S. M. SəIimov h e. d prof. C.İ. Süleymanov h e. n dos. İ. D. Səlimov
Yüklə 3,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1103-cü ildə çağırılmış kilsə məclisi
- 1253-cü ildə əhalinin siyahıya alınması
- Qərbi Gürcüstandakı Mextmer və Şərqi Gürcüstandakı Lixatmer
- VI Georginin (1318-1346)
- Kartli, Kaxeti, İmereti
- (satavado)
Qurucu Davud Gürcüstanın xaricdə möhkəmləndirilmiş mövqeyini daxildə də həyata keçirmək məqsədi ilə dini islahat keçirir. Onun mühüm tədbirlərindən biri ali ruhani idarəni yenidən təşkil etmək olmuşdur. Belə ki, onsuz da öz mənşəyi etibarı ilə əsasən di- debullar sülaləsindən olan ali dini iyerarxiya daim feodalları (dide- bulları) müdafiə edirdilər. Bu məqsədlə
aznauarlar nəslindən olan nümayəndələri də ali dini rütbələrə təyin edir. Gürcüstan çarı Qurucu Davud ölkənin inkişafı üçün çox işlər görərək yeni şəhərlər (o cümlədən Qori) salır, körpülər tikir, elmə, təhsilə qayğı göstərirdi. Didebullar öz narazılıqlarını göstərsələr də, ona qarşı açıq çıxış etməyə cürət etmir, gizli olaraq qəsd etməyə çalışırdılar. Çar III Georginin hakimiyyəti illərində (1156-1184) iri feodallann mübarizəsi davam edirdi. İri kilsə ieararxiyasının iqtisadi və siyasi gücünü zəiflətməkdən ötrü III Georgi kilsə immuntetini ləğv edərək, bütün kilsə torpaq sahibliyinə vergi təyin edir. Çar çox çətinliklə olsa da didebulların özbaşınalığının qarşısım ala bilirdi. III Georginin dide- bullarm mövqelərinin zəiflədilməsinə yönəlmiş islahatları knyaz Or- belinin başçılığı ilə didebullann böyük üsyanına səbəb olur. Üsyançılar Gürcüstan taxt-tacına öz tərəfdarları olan III Georginin bacısı oğlu şahzadə Deminanı irəli sürürlər. Lakin üsyan yatınlır. Knyaz Orbeli qətlə yetirilir, şahzadə Deminanın isə gözləri çıxanhr. III Georgi öz müşavirləri olan didebulların ona xəyanət etdiyini görərək onlan az- naurlardan, xüsusilə də azad kəndli təbəqəsindən təyin edir. Knyaz Orbelli ilə mübarizədə III Georginin mövqeyi zəifləyir. Kilsə rəhbərliyi yaranmış əlverişli şəraitdən istifadə etməyə çalışaraq vergi müəyyən edilməsi və kilsə immuntetinin ləğv edilməsi barədə 1103-cü il antikilsə qanununa yenidən baxılması tələbi ilə çıxış edir. III Georgi kilsə ilə münaqişənin daha da dərinləşməsi, həmçinin taxt-taca varis kimi qızı Tamaranın təyin edilməsinə xeyir-dua verilməsi faktını nəzərə alaraq, güzəştə getməyə üstünlük verir. Çar nəinki ali kilsə nümayəndələri əleyhinə verilmiş qanunu ləğv edir, hətta katolikos Mikelin (Gürcü kilsəsinin başçısı) birinci vəzir təyin edilməsinə razılıq verir.
Çariça Tamaranın hakimiyyəti (1184-1213) illərində Gürcüstan güclü dövlətə çevrildi. Hakimiyyəti möhkəmləndirmək məqsədilə Tamara katolikos Mikeli birinci vəzir vəzifəsindən kənarlaşdırmağa çalışır. Lakin çariçanın təşəbbüsü ilə çağrılmış kilsə məclisi buna razılıq vermir. Tamaranın bu müvəffəqiyyətsizliyindən istifadə edən didebullar vəzir vəzifəsinə öz nümayəndələrini təyin etməyə cəhd göstərirlər. Tələblərini həyata keçirmək üçün çalışan didebullar Tiflisdəki çarın olduğu qəsri mühasirəyə alırlar. Çariça Tamara məcburiyyət qarşısında güzəştə gedir. Didebulların əldə etdikləri nailiyyət onların iddialarını daha da artırır. Didebulların bəzi qrupları çar hakimiyyətinin məhdudlaşdırılması tələbi ilə çıxış edirlər. İri feodallar çara təqdim etdikləri pe- tisiyada (ərizə, tələb) qanunvericilik səlahiyyətlərini yaradılacaq Dövlət Şurasına vermək, onun səlahiyyətlərini isə icraedici hakimiyyətlə məhdudlaşdırmaq və oliqarxiya idarəçilik forması yaratmaq ideyasına varlı tacjr ailəsindən çıxmış Qutlu Aslan başçılıq edirdi. Çariça oliqarxlara qarşı qəti tədbirlər görməyə başlayır və Qutlu Aslan həbs olunur. Lakin feodal əyanları ilə yeni münaqişələr yaratmamaq məqsədilə Tamara didebullardan ibarət yeni vəzirlik yaradır, digər tələblərini, yerinə yetirir o cümlədən şərti torpaq sahibliyində olan mülklərin irsi verilməsini müəyyən edən qərar qəbul edir. Beləliklə, çariça Tamaranın apardığı siyasət ölkənin möhkəmlənməsinə xidmət edirdi. XIII əsrin 30-40-cı illərində monqollar Gürcüstanı işğal etdilər. İlk vaxtlar monqollar əhalidən xərac toplamaq, monqol ordusu üçün mükəlləfiyyətlər yerinə yetirmək və ərzaqla təchiz etməklə kifayətlənirdilər. Lakin sonralar Gürcüstanın daxili işlərinə müdaxilə edilməsi, xüsusilə də
Özgə ərazilərinin zəbt edilməsinin başa çatması və bununla əlaqədar olaraq hərbi qənimətlərin azalmasının əvəzi əsarətə alınmış xalqların hesabına ödənilirdi. Kəndlilər xərac ödəməklə yanaşı uzaq yürüşlərdə feodallarla birlikdə ağır hərbi xidmət keçirdilər. Monqol baskaklarınm və vergi iltizamçılarınm özbaşınalıqları tamamilə cəzasız qalırdı. 31 Monqol xanı Gürcüstan dövlətini tamamilə parçalamaq məqsədilə taxt-taca eyni zamanda çariça Tamaranın, didebullarm müxtəlif qruplarını müdafiə edən iki nəvəsini təyin edir. Məhz bu iki çarın olması sonralar
çarlıqlarının yaranması ilə nəticələnir. Gürcüstanın feodal dövlətlərinə parçalanmasında “incu” inistutunun da böyük rolu olmuşdur. Belə ki, ölkə ərazisindəki “incu” altında olan ərazilərində monqol idarə üsulu yaradılır və didebulular onların tabeliyində olurdu. “İncu” hüququnda olan torpaq sahibliyi gürcü çarlarından asılı olmayan tam müstəqil feodal qurumları idilər. Elxanilər dövlətinin zəifləməsi ilə Gürcüstanın birləşməsi üçün əlverişli şərait yaranır. VI Georginin (1318-1346) başçılığı ilə Gürcüstanın birləşməsi baş verir. Lakin təsərrüfatın bərpa edilməsi və siyasi cəhətdən möhkəmlənmə prosesi Əmir Teymurun yürüşləri ilə dayanır. Bu dövrdə
kömək edirdilər. Teymur imperiyası dağıldıqdan sonra Gürcüstanın birləşməsi üçün əlverişli şərait yaranır. Gürcüstan çarı I Aleksandr (1412- 1442) dağıldılmış qalaların, saraylann və məbədlərin bərpasına başlayır. Ölkənin birləşməsi və aparılan işlər təhkimçi kəndlilərin' istismarının güclənməsi ilə müşayiət olunurdu. XV əsrdə iri feodalların - mtavarilərin siyasi hüquqlan daha da genişlənir. Hətta ən iri mtavarilər çar tərəfindən xidmətə görə onlara bağışlanmış ərazilərdə immunitet hüququ əldə edərək müstəqil çarlıqlara və knyazhqlara çevrilərək mərkəzi hakimiyyətə qarşı çıxırdılar. Belə ki, müstəqil knyazhqlann mübarizəsi onlann qələbəsi ilə nəticələnir və mərkəzi hakimiyyət Kartli, Kaxeti, İmereti çarlıqlarım və Samtsxe Saatabaqo knyazhğının müstəqilliyini tammağa məcbur oldu. Gürcüstanın siyasi cəhətdən parçalanması bu proseslə başa çatmadı. Hər bir iri torpaq sahibliyi (satavado) özlərinin tam siyasi müstəqilliyini və suverenliyini (“xeimtsinoba”) tələb edir və buna çoxları nail ola bilərdilər ki, bu da Almaniya feodal dövlətində mövcud olmuş cəngavər torpaq sahibliyinə (Almaniyada 324 feodal dövlət quruluşu və 1475 cəngavər sahibliyi olmuşdur) oxşayırdı. 32 Yüklə 3,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|