Qarabağda həlak olmuş şə
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
ilqar Məmmədov Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi ümumi anlayışlar, kateqoriyalar müəyyənləşdirərkən, dövlət
və hüququn
inkişaf qanunauyğunluqlarını, həmin hadisələrin mahiyyətini, funksiyalarını, formalarını və s. öyrənərkən konkret bir dövrün və ya bir dövlətin təcrübəsi, həmçinin də dövlət-hüquq həyatının müəyyən bir tərəfi ilə məhdudlaşmır. O, dövlət və hüququn inkişafının ümumi qanunauyğunluqlarını, onların əsas xaratkerik xüsusiyyətlərini və əlamətlərini öyrənərkən bütün tarixi dövrlərin dövlət və hüququnu, dövlət-hüquq gerçəkliyinin bütün tərəflərini nəzərə alır. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin bu cür ümumi xarakterə malik olması səbəbindən bəzi müəlliflər onu «Ümumi dövlət və hüquq nəzəriyyəsi» elmi və tədris fənni adlandırmağı daha düzgün hesab edirlər. Misal üçün, V.S.Nersesyans yazır ki, bu sahəni «Ümumi dövlət və hüquq nəzəriyyəsi» adlandırmaq onun məzmununa və predmetinə daha çox uyğun gəlir. Belə ki, hüququn və dövlətin nəzəri məsələləri ilə, yəni nəzəri (elmi) tədqiqatlarla öz sahələri daxilində bütün hüquq elmləri məşğul olur. Qnoseoloji planda «nəzəriyyə» və «elm» anlayışları sinonimlərdir. Odur ki, nəzəriyyə deyərkən, məhz elmilik mənasında nəzəriyyə, elm deyərkən isə müəyyən bir (ümumi və ya daha xüsusi) nəzəriyyə başa düşülür. Bu hüquq elmi isə öz vəzifələrinə, funksiyalarına, predmetinə və metodlarına görə bütün hüquqşünaslığa (hüquq elmələrinə) münasibətdə ümumi nəzəriyyə kimi çıxış edir. Dövlət və hüquq haqqında elmi-nəzəri fikrin bütün mühüm nailiyyətləri, ümumiyyətlə, dövlət və hüquq haqqında olan biliklərin ən əsas və ən ümumi tərəfləri məhz, bu sahədə cəmləşir."' Bəzi müəlliflər isə ümumi dövlət və hüquq nəzəriyyəsi ilə yanaşı, xüsusi dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin yaradılmasına da ehtiyac görürlər. Onların fikrincə, dövlət və hüquq nəzəriyyəsi nəzəri biliklərin iki səviyyəsini: ümumi (konkret dövrün və dövlətin hüquqi reallıqlarından asılı olmayan) və xüsusi (konkret döv- ' Проблемы общей теории права и государства. Под обшей редакцией академика Российской Академии Наук, доктора юридических наук, проф. Нерсесянца В.С. М., 2002, з. 1. 12 Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi rün və dövlətin reallıqlarından çıxış edilən) nəzəri bilikləri əhatə edir. Odur ki, ümumi və xüsusi nəzəri biliklər sahəsinin hər biri ayrıca nəzərə alınmalıdır. Həmin müəlliflər yazırlar ki, dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin əhatə etdiyi bir sıra mövzular, məsələn, «Hüquq normaları», «Hüququn sistemi», «Normativ-hüquqi aktlar» və s. əsəsən xüsusi xarakterli nəzəri bilikləri əhatə edir. Belə ki, həmin mövzularla bağlı olan nəzəri müddəalar konkret bir dövlətin və ya bəzi dövlətlərin hüquqi gerçəkliyini əks etdirir. Belə olan halda xüsusi nəzəri biliklərə aid mövzuları əhatə edən tədris kursunu və ya fənni «Ümumi dövlət və hüquq nəzəriyyəsi» adlandırmaq bir o qədər də düzgün deyil.'' Yuxarıda qeyd etdik ki, dövlət və hüquq nəzəriyyəsi dövlət və hüququ bütöv bir tam kimi öyrənir. Bunun əsas səbəbi odur ki, dövlət və hüquq blr-blri ilə üzvi əlaqəsi olan hadisələrdir. Ona görə də bu hüquq elmi «Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi» və yaxud «Ümumi dövlət və hüquq nəzəriyyəsi» adlandırılır. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi dövlət və hüququ vəhdətdə öyrənsə də, onlar Ikl nisbi müstəqil hadisə olduğundan həmin elm sahəsi iki hissəyə, «Dövlət nəzəriyyəsi» və «Hüquq nəzəriyyəsi»nə bölünür. Lakin elə dərsliklər, dərs vəsaitləri və mühazirə kursları var ki, onları bir-birindən ayırır, vəhdətdə öyrənmir və diqqəti hüquq hadisələri üzərində cəmləşdirir. Ona görə də, ancaq hüquq nəzəriyyəsinə aid olan «Ümumi hüquq nəzəriyyəsi» və ya «Hüquq nəzəriyyəsi» dərslikləri və dərs vəsaitləri hazırlanır və İstifadə olunur.2 Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi dövlət-hüquq gerçəkliyi baradə ümumnəzəri biliklər sistemi olduğundan sahəvl hüquq elmlərini öyrənməzdən əvvəl həmin biliklərlə tanış olmaq lazımdır. Məhz ' Теория государства и права. Часть 1, Теория государства. Под редакцией Венгерова А.Б. М., 1995, з. 4. ^ В а х: Алексеев С.С. Теория права. М., 1995, Общая теория права. Под обшей редакцией док. юридических наук, проф. Пиголкнпа А.С. М., 1997, Поляков А.В. Общая теория права: Феноменолого-коммуникативный подход. Курс лекций. Санкт-Петербург 2003 УО .
. 13 ilqar Məmmədov buna görə də, dövlət və hüquq nəzəriyyəsi digər hüquq elmlərinə münasibətdə həm də «giriş elmi» kimi çıxış edir. Təsadüfi deyil ki, tələbələr sahəvi hüquq elmlərini öyrənməzdən əvvəl onlara dövlət və hüquq nəzəriyyəsi fənni tədris olunur. Bu fənn, ümumnəzəri hüquq elmi olan dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin bazasında yaradılmışdır. Belə bir fənnin tədrisi hüquqşünas ixtisasına yiyələnən tələbələrin, həmçinin digər humanitar ixtisaslar üzrə yetişən tələbələrin ümumi hüquq mədəniyyətini, hüquqi şüuru dərinləşdirir, onlarda hüquqi düşüncənin elmi bazasını formalaşdırır. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin tədris olunması nəticəsində tələbələrdə dövlət və hüququn əsas anlayışları barədə ilkin təsəvvür yaranır və sahəvi hüquq elmlərinin mənimsənilməsi asanlaşır. «Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi» fənni müəyyən sistemə uyğun tədris olunur. Həmin sistem, bu elmin predmetinin obyektiv strukturunu və məzmununu əks etdirən problemləri, məsələləri müvafiq mövzular şəklində məntiqi ardıcıllıqla qurur. Tələbələr dövlət nəzəriyyəsinin əhatə etdiyi problemlərlə bağlı bilikləri öyrəndikdən sonra hüquq nəzəriyyəsini öyrənməyə başlayırlar. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin birinci, yəni dövlət nəzəriyyəsi hissəsi əsasən «Dövlət və hüququn yaranması», «Dövlətin və hüququn tipləri», «Dövlət anlayışı», «Dövlət və hüququn yaranması haqqında nəzəriyyələr», «Dövlətin mahiyyəti», «Dövlətin funksiyaları», «Dövlətin formaları», «Dövlət mexanizmi», «Cəmiyyət və hakimiyyət», «Cəmiyyətin siyasi sistemində dövlətin yeri», «Hüquqi dövlət» mövzularını əhatə edir. İkinci, yəni hüquq nəzəriyyəsi hissəsinə aid olan mövzular daha çoxdur. Həmin mövzulara, ilk növbədə, «Hüququn anlayışı və mahiyyəti», «Hüququn funksiyaları», «Hüquq norması», «Normativ hüquqi aktlar», «Hüququn mənbələri», «Hüququn prinsipləri» «Hüququn təfsiri», «Hüquqyaradıcılığı və qanunyaradıcılığı», «Hüquq qaydası və qanunçuluq», «Hüquq sistemi», «Hüquq münasibətləri», «Hüququn realizəsi», «Hüquq pozuntusu və hüquqi məsuliyyət», «Hüquq mədəniyyəti və hüquqi şüur», «Hüquqi nizamasalma mexanizmi» aiddir. 14 Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|