Qarabağda həlak olmuş şə
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
ilqar Məmmədov dən, məişət məlumatlarından İlk növbədə buna görə fərqlənir. Elm hər şeydən əvvəl həqiqi biliklər sistemidir, yəni gerçəkliyin qanunauyğunluqları haqqında bilikləri özündə cəmləşdirən bir sistemdir. «Elm eyni zamanda həm blllk sistemidir, həm onun istehsalıdır, həm də onların əsasında həyata keçirilən praktiki fəaliyyətdir».'' Cəmiyyəti, onun normativ əsasları, Idarəolunma mexanizmi və qaydalarını öyrənən elmlər ictimai elmlər sayılır. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi də ictimai elmlər qrupuna aiddir. Eyni zamanda, 0 , hüquq
elmlərindən biridir. Hüquq elmləri bütövlükdə ümumi bir sistem təşkil etdiyindən dövlət və hüquq nəzəriyyəsi həmin sistemin tərkib hissəsi kimi çıxış edir. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi hüquq elmləri sisteminə daxil olsa da, onun fəlsəfə, xüsusilə də hüquq fəlsəfəsi və bir sıra humanitar (ictimai) elmlərlə də yaxından əlaqəsi var. Bu onunla bağlıdır ki, hüquq elmləri sistemində xüsusi yerə malik olan dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin inkişafında fəlsəfənin və humanitar elmlərin mühüm rolu olmuşdur. Yəni dövlət və hüquq nəzəriyyəsi fəlsəfə və humanitar elmlərlə əlaqədə inkişaf edərək ayrıca bir elm sahəsinə çevrilmişdir. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin tədqiqat obyekti olan dövlət və hüquq hadisələri hüquq elmləri, o cümlədən dövlət və hüquq nəzəriyyəsi ilə yanaşı, fəlsəfə, politolo- giya, sosiologiya, sosial psixologiya və s. elmlər tərəfindən də öyrənilir və tədqiq olunur. Lakin dövlət və hüquq hadisələri ilə bağlı olan məsələlər hüquq elminin nəzəri problemləri kimi, yalnız, dövlət və hüquq nəzəriyyəsi tərəfindən xüsusi qaydada öyrənilir. Bundan əlavə, dövlət və hüquq nəzəriyyəsi yeganə ictimai elmdir ki, qarşılıqlı asılılığı və əlaqəsi olan iki ictimai hadisəni-dövləti və hüququ birlikdə öyrənir.2 Beləliklə, dövlət və hüquq nəzəriyyəsi ictimai elmlər sistemində müstəqil bir elm sahəsi kimi özünə yer alır. Hüquq Rüstəmov Yusif. Fəlsəfənin əsasları. Bakı, 2004, s.308. 2 Пучков O.A. Теория государства и права: проблемы и перспективы. Правовведение. № 6, 2001, s. 5. 18 Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi elmləri sistemində əhəmiyyətli yerə malik olan bu sahə politologiya, sosiologiya, iqtisadiyyat və s. ictimai elmlərin işləyib hazırladığı anlayış və kateqoriyalardan istifadə edir, ictimai həyat hadisələrinin müvafiq sahələrinin hüquqla və dövlətlə bağlı tərəflərinin tədqiqində həmin elmlərin formalaşdırdığı biliklərdən faydalanır. Odur ki, zəruri olaraq bu sahələr arasında qarşılıqlı əlaqə yaranır və belə bir əlaqə həmin elmlərin inkişafına da müsbət təsir göstərir. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin fəlsəfə ilə əlaqəsini xüsusi qeyd etməliyik. Belə ki, onun kökləri fəlsəfəyə gedib çıxır. XVII- XVIII əsrlərdən başlayaraq fəlsəfədən xüsusi elmlərin ayrılması prosesi sürətlənmiş, fizika, kimya, biologiya, hüquqşünaslıq, sosiologiya və s. elmi idrakın müstəqil sahələrinə çevrilmişdir. Xüsusi elmlər səviyyəsində həll edilə bilməyən, lakin onlar üçün də mühüm əhəmiyyətə malik olan ümumelmi məsələlərin, dünyagörüşü məsələlərinin tədqiqi fəlsəfənin ixtiyarına buraxılmışdır. Fəlsəfə təbiətə, cəmiyyətə və insana ən ümumi nəzəri baxışları formalaşdıran spesifik dünyagörüşüdür. Geniş mənada, fəlsəfə varlıq və şüurun, maddi ilə mənəvinin, insanla dünyanın münasibətini, qarşılıqlı əlaqəsini, obyektiv reallığın, idrakın ən ümumi inkişaf qanunauyğunluqlarını öyrənir. Fəlsəfi biliklər varlığın dərk edilməsinə yönəlmiş mühakimələr sistemini təşkil edir. Fəlsəfənin elmi biliklər sistemində yeri və rolu aləmə ümumi və bütöv halında yanaşması ilə, müəyyən dünyagörüşü verməsilə müəyyən olunur. Buna görədir ki, fəlsəfə bütün ictimai, o cümlədən hüquq elmlərinə münasibətdə nəzəri baza, sistemli və nəzəri-məntiqi dünyagörüşü kimi çıxış edir. Fəlsəfə həm də siyasi və hüquqi reallığın dərk edilməsinin metodoloji əsaslarını hazırlayır, hüquq elmlərinin qnoseoloji imkanlarının dərinliyini açır. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin fəlsəfə ilə əlaqəsinin bir cəhəti də ondan ibarətdir ki, dövlət və hüquq nəzəriyyəsi zəruri olaraq fəlsəfənin işləyib-hazırladığı ümumi
anlayışlardan, kateqoriyalardan geniş istifadə edir. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsində geniş istifadə olunan fəlsəfi anlayışlara və kateqoriyalara «təkamül», «funksiya», «mahiyyət», «məzmun», «azadlıq», «tam»,
«münasibət», «təzahür» və s. misal göstərə bilərik. 19 ilqar Məmmadov Hüquq fəlsəfəsi üzvi şəkildə fəlsəfə ilə bağlı olsa da o, yalnız hüquq hadisələrinin ən ümumi səviyyədə dərk edilməsinə, hü- quqdakı məqsədin müəyyənləşməsinə yönəlir. Beləliklə, ümumi fəlsəfədən ayrı olan hüquq fəlsəfəsi, ümumilikdə hüququn mahiyyətini, məzmununu, əsaslandırılması məsələlərini, ictimai həyatdakı yerini və əsaslarını, onun dəyərliliyini və əhəmiyyətini, insanın, cəmiyyətin və dövlətin həyatında, xalqların və bəşəriyyətin taleyində rolunu tədqiq edir və öyrənir. C.A.Kərimovun sözləri ilə desək, hüquq fəlsəfəsi konkret hüquq hadisələrinin öyrənilməsi, təhlil edilməsi nəticəsində meydana gəlmişdir. «Bu hadisələrin öyrənilməsi prosesində tədricən aşkar olunmuşdur ki, müəyyən yanaşmaların, metodların və üsulların köməyi ilə dərk edilə bilən bütün hüquqi obyektlərə xas ümumi cəhətlər var. Hüquq fəlsəfəsi, məhz bu yolla yaranmış və zənginləşmişdir. Onun mahiyyəti xüsusi, yəni ayrı-ayrı hüquq hadisələrini öyrənən sahəvi hüquq elmlərinə qnoseoloji xidmət göstərməkdən ibarətdir. (...) Hüquq fəlsəfəsinin əsas təyinatı ondan ibarətdir ki, bütün sahəvi hüquq elmlərini metodoloji alətlə təmin etsin».”' Hüquqi-analitik yanaşma sahəsindən kənarda hüququn bir çox ümumnəzəri, fəlsəfi profilli problemləri qalır ki, onlar da məhz hüquq fəlsəfəsinin predmeti ilə əhatə olunur. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi hüquq fəlsəfəsinin işləyib hazırladığı anlayışlardan, kateqoriyalardan, ideyalardan faydalanmaqla özünün
yaradıcılıq imkanlarını genişləndirir və təkmilləşir. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi tərəfindən öyrənilən «hüququn mahiyyəti», «hüququn sosial təyinatı» və s. nəzəri problemlər, ilk növbədə, hüquq fəlsəfəsinə aid problemlərdir. Belə məsələlərdə dövlət və hüquq nəzəriyyəsi birbaşa hüquq fəlsəfəsindən qidalanır. Ümumiyyətlə isə, dövlət və hüquq nəzəriyyəsi hüquq fəlsəfəsindən, ilk növbədə, «pozitiv hüquq elminin ən yüksək mərtəbəsində olması» ilə fərqlənir. KepıiMOB Mexoflojıoraa npasa. M., 2001, s. 79.
Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|