S. M. SəIimov h e. d prof. C.İ. Süleymanov h e. n dos. İ. D. Səlimov
Yüklə 3,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gürcüstan ordusu
- (“kənd kişiləri”)
- Votçina (malikanə) məhkəməsi
lər. Şuranın rəsmi akt və sənədlərini mühafizə edən xüsusi vəzifəli şəxs - tavilidar mövcud olmuşdur. Digər feodal dövlətlərində olduğu kimi, Gürcüstanda da məhkəmə hakimiyyəti ilə inzibati hakimiyyətin səlahİ3^ətləri dəqiq müəyyən edilməmişdi. Məmurlar eyni zamanda məhkəmə orqanı kimi də fəaliyyət göstərirdilər. XVIII əsrin ikinci yarısında Kartli çarı II İrakli (1762-1798) mərkəzi dövlət idarəçiliyini yenidən təşkil etməyə cəhd edəcək xarici əlaqələr, hərbi və maliyyə üzrə mərkəzi orqanlar yaradır. Yerlərdə uşel rəisi, qala rəisi və kənd starşinası (ağsaqqalı) vəzifələri olmuşdur. XVIII əsrin ikinci yarısında Kartli-Kaxetiya çarlığında eristave vəzifəsi ləğv edilir və dövlət məmuru olan mourovinin başçılıq etdiyi mourovluqlar yaradılır. Kəndlərdə mourovlara kənd starşinaları (ağsaqqalları) kömək edirdi. Gürcüstanın yerli idarəçiliyində çar tərəfindən təyin edilən əyalət hakimləri eristavilər çox geniş səlahiyyətlərə malik olmuşdular. Eristavi hərbi, inzibati və məhkəmə işlərini təşkil edir, vergiləri bölüşdürür və toplayır, onların bir hissəsini öz xeyrinə yığırdı. Eristavi vəzifəsinə ən varlı əyanların nümayəndəsi təyin edilirdi. Eristavilərin çox geniş səlahiyyətləri onlara başçılıq etdikləri əyalətlərin idarəçiliyində mərkəzi hakimiyyətdən asılılığa son qoymağa və ona qarşı mübarizəyə qoşulmağa imkan verirdi. Ayrı-ayrı knyazlıq və feodal domenlərində knyazlar və zadəganlar öz təbəələrinə qarşı amansız məhkəmələr quraraq ağır cəzalar verirdilər. Çar domeneninə daxil olan şəhər və kəndlərdə inzibati və məhkəmə hakimiyyəti xüsusi vəzifəli çar məmurlarına mourovlara həvalə edilirdi. Mourovlarm məhkəmə səlahiyyətləri də ən aşağı instansiya kimi mövcud olmuşdur. Bəzi çar domenlərində məhkəmə səlahiyyətləri olmayan mourovları, xüsusi məhkəmələr əvəz edirdi. Xüsusi məhkəmələr Kartli və Kaxetiya knyazlarının mdivanbəylərindən ibarət olurdu. Digər tərəfdən mdivan- bəylər məhkəməsi daha yüksək instansiya olmaqla mourovlarm səlahiyyətlərinə daxil olmayan daha ciddi işləri araşdırırdılar. Gürcüstanda şəhər idarəçiliyi feodalizmin inkişaf etməyə başladığı IX-X əsrlərdə daha da təkmilləşir. Qədim dövrlərdən mövcud 42 olan Gürcüstan şəhərləri tədricən iri ticarət-sənətkarlıq mərkəzlərinə çevrilirdilər. Çara, iri feodala və kilsəyə məxsus olmasından asılı olaraq şəhərlərin müxtəlif kateqoriyalan fərqləndirilirdi. Şəhərlərdə çar tərəfindən ayn-ayrı feodallara və ya ruhanilərə müvəqqəti və ya vərəsəliklə torpağa sahiblik hüququ verilirdi. Çar hakimiyyətinə aid edilən Tiflis və Kutaisi qədim şəhərlər kimi istisnahq təşkil etməklə feodallara bağışlanıla bilməzdi. Bu şəhərlərin idarə edilməsi vəzirlərdən birinin (xəzinadarlann ağsaqqalına) səlahiyyətinə daxil ediilirdi. Tifılis şəhərində ticarətin düzgün aparılmasına məsuliyyət daşıyan xüsusi vəzifəli polis - məlik başçılıq edirdi. Gürcüstanda şəhər hakimləri əmirlər əmiri adlanırdı. Onlar aşağı instansiyalı vəzifəli şəxslərin və şəhər ağsaqqallarının köməyi ilə idarəçiliyi təşkil edirdilər. XVIII əsrdə şəhər hakimləri olan mouro- vilərin yanında xüsusi aparat yaradılırdı ki, onun tərkibinə tacirlərin nümayəndəsi olan mamasaxilisi və şəhər polisi - məlik daxil idi. Varlı şəhərlilər öz fəxri nümayəndələri olan kəndxudalan (“şəhərin atası”) mourovilərin məsləhətçisi kimi göndərirdilər. Gül .. ustanda bütün vəzifələr irsi və əvəzi ödənilməklə müəyyən edilirdi. Bu ya toplanan dəbbə pulu və rüsumlardan və ya əhalidən toplanan vergi və töyçülər hesabına ödənilirdi. Rüsum və dəbbə pulu məhkəmə işlərindən və ya hər hansı mübahisələr həll edilərkən (barışıq pulu) alınırdı. Gürcüstan ordusu feodal qoşunundan ibarət idi. Ordu 6 hərbi dairəyə (sərdarhğa) bölünürdü. Hərbi dairələrə sərdarlar komandanlıq edirdi. Bütün aznaur və knyazlar müvafiq sərdarhqdakı qoşunun tərkibinə daxil olaraq həmin sərdarın komandanlığım qəbul edirdi.
birləşirdi. Hakim vəzifəsi irsi müəyyən edilirdi. Çar istənilən işləri araşdırmaq səlahiyyətinə malik idi. Xəyanət, çar fərmanlarını əldə etmək və onları məhv etmək, çar xəzinəsindən oğurluq etmək kimi cinayətlər müstəsna olaraq çar məhkəməsinin səlahiyyətinə daxil idi. Bəzi hallarda çar özü katolikosla birlikdə mühakimə edirdi. Dövlət Şurası iri feodallar və monastırlar arasındakı torpaq iddiaları, mühüm siyasi cinayət işləri və s. əhəmiyyətli məsələləri 43 araşdırırdı. Qurucu Davidin məhkəmə islahatına müvafiq olaraq ali məhkəmə flınksiyasım icra edən vəzifəli şəxs kimi “baş vəzir”, apellyasiya instansiyası və vəzifəli şəxs kimi məhkəmə qərarlarından edilən şikayətlərə baxırdı. XVI-XVIII əsrlərdə ali məhkəmə orqanlarına daha bir orqan xüsusi məhkəmə heyəti əlavə edilir. Yeni orqan çar və ya knyaz tərəfindən xüsusi hallarda təyin edilirdi. Yerlərdə məhkəmə hakimiyyətini divanbəyi (baş hakim), mouravi və onun müavinləri, xevistavi, seçilmiş kənd hakimləri icra edirdilər. Məhkəmə kollegiyasına başçılıq edən divanbəyi qətl, zorlama və s. bu kimi ağır cinayət işlərinə baxırdı. Onun sərəncamında köməkçi və məhkəmə qərarlarının icrasını yerinə yetirən yasaullar olmuşdur. Kəndlərdə oğurluq və soyğunçuluq kimi cinayətlərlə mübarizə aparan xüsusi məhkəmə orqanına xevistavi başçılıq edirdi. Mouravilər kəndlərdə xırda mülki və cinayət işlərini araşdırırdılar. Kəndlərdə kiçik torpaq mübahisələri və s. əhəmiyyətsiz işlərə kənd əhalisi tərəfindən seçilən hakimlər (“kənd
olmuşdur. Onlar qonşular arasında mübahisələri həll edir, mouravi, xevistavi və kənd məhkəmələrinə kömək edirdilər.
hakim tərəfindən aparılırdı. Lakin votçina məhkəmələrindən mühüm cinayət işləri alınaraq dövlət ədliyyə orqanlarına verilirdi. Feodallar arasında mübahisə və iddiaları həll etmək üçün münsiflər məhkəməsi yaradılırdı.
mübahisələrini, din və kilsə əleyhinə olan cinayətləri, həmçinin ailə və mənəvİ5^at əleyhinə olan işləri araşdırırdılar. VI Vaxtanqın qanunlarına görə ali dini məhkəmə instansiyası katolikos məhkəməsi idi. Burada allahsızhq, kafirlik, atanın öldürülməsi, oğlun öldürülməsi kimi cinayətlər araşdırılırdı. 44 Yüklə 3,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|