Q ə r I b m ə mm ə dov, mahmud X
Yüklə 10,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- R.H.M ə mm ə dov (1969, 1981)
- A.H.V ə liyev (1981)
- S.M.Hüseynov (1985)
- S.Z.M ə mm
| Y.
İ .Kostyuçenkoya (1966) m ə xsus olmu ş dur. Mü ə llif t ə r ə find ə n ilk d ə f ə olaraq Arazboyu ə razinin da ğ - ş abal ı d ı v ə boz-q ə hv ə yi torpaqlar ı nda münbitlik amill ə rinin tax ı l bitikl ə rinin m ə hsuldarl ı ğ ı na t ə siri v ə onlar ı n korrelyativ ə laq ə si t ə dqiq edilmi ş dir. Özünün dissertasiya i ş ind ə MPBabayev (1967) Qaraba ğ düzü torpaqlar ı n ı n genetik xüsusiyy ə tl ə ri il ə yana ş ı , onlar ı n keyfiyy ə t s ə ciyy ə sini vermi ş dir. T ə dqiqatç ı A ğ dam rayonu torpaqlar ı n ı n aqroistehsal qrupla ş mas ı n ı aparm ı ş , onlar ı n bonitet ş kalas ı n ı v ə torpaqlar ı n ı n bonitet kartoqram ı n ı t ə rtib etmi ş dir. İ lk d ə f ə R.H.M ə mm ə dov (1969, 1981) t ə r ə find ə n torpaqlar ı n aqrofiziki xass ə l ə rin ə gör ə qiym ə tl ə ndirilm ə sinin vahid metodikas ı t ə klif olunmu ş dur. O, çoxsayl ı riyazi hesablamalar n ə tic ə sind ə torpa ğ ı n kimy ə vi, fiziki xass ə l ə ri il ə k ə nd t ə s ə rrüfat ı bitkil ə rinin m ə hsuldarl ı ğ ı aras ı nda qar ş ı l ı ql ı ə laq ə nin oldu ğ unu mü ə yy ə n etmi ş dir. Az ə rbaycan ı n c ə nub-q ə rb bölg ə si torpaqlar ı n ı n bonitirovkas ı n ı n ə sas prinsipl ə ri Ş .G.H ə s ə nov (1972) t ə r ə find ə n i ş l ə nmi ş dir. Q.F. Ə liyev (1973) eroziyaya m ə ruz qalm ı ş torpaqlar ı qiym ə tl ə ndirm ə k m ə qs ə dil ə Ş ahbuz rayonunda, da ğ l ı q şə raitd ə müxt ə lif torpaq növmüxt ə liflikl ə ri aras ı nda keyfiyy ə t f ə rql ə rini mü ə yy ə n etmi ş dir. Yem sah ə l ə rinin qiym ə tl ə ndirilm ə si ilk d ə f ə Q. Ş .Yaqubov (1975) t ə r ə find ə n ş imal-q ə rbi Qobustan ı n q ı ş otlaqlar ı nda apar ı lm ı ş d ı r; n ə tic ə d ə rayonun bütövlükd ə v ə Ş amax ı rayonunun kolxozlar ı n ı n otlaq sah ə l ə rinin torpaqlar ı qiym ə tl ə ndirilmi ş dir. III m ə rh ə l ə torpaqlar ı n bonitirovkas ı nda müasir m ə rh ə l ə olub, t ə dqiqatlarda yeni istiqam ə tl ə ri özünd ə birl əş dirir. Bu m ə rh ə l ə d ə dissertasiya i ş l ə ri (Q. Ş .M ə mm ə dov, 1978, A.H.V ə liyev, 1981; F.L.Piriyeva, 1984; S.M.Hüseynov, 1985; Ə . Ə .Mikay ı lov, 1986; F.D.Ayvazov, 1989; H.M.Hac ı yev, 1990; M.M. Ə sg ə rova, 1990; K. Ş .Allahverdiyev, 1990; S.R.Ta ğ ı yev, 1991) yaz ı lm ı ş , bir s ı ra t ə dqiqatlar apar ı lm ı ş v ə elmi ə s ə rl ə r n əş r etdirilmi ş dir (Q. Ş .M ə mm ə dov, 1976-1984; Ş .G.H ə s ə nov, Q. Ş .M ə mm ə dov, 1978; Q. Ş .M ə mm ə dov, S.D.Yaqubova, 1979; N.K.Mikay ı lov, Q. Ş .M ə mm ə dov, 1978; A.H.V ə liyev, 1979, 1981; N.K.Mikaylov, Q. Ş .M ə mm ə dov, A.H.V ə liyev, 1979; S.M.Hüseynov, 1984 v ə b.). Respublikam ı zda torpaqlar ı n bonitirovkas ı n ı n indiki m ə rh ə l ə sind ə s ə ciyy ə vi xüsusiyy ə t faktik materiallar ı n t ə hlili zaman ı riyazi metodlar ı n geni ş c ə lb olunmas ı , TÖS (torpaq örtüyü strukturu) n ə z ə r ə al ı nmaqla ayr ı -ayr ı land ş aft kompleksl ə rinin qiym ə tl ə ndirilm ə sidir. İ lk d ə f ə Q. Ş .M ə mm ə dov (1976) t ə r ə find ə n torpaqlar ı n bonitirovkas ı zaman ı bioiqlim potensial ı n ı n (B İ P) z ə ruriliyi v ə ə h ə miyy ə ti göst ə rilmi ş dir. Bu onunla ə sasland ı r ı lm ı ş d ı r ki, otlaq sah ə l ə rinin yemlilik d ə y ə ri (yemin keyfiyy ə ti) iqlim amill ə rind ə n as ı l ı d ı r ( Ş a ş ko, 1969, Ə yyubov, 1975). Torpaq bonitetinin bioloji m ə hsuldarl ı ğ ı v ə otlaq sah ə l ə rinin müqayis ə li d ə y ə rlilik ə msal ı mü ə yy ə n olunmu ş dur. Torpa ğ ı n yuyulma, ş orla ş ma, m ə d ə nil əş m ə , hidromorfizm v ə qranulometrik t ə rkibin ə gör ə t ə shih ə msallar ı sistemi t ə klif olunmu ş dur. Bu t ə shih ə msallar ı n ı n t ə tbiqi il ə otlaq sah ə l ə rinin torpaqlar ı n ı n qapal ı bonitet ş kalas ı t ə rtib olunmu ş dur. İ lk d ə f ə h ə r fitosenozun potensial imkan ı n ı mü ə yy ə n ed ə n yem vahidi x ə rit ə si t ə rtib edilmi ş dir. T ə bii otlaq sah ə l ə rinin balla qiym ə tl ə ndirilmi ş torpaq istifad ə çil ə rinin x ə rit ə si t ə rtib edilmi ş dir. L ə nk ə ran vilay ə tind ə çay v ə üzümalt ı torpaqlar ı n aqroekoloji xüsusiyy ə tl ə ri, bonitirovkas ı v ə onlardan s ə m ə r ə li istifad ə edilm ə si A.H.V ə liyev (1981) t ə r ə find ə n öyr ə nilmi ş , torpa ğ ı n xass ə l ə ri il ə m ə hsuldarl ı ğ ı aras ı nda ə laq ə si, o cüml ə d ə n qranulometrik t ə rkib, yuyulma d ə r ə c ə si, gill əş m ə si, torpa ğ ı n s ı xl ı ğ ı üçün t ə shih ə msallar ı tap ı lm ı ş , üzümün m ə hsuldarl ı ğ ı il ə torpaqdak ı karbonatlar aras ı nda riyazi as ı l ı l ı q mü ə yy ə n olunmu ş dur. Torpaqlar ı n ekoloji qiym ə t qrupla ş mas ı t ə klif edilmi ş , bu da L ə nk ə ran vilay ə ti torpaqlar ı n ı n boni- tet kartoqram ı nda öz ə ksini tapm ı ş d ı r. Da ğ l ı q Ş irvan ı n üzüm ə yararl ı torpaqlar ı n ı n aqroekoloji xüsusiyy ə tl ə ri v ə bonitirovkas ı Ş .A.B ə d ə lov (1981) t ə r ə find ə n t ə dqiq olunmu ş dur. Üzümalt ı torpaqlar onlar ı n daxili xass ə l ə rin ə gör ə qiym ə tl ə ndirilmi ş , torpaqlar ı n fiziki v ə kimy ə vi xass ə l ə ri ə sas ı nda ş kala t ə rtib edilmi ş , torpa ğ ı n müxt ə lif ə lam ə tl ə rin ə gör ə t ə shih ə msallar ı mü ə yy ə n olunmu ş dur. Aqroekoloji ə sasda üzüm ə yararl ı torpaqlar ı n bonitirovkas ı S.M.Hüseynov (1985) t ə r ə find ə n Da ğ l ı q Qaraba ğ ə razisind ə apar ı lm ı ş d ı r. Mü ə llif bonitirovka kriteriyalar ı n ı mü ə yy ə n etmi ş v ə onlar ə sas ı nda torpaqlar ı n bonitet ş kalas ı n ı t ə rtib etmi ş dir. 22 Az ə rbaycanda me şə alt ı torpaqlar ı n bonitirovkas ı F.L.Piriyevan ı n (1984) t ə dqiqatlar ı nda öz ə ksini tapm ı ş d ı r. Mü ə llif Böyük Qafqaz ı n me şə sah ə l ə rinin ekoloji s ə ciyy ə sini vermi ş , me şə l ə rd ə n s ə m ə r ə li istifad ə nin yollar ı n ı göst ə rmi ş dir. Ə . Ə .Mikay ı lov (1986) Ş irvan düzünün meliorasiya olunmu ş suvar ı lan torpaqlar ı nda aparl ı ğ ı t ə dqiqatlar ı nda ə vv ə lki t ə dqiqatç ı lar ı n suvar ı lan torpaqlar üçün t ə klif etdyii qiym ə t meyarlar ı ndan v ə t ə shih ə msallar ı ndan istifad ə etm ə kl ə kifay ə tl ə nm ə mi ş , yeni qiym ə t göst ə ricil ə ri t ə klif etmi ş dir. Mü ə llif meliorasiya edilmi ş torpaq- larda tax ı l v ə pamb ı q bitkil ə rinin m ə hsuldarl ı ğ ı il ə sah ə nin hamarl ı ğ ı aras ı ndak ı ə laq ə ni mü ə yy ə n ed ə r ə k, bun- dan qiym ə tl ə ndirm ə d ə t ə shih ə masal ı kimi istifad ə etmi ş dir. S.Z.M ə mm Yüklə 10,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|