Qarabağda həlak olmuş şə
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
ilqar Məmmədov nasibətlərini, cinayət hüququ elmi cinayət hüquq münasibətlərini, konstitusiya hüququ elmi konstitusiya hüquq münasibətlərini öyrənir. Bu qayda digər sahəvi hüquq elmlərinə də aiddir. Sa- həvi hüquq elmləri öz həcminin böyüklüyünə görə hüquq elmlərinin əsas blokunu təşkil edir. 2.
(kriminalistika, kriminologiya, məhkəmə təbabəti, məhkəmə psixiatriyası, hüquqi statistika və s.). Hüquqi məsələlərin həlli üçün bu sahələrin vasitəsi ilə texniki elmlərin, dəqiq elmlərin, təbabət elminin, hüquqla bağlı
olmayan digər
elm sahələrinin nailiyyətlərindən istifadə olunur. 3.
Tarixi-hüquqi elmlər (xarici ölkələrin dövlət və hüquq tarixi, Azərbaycanın dövlət və hüquq tarixi, dövlət və hüquq haqqında təlimlər və ya siyasi-hüquqi təlimlər tarixi). Siyasi-hüquqi təlimlər tarixi həm də tarixilik aspektinə malik olan nəzəri sahə kimi qəbul olunduğundan hüquq elmlərinin qruplaşdırılması zamanı o, tarixi-nəzəri elm kimi də xarakterizə edilir. 4.
və hüquq hadisələrini öyrənən elmlərdir. Onlardan biri də dövlət və hüquq nəzəriyyəsidir. Daha çox Qərb ölkələrində İnkişaf etmiş «müasir hüquqşünaslıq» da nəzəri-hüquqi elmlərdən biridir. Bununla yanaşı, «Hüququn fəlsəfəsi» də ümumnəzəri hüquqi bilikləri əhatə etməklə hüququn dərk olunmasının «ən üst qatı, daha dəqiq desək, ümumiləşdirilmiş hüquqi biliklər zirvəsi kimi çıxış edir»."' Sahəvi və yardımçı hüquq elmləri bir qayda olaraq dövlət həyatının və hüququn müəyyən bir sahəsi, İstiqaməti, elementi ilə məşğul olur. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi İsə onlardan fərqli olaraq, ictimai-siyasi, hüquqi hadisələrin tədqiq edilməsi nəticəsində əldə olunmuş biliklərə əsaslanmaqla dövlətin və hüququn genezisinin ümumi
qanunauyğunluqlarını, dinamikasını, mahiyyətini, funksiyalarını, formalarını, hakimiyyətin, hüququn realizəsi ' Алексеев C.C. Право: азбука-теория-философия: Опыт комплексного исследования. М., 1999, s. 394.
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi məsələlərini və s. öyrənir. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin digər hüquq elmlərindən fərqlənməsi ilə bağlı M.Məlikova yazır ki, dövlət və hüquq nəzəriyyəsi dövlət və hüququn ayrı-ayrı sahələrini deyil, siyasi və hüquqi təsisatlar kimi onların bütövlükdə spesifik inkişaf qanunauyğunluqlarını, sinfi mahiyyətini, tarixi tiplərini, funksiyalarını, formalarını, qanunun qəbulu, şərhi, realizə edilməsi məsələlərini və s. öyrənir. «Dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin öyrəndiyi dövlət və hüququn spesifik qanunauyğunluqları xüsusi hüquq elmləri üçün rəhbər və başlanğıcdır. Onlar xüsusi elmlər tərəfindən dövlət və hüququn bu və ya digər tərəfinin öyrənilməsinin əsasını təşkil edir. Onun formula etdiyi ümum- nəzəri müddəalar xüsusi elmlərin predmetinin tədqiqində müəy- yənedici, metodoloji əhəmiyyətə malikdir. Məsələn, dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin, ümumiyyətlə, hüquq münasibətlərinə verdiyi anlayış mülki hüquq münasibətlərinin şərhində mülki hüquq elmi üçün metodoloji əsasdır. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin qanunun təfsirinə dair işləyib hazırladığı nəzəri məsələlər cinayət qanununun təfsirində cinayət hüququ elmi üçün əsas kimi qəbul olunur və s.».’' Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi özünəməxsus qaydada dövlət və hüquq tarixinin əldə etdiyi biliklərdən faydalanmaqla onları ümumiləşdirir, sistemləşdirmələr aparır,
qanunauyğunluqları aşkarlayır. Belə ki, ümumi dövlət və hüquq tarixi konkret dövlət- hüquq hadisələrini, proseslərini öyrənərkən ayrı-ayrı dövlətləri, sivilizasiyaları, superetnosları nəzərə alır və xronoloji ardıcıllığa riayət edir. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi isə həmin bilikləri keyfiyyətcə başqa məzmunda, yəni nəzəri səviyyədə təhlil etməklə ümumi olanları, əsas əlamətləri və xüsusiyyətləri müəyyənləşdirir, dövlət və hüququn tarixi inkişafının qanunauyğunluqlarına əsaslanaraq onların mahiyyətini açır, tarixən sabit, dəyişilməz olan əlamətlərini aşkar edir. Hər bir hüquq elmi dövlət həyatının və hüququn obyektiv gerçəkliklərini, təzahürlərini öyrənən nisbətən müstəqil elmi 1 Məlikova M.F. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi. S.17. 25
ilqar Məmmədov quruluş kimi çıxış edir. Beləliklə də, hüquqi reallığın müəyyən elementləri həmin sahələrin predmetini təşkil edir. Bu, o deməkdir ki, ayrıca bir hüquq elminin predmeti obyektiv gerçəkliyin əsas xüsusiyyətlərinin hüquqi anlayışlar baxımından dərk edilməsinin və elmi cəhətdən ifadəsinin müəyyən bir aspektidir. Pozitiv konstitusiya hüququ, cinayət hüququ, mülki hüquq və s. hüquq sahələri empirik reallıq kontekstində təzahür olunan sahələrdir. Bütün bu empirik reallıq ümumilikdə hüquq kimi, yəni hüquqi reallıq kimi öyrənilərkən müvafiq anlayışlardan çıxış edilir. Ayrı-ayrı hüquq elmləri tərəfindən istifadə olunan hüquqi anlayışların bir çoxu, məhz nəzəri fikirin məhsuludur. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin müstəqil hüquq elminə çevrilməsinin zəruriliyi həm də onunla bağlıdır kl, real həyatda təzahür olunan dövlət və hüquq hadisələrinin obyektiv qanunauyğunluqlarını dərk etmədən sahəvi hüquq elmlərinin predmetini dərindən öyrənmək mümkün deyil. Misal üçün, dövlətin ümumi tərifi olmadan dövlətin müxtəlif tarixi tiplərinin bir-birindən fərqlənən xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirmək olmur və ya hüququn mahiyyəti, məzmunu və forması, sahələri və institutları, sistemi, hüquq norması və hüquq münasibətləri haqqında ümumi elmi izahlar olmadan ayrı-ayrı hüquq elmləri tərəfindən əhatələnən xüsusi biliklər sahəsinə aid məsələlər təkmilləşdirilmiş qaydada hüquqi-elmi biliyə çevrilə bilməz. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin vəzifəsi də, məhz dövlət və hüquq hadisələrinin inkişafındakı tendensiyaları, daxili əlaqəliliyi, insanlararası münasibətlərdə, cəmiyyətin həyatında onların rolunu açıqlamaqdan, hüququn adekvat dərk edilərək mahiyyətinə uyğun obyektivləşməslnə, pozitlvləşməslnə yardımçı olmaqdan ibarətdir. Bu isə onu göstərir ki, dövlət və hüquq nəzəriyyəsi həm nəzəri, həm də praktiki əhəmiyyətə malikdir. Odur ki, dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin verdiyi anlayışların, kateqoriyalarin, bu sahədə əldə olunan nəticələrin dövlət və hüquq hadisələrinin inkişafındakı əsas tendensiyaların xarakterizə olunmasında mühüm əhəmiyyəti var. Bunlarla bərabər, dövlət və hüquq nəzəriyyəsi sahəvi hüquq elmlərinin nailiyyətlərindən faydalanır, onlar 26
Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|