Qarabağda həlak olmuş şə
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi Hüquq fəlsəfəsi ilə hüquq nəzəriyyəsinin (dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin) bir-birindən fərqlənməsi ilə əlaqədar alman hüquqşünas alimi Qustav Radbrux yazır ki, hüquq fəlsəfəsi hüquq ideyasını, onun dəyərliliyini, mənəvi əsaslarını, hüquqda ifadə olunan məqsədi öyrənir; «hüquq necə olmalıdır ?» sualına da, məhz hüquq fəlsəfəsi tərəfindən cavab axtarılır. Hüquq nəzəriyyəsinin «tədqiqat predmeti kimi isə pozitiv hüquq qaydası çıxış edir. Bu elm, düzgün olan yox, qüvvədə olan hüquq barəsindədir. Yəni hüquq necədirsə, onu o cür də öyrənir, hüquq necə olmalıdır məsələsi isə bu elmə aid deyil».”' Müasir tədqiqatçılardan olan Y.V.Tixonravov hüquq fəlsəfəsinin predmetini belə açıqlayır; «Hüquq fəlsəfəsi hüququn mənası haqqında, yəni insanın hansı universal səbəblərdən və hansı universal məqsədlər naminə hüquq yaratdığını müəyyənləşdirən təlimdir».2 Fransız hüquqşünası J.-L.Berjel isə hüqüq fəlsəfəsini «hüquq metafizikası» adlandırır. O, yazır ki, hüquq fəlsəfəsi hüquq metafizikası olmaqla «hüququ texniki aparatdan azad etməyə can atır. Bu, ona görə edilir ki, həmin hesaba hüquq fəlsəfəsi hüququn mahiyyətinə qədər gedib çıxsın və hüququn metayuri- dik əhəmiyyətini, onun müdafiə etdiyi dəyərləri, həmçinin də insana və dünyaya tam baxışda hüququn mənasını aşkarlaya bilsin».'^ Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi isə hüquq fəlsəfəsindən fərqli olaraq, analitik hüquqşünaslığa aid olan elm sahəsi kimi pozitiv hüquqa əsaslanır, yəni bir növ hüquqi pozitivizm ruhundan çıxış edir. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi üçün xarakterik olan həmin xüsusiyyətin açıqlanmasına xüsusi önəm verən S.S.Alekseyev yazır ki, sahəvi hüquq elmləri kimi, hüquq nəzəriyyəsinin də praktiki hüquqşünaslıqla sıx əlaqəsi var. «Subyektiv hüquq və vəzifələr, hüquqi məsuliyyət, normativ aktlar, hüquq texnikası, ' Радбрух Густав. Философия права. М., 2004, 5. 127.
Тихонравов Ю.В. Основы философии права. М., 1997, 5.46. 3 Бержелъ Ж.Л. Обшая теория права. М., 2000, 5.19. 21 ilqar Məmmədov hüququn təfsiri və digər ümumnəzəri problemlərlə bağlı onun {yəni hüquq nəzəriyyəsinin - İ.A.Məmmədov) verdiyi biliklərin qanun layihələrinin hazırlanması, hüququn tətbiqi və hüququn tədrisi sahəsində hüquqi-praktiki əhəmiyyəti böyükdür».”' Dövlət və hüquq politologiyanın, iqtisadiyyat elminin, sosiologiyanın, həmçinin sosial psixologiyanın da tədqiqat obyektidir. Təbiidir ki, dövlət və hüququn tədqiq edilməsi ilə əlaqədar dövlət və hüquq nəzəriyyəsi ilə həmin elmlər arasında özünəməxsus əlaqələr yaranır. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin predmetinin açılışı zəruri olaraq həmin ictimai elmlər sahəsinə müdaxilə tələb edir. Çünki dövlət və hüquq hadisələrinin öyrənilməsi, tədqiq edilməsi üçün onları şərtləndirən, həmin hadisələrə yaxından təsir göstərən ictimai, siyasi və iqtisadi faktorlar da mütləq nəzərə alınmalıdır. V.M.Sırıxın yazdığı kimi «normativist hüquq məktəbinin tarixi inandırıcı şəkildə sübut edir ki, yalnız hüquq normalarına və qüvvədə olan qanunvericiliyə əsaslanan təmiz hüquq nəzəriyyəsi hüququn qanunauyğunluqlarını və ondakı dərin prosesləri dərk etmək üçün yararsızdır».^
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi həm ictimai, həm də hüquqi elm olduğundan tədqiqatçılar tərəfindən o, aşağıdakı kimi xarakterizə edilir:
-
dövlət və hüquq nəzəriyyəsi ictimai elmdir. Bu elm ictimai həyatın mühüm sahələri olan dövlət və hüquq hadisələrini, həmin hadisələrdən irəli gələn münasibətləri öyrənir; -
lakin tədqiqat obyekti dövlət və hüquq hadisələri olan ictimai elmlərdən fərqli olaraq, dövlət və hüquq nəzəriyyəsi hüquqi elmdir; -
ümumi olan problemləri öyrənən ümumnəzəri hüquq elmidir. ' Алексеев С.С. Философия права. М., 1999, з.22. 2 Сырых В.М. Теория государства и права. М., 2002, з.551 22 Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi Dövlətin və hüququn öyrənilməsi prosesində ümumiləşdirici- nəzəri elm kimi formalaşmış dövlət və hüquq nəzəriyyəsi hüquq elmləri sistemində xüsusi yerə malikdir. O, fundamental hüquqi biliklər sahəsini əhatə edir. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin digər hüquq elmlərinə münasibətdə fundamental elm olması onun ümumnəzəri xarakteri və əhəmiyyəti ilə müəyyənləşir. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin ümumnəzəri əhəmiyyəti hüquq elmləri ilə barabər, dövlət və hüququn bu və ya digər aspektini tədqiq edən, öyrənən digər ictimai elmlərə münasibətdə də özünü göstərir. Belə ki, göstərilən məsələləri öyrənərkən həmin ictimai elmlər dövlət və hüquq nəzəriyyəsi tərərəfindən artıq əldə olunmuş nailiyyətlərə, biliklərə, elmi mühakimələrə müraciət etməlidirlər. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, ingilis-sakson hüquq ailəsinə daxil olan ölkələrdən fərqli olaraq, məcəlləşdirməyə xüsusi yer ayıran və hüququnun mənbəyini əsasən normativ hüquqi aktlar təşkil edən Roman-german hüquq ailəsinə daxil olan ölkələrdə dövlət və hüquq hadisələrinin hüquq elminin öz çərçivəsində nəzəri yöndən tədqiq edilməsinə, ontoloji və qnoseoloji problemlərinin mücərrədləşdirmə səviyyəsində təhlil edilməsinə xüsusi diqqət verilmiş, dövlət və hüquq nəzəriyyəsi hüquqi elm sahəsi kimi, məhz bu ölkələrdə inkişaf edərək ümumiləşdirici-nəzəri sahəyə çevrilmişdir. Hüquq elmləri ümumi bir obyekt vasitəsilə birləşən müxtəlif növ biliklər sistemidir. Odur ki, hüquq elmləri sistemi daxilində özünə yer alan ayrı-ayrı sahələr müəyyən qruplara ayrılır və onlar bir-birindən profilinə görə fərqlənir. Ayrı-ayrı nəzəriyyəçilərin fikirlərini ümumiləşdirərək həmin təsnifləşdirməni aşağıdakı kimi vermək olar: 1.
Sahəvi hüquq elmləri (konstitusiya hüququ, inzibati hüquq, mülki hüquq, ekologiya hüququ, beynəlxalq hüquq və s. hüquq elmləri). Hüququn ayrı-ayrı sahələri müvafiq qaydada bu qrupa aid olan hüquq elmlərinin bilavasitə obyekti kimi çıxış edir. Bu, o deməkdir ki, inzibati hüquq elmi inzibati hüququ, yəni inzibati hüquq münasibətlərini, mülki hüquq elmi mülki hüquq mü 23 Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|