Q ə r I b m ə mm ə dov, mahmud X
Yüklə 10,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Q Ə R İ B M Ə MM Ə DOV, MAHMUD X Ə L İ LOV EKOLOG İ YA, Ə TRAF MÜH İ T V Ə İ NSAN Ali m ə kt ə bl ə r üçün d ə rslik Az ə rbaycan Respublikas ı T ə hsil Nazirliyi Elmi Metodik Ş uras ı «Biologiya bölm ə sinin» 29.06.2006-c ı il tarixli 14 sayl ı iclas protokolu il ə ali m ə kt ə b t ə l ə b ə l ə ri üçün d ə rslik kimi t ə sdiq edilmi ş dir. BAKI – «ELM» – 2006 2 Elmi redaktor: akademik B. Ə .Budaqov R ə yçil ə r: Şə hv ə l ə d X ə lilov – AMEA-n ı n müxbir üzvü, c.e.d. M ə cnun Babayev – b.e.d., professor, Rusiya Ekologiya Akademiyas ı n ı n üzvü, Beyn ə lxalq Noosfer Akademiyas ı n ı n h ə qiqi üzvü M ə mm ə dov Q. Ş ., X ə lilov M.Y. «Ekologiya, ə traf mühit v ə insan» Bak ı , «Elm» n əş riyyat ı – 2006, 608 s. ISBN 5 – 8066 – 1765 - 3 Kitabda dünyada, o cüml ə d ə n Az ə rbaycanda ekologiya elminin inki ş af tarixi, müxt ə lif s ə viyy ə l ə rd ə (populyasiya, biosenoz, ekosistem, biosfer) t ə bii sisteml ə rin funksiyalar ı n ı n ə sas qanunauy ğ unluqlar ı , insan ekologiyas ı ; insan t ə r ə find ə n t ə bii ekosisteml ə rin f ə aliyy ə t prinsipl ə rinin pozulmas ı v ə onun ekoloji n ə tic ə l ə ri; ə traf mühitin (atmosfer, hidrosfer, litosfer, o cüml ə d ə n torpaq) ə sas çirkl ə ndiricil ə rinin ə trafl ı xarakteristikas ı v ə onlar ı n insan ı n sa ğ laml ı ğ ı na t ə siri; energetika v ə ekologiya; iqlimin qlobal d ə yi ş m ə si v ə onun t ə bii-sosial-iqtisadi n ə tic ə l ə ri, istilik (parnik) effekti, ozon t ə b ə q ə sini da ğ ı dan s ə b ə bl ə r, tur ş ya ğ ı ş lar, litosfer ə , o cüml ə d ə n torpa ğ a antropogen t ə sir, nitrat v ə nitritl ə rin insan sa ğ laml ı ğ ı na t ə siri, s ə hrala ş ma, bitki örtüyün ə antropogen t ə sirin n ə tic ə l ə ri, t ə bii otlaqlar ı n v ə ziyy ə ti, bioloji müxt ə liflik v ə onun deqradasiyas ı n ı n s ə b ə bl ə ri, d ə rman bitkil ə rind ə n istifad ə , t ə bi ə tin müxt ə lif istiqam ə tli d ə yi ş dirilm ə si v ə insan sa ğ laml ı ğ ı ; s ə s v ə elektromaqnit çirkl ə nm ə sinin insan sa ğ laml ı ğ ı na t ə siri; kütl ə vi q ı r ğ ı n silahlar ı , müharib ə l ə r, nüv ə silahlar ı , texnogen ekoloji q ə zalar ı n ə traf mühitd ə n ə tic ə l ə ri, t ə bii f ə lak ə tl ə rin n ə tic ə l ə ri, ə traf mühitin z ə r ə rli sosial faktorlar ı n ı n insan ı n sa ğ laml ı ğ ı na t ə siri. «Ekologiya, ə traf mühit v ə insan» kitab ı ekoloqlar, bioloqlar, co ğ rafiya ş ünaslar, torpaq ş ünaslar, me şə çil ə r, k ə nd t ə s ə rrüfat ı , h ə mçinin t ə bii ehtiyatlardan istifad ə probleml ə ri v ə onlar ı n mühafiz ə si m ə s ə l ə l ə ri il ə m əşğ ul olan müt ə x ə ssisl ə r üçün n ə z ə rd ə tutulmu ş dur. Ecology, Environment and Man Garib Shamil oglu Mammadov Mahmud Yusuf oglu Khalilov The development history of the science of ecology, basic principals of general ecology, studies on biosphere, man ecology, anthropogenic influence on biosphere and questions of its influence on human health are widely elucidated in the book. The book is intended for wide reader mass. 2006 ) 07 ( 655 1901000000 − © «Elm» n əş riyyat ı , 2006 3 MÜND Ə R İ CAT G İ R İŞ I F Ə S İ L. EKOLOG İ YA ELM İ N İ N İ NK İŞ AF TAR İ X İ Az ə rbaycanda ekologiya elminin tarixi I H İ SS Ə . ÜMUM İ EKOLOG İ YA II F Ə S İ L. H Ə YAT (YA Ş AYI Ş ) MÜH İ T İ V Ə EKOLOJ İ FAKTORLAR 2.1. Limitl əş dirici faktorlar, optimum qanunu 2.2. Orqanizmin h ə yat ı nda fiziki v ə kimy ə vi faktorlar ı n ə h ə miyy ə ti 2.2.1. Temperaturun orqanizm ə t ə siri 2.2.2. İş ı q v ə onun orqanizml ə rin h ə yat ı nda rolu 2.3. Orqanizml ə rin h ə yat ı nda suyun rolu 2.3.1. Su orqanizml ə rinin su-duz mübadil ə si 2.3.2. Dünya okean ı n ı n ekoloji zonalar ı 2.3.3. Su mühitinin ə sas xass ə l ə ri 2.4. Temperatur v ə rütub ə tliyin birg ə t ə siri 2.5. Atmosfer qazlar ı – ekoloji faktor kimi 2.6. Edafik faktorlar, onlar ı n bitki v ə torpa ğ ı n flora-faunas ı n ı n h ə yat ı nda rolu - Torpa ğ ı n canl ı sakinl ə ri (orqanizml ə ri) 2.7. Yan ğ ı nlar ekoloji faktor kimi III F Ə S İ L. POPULYAS İ YALAR 3.1. Növün populyasiya strukturu 3.2. Populyasiyan ı n ayr ı lma d ə r ə c ə si 3.3. Populyasiyan ı n t ə snifat ı 3.4. Populyasiyan ı n bioloji strukturu 3.5. Bitkil ə rd ə populyasiyan ı n ya ş strukturu 3.6. Heyvanlarda populyasiyan ı n ya ş strukturu 3.7. Populyasiyan ı n m ə kan ( ə razi) strukturu 3.8. Heyvan populyasiyas ı n ı n etoloji strukturu 3.9. Populyasiyan ı n dinamikas ı 3.9.1. Say dinamikas ı n ı n tipl ə ri 3.9.2. Say dinamikas ı faktorlar ı 3.9.3. Senopopulyasiyan ı n dinamikas ı 3.9.4. Populyasiyan ı n homeostaz ı IV F Ə S İ L. B İ OSENOZLAR (B İ OT İ K QRUPLA Ş MALAR) 4 4.1. Biosenozun strukturu 4.1.1. Biosenozun növ strukturu 4.1.2. Biosenozun ə razi (m ə kan) strukturu 4.2. Biosenozda orqanizml ə rin ə laq ə l ə ri 4.3. Y ı rt ı c ı - ş ikar, parazit-sahib ə laq ə l ə ri 4.4. Kommensalizm 4.5. Mutalizm (simbioz) 4.6. Neytralizm 4.7. Amensalizm 4.8. R ə qab ə t 4.9. Ekoloji s ı ğ ı nacaq (ekoloji m ə sk ə n, ekoloji mövqe,ekoloji yuva, ekoloji ni ş a) V F Ə S İ L. EKOLOJ İ S İ STEML Ə R 5.1. Ekosistemin enerjisi 5.2. Bioloji toplant ı prinsipl ə ri 5.3. Ekosistemin bioloji m ə hsuldarl ı ğ ı 5.4. Ekoloji piramidalar 5.5. Ekosistemin dinamikas ı 5.1.1. Tsikllik d ə yi ş m ə , sutkal ı q tsikll ə r 5.2.2. Mövsümi tsikll ə r 5.2.3. Çoxillik d ə yi ş k ə nlik (tsikllik) 5.2.4. Ekoloji suksessiyalar - İ lkin (birinci) v ə ikinci (tör ə m ə ) suksessiyalar VI F Ə S İ L. B İ OSFER 6.1. Canl ı madd ə v ə biosferd ə h ə yat ı n paylanmas ı 6.2. T ə bi ə td ə madd ə l ə rin dövran ı 6.2.1. T ə bi ə td ə madd ə l ə rin böyük (geoloji) dövran ı 6.2.2. Biosferd ə madd ə l ə rin kiçik (biogeokimy ə vi) dövran ı 6.3. Ə n mühüm biogen madd ə l ə rin biogeokimy ə vi tsikll ə ri Oksigenin dövran ı Karbonun dövran ı Azotun dövran ı Kükürdün dövran ı Fosforun dövran ı VII F Ə S İ L. LAND Ş AFT Ə SASINDA B İ OSFER İ N T Ə B İİ EKOS İ STEML Ə R İ N İ N T Ə SN İ FATI 7.1. Yerüstü biomlar (ekosisteml ə r) 7.1.1. Tundra 7.1.2. Boreal ( ş imal) iyn ə yarpaql ı me şə l ə r 5 7.1.3. Mülayim zonan ı n q ı ş da yarpa ğ ı tökül ə n me şə l ə ri (enliyarpaql ı me şə l ə ri) 7.1.4. H ə mi şə ya ş ı l enliyarpaql ı subtropik me şə l ə r 7.1.5. Mülayim zonan ı n bozq ı r ekosisteml ə ri 7.1.6. S ə hra ekosisteml ə ri 7.1.7. Çapparal ekosisteml ə ri 7.1.8. Tropik bozq ı rlar v ə savannalar 7.1.9. Yar ı m h ə mi şə ya ş ı l mövsümi (yarpa ğ ı tökül ə n) tropik me şə ekosisteml ə ri 7.1.10. C ı rtdan ş am v ə ard ı c ekosisteml ə ri 7.1.11. H ə mi şə ya ş ı l tropika «ya ğ ı ş l ı » me şə ekosisteml ə ri Yüklə 10,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|