edirdilər. Məbədlərdə baş kahin - maqupat məhkəmə hakimiyyətinə malik olmuşdular. Məbəd məhkəmələri nəinki məbəd kahinlərinin, həmçinin, mülki şəxslərində mübahisələrinə baxırdılar. Məbəd məhkəmələri şaha tabe idilər. Maqupatlarm qərarından şah məhkəmələrinə apellyasiya vennək olardı. Ən mühüm məbəd məhkəmə işləri barədə kahinlər şah məhkəmələrindən göstəriş alırdılar. HÜQUQUN ƏSAS CƏHƏTLƏRİ Hüququn mənbələri. Əhəmənilər dövlətində hüququn mənbəyi adətlərlə yanaşı, şah qanunları, Avesta, işğal olunmuş xalqlara məxsus adətlər və hüquq normaları olmuşdur. Zərdüştlüyün müqəddəs kitabı “Avesta” xüsusilə də “Vendidad” Əhəmənilərin hüquq institutlarının öyrənilməsində əvəzsiz mənbələrindəndir. I Daranın şahlığı dövründə fəth olmuş
dövlətlərdə yaşayan
xalqların hüquq
normalarının məcəlləşdirilməsinə və qədim qanun külliyatlannm öyrənilməsinə cəhdlər edilmişdir. Qanunun tətbiqində müvafiq xalqlann hüquq normaları şah hakimiyyətinin siyasətinə uyğunlaşdmlırdır. Fars tayfalarının isə çox sadə hüquqi adətləri mövcud olmuşdur. Farsların qədim adətlərinə görə şah öz işlərində 7 nüfuzlu fars nəslin nümayəndəsi ilə məsləhətləşməli idi. Şah zərdüştlüyə istinad edərək Hörümüzün arzusuna müvafiq olaraq yeni qanunlar qəbul edə bilirdi. Şahın qəbul etdiyi qanunlar qəti idi və dəyişdirilə bilməzdi. Hüququn mənbəyi kimi I Dara tərəfində qəbim Misir hüququn mə- cəlləşdirilməsi təqdirə layiqdir. E.ə. 518-ci ildə şah I Dara “fironların, məbədlərin və hərbçilərin qanunlannı” toplayaraq məcəlləşdirmək barədə əmr verir. Qanunlann məcəlləşdirilməsi 22 il davam etmiş, e.ə. 495-ci ildə başa çatmışdır. I Daranın bu qanunlara əlavə və dəyişiklik 18 lər etdiyini ehtimal edilir. Bu qanunlar bizim dövrə qədər gəlib çatmışdır. Diodorun məlumatına görə I Dara Qədim Misirin dövlət və hüquq tarixinə VI qanunverici hökmdar kimi daxil olmuşdur.
üzərində yeganə sərəncam vermək hüququ şahənşaha məxsus idi. Şah mülkiyyəti eyni zamanda dövlət mülkiyyəti əhatə edirdi. Əhəmənilər dövləti, torpağin dəqiq ölçüsünü apararaq ən məhsuldar torpaqları şah mülkiyyətinə daxil etmişdilər. Şahdan sonra ən yaxşı torpaqlar məbədlər, hərbi əyanlar, şah məmurları, iri tacirlər birliyi sahibliyində idi. İcma mülkiyyəti kollektiv mülkiyyət olaraq klassik formasını davam etdirirdi. İri mülkiyyətçilər olan mə- dəbdlər torpaqlarını icarə verirdilər. Zəbt olunmuş yeni torpaqlar farslara itaət edən əyanlara və yaxud onlara yaxın olanlara verilirdi. Torpaqlar böyük mülklər şəklində şah ailəsi üzalərinə, əyanlara, hərbçilərə paylanırdı.
etmişdir. Alqı-satqı, borc, kirayə, icarə, şərik, müqavilələri barədə mənbələr kifayət qədər məlumat verirdi. İmperiyanın inkişaf etmiş əyalətlərindən olan Babilistanda müqavilələr yazılı formada bağlanılırdı. Əqd peşəkar mirzələr tərəfindən 3-7 nəfər şahidin iştirakı ilə iki nüsxədə tərtib olunaraq hər iki tərəfə verilirdi. Sənədlərdə əqdlərin könüllü bağlanması və qüvvəyə minməsi qeyd olunurdu. Daşmar və daşınmaz əmlak müqavilələri müxtəlif qaydalarda hazırlanırdı. Şifahi müqavilələrdən geniş istifadə olunurdu. Müqavilələrin tərtib olunma tarixi, onun şərtləri, müqavilələrin şərtlərinin pozulmasına görə cərimənin alınması nəzərdə tutulurdu. Müqavilə bağlayanların və şahidlərin möhürləri və ya barmaqlarının izləri sənədə əlavə edilirdi. Müqavilə öhdəliklərinin təmin olunmasında fiziki cəzadan da istifadə olunurdu. Torpağın şumlanması barədə razılığa gəlmiş tərəflər müqavilə bağlayırdılar. Əgər müqavilədə müəyyən olunmuş müddətdə iş başa çatmırdırsa, onda işi tam icra etmədiyinə görə cavabdehi 100 çubuq cəzası, başının və xəttinin tüklərinin yolunması və məcburi ev işlərinə cəlb edilməsi gözləyirdi. 19 Xüsusi hüquqi sənədlərdə qulların və torpağın satılması, həmçinin borc verilməsi təsbit olunurrdu. Müqaviləyə canişinin möhürü vurulurdu. Sənədlərdə torpağın, qulların və mal-qaranın satışında obyektin eveksiyasından qorunması barədə müqaviləyə xüsusi şərt daxil edilirdi. Əgər satıcı əşyanın ona məxsus olduğunu sübut edə bilmirsə, onda onun iki qat dəyərini ödəməli idi. I Dara dövründə yazılmış sənəddə göstərilirdi ki, borc almış şəxs müəyyən olunmuş müddətdə borcu qaytara bilmirsə, borclunun taxılı, sahəsi, qullan, kənizləri, oğullan və qızlan əvəz olaraq götürülürdü. Əhəmənilər dövründə dini-hüquqi göstərişləri özündə birləşdirən Avestanm Vendidad hissəsində öhdəlik müqavilələri təsbit edilirdi. Avestada müqavilələrin altı növü müəyyən edilmişdir. Müəyyən sözlərin oxunması ilə bağlanan və dəyəri çox mühüm olmayan əşyalar içərisində bağlanan birinci müqavilə növləri sifahı (verbal) bağlanılırdı, ikinci müqavilə daha böyük qiyməti olan şeylər haqqında idi. Bu müqavilə tərəflərin razılığı ilə (real) bir-birinin əlini sıxmaları ilə bağlanılırdı. III müqavilə bir baş heyvan qiymətlərində olan əşya üçün, IV bir qoşqu heyvanı dəyərlərində əşya üçün, V insan dəyərində olan əşya, VI müqavilə isə torpaq dəyərlərində olan şeylər üçün bağlanılırdı. Müqavilə öhdəlikləri pozulduqda onun aradan qaldırılması yolları da müəyyən edilirdi. Əgər müqavilənin I növü pozulmuşdursa, onun II növünün bağlanması bu pozuntunu aradan qaldırır, yaxud birbaş qoşqu heyvanı dəyərində müqavilə bağlanması bir baş heyvan dəyərində pozulmuş müqaviləni əvəz edə bilərdi. Ailə-nigah hüququ. Nigah müqaviləsi evlənənlərin valideynlərinin və yaxud qəyyumlarının razılığı ilə bağlanılırdı. Nigah yaşı tərəflər üçün 15 yaş müəyyən edilirdi. Avestaya görə birinci arvadın sağlığında ikinci nigaha daxil olmaq qadağan idi. Ailədə uşaqların tərbiyəsinə xüsusi diqqət verilirdi. Qızların tərbiyəsinə, əxlaq və dini göstərişlərə əməl etmələrinə, peşələri öyrənmələrinə ciddi nəzarət olunurdu. Ərə gedən qızlara valideynlər cehiz verirdilər. Qədim farsların adətlərində poliqamiyaya (çoxarvadhhq) icarə verilirdi. Bir neçə arvad almaq və ya istənilən qədər kəniz saxlamaq
Yüklə 3,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|