Naxçıvan Muxtar Respubliкası Florasında Acantholimon Boiss
Yüklə 269,46 Kb. Pdf görüntüsü
|
Talıbov və İbrahimov 58
Е.Кара-Мурза» (ERE). Окрестности Ордубада и г. Сагал, 24.VI.1929 г. А Шелковников и Е. Кара-Мурза.
Kilit kəndlərinin ətraf ərazilərində dəniz səviyyə- sindən 600- 800 m hündürlüklərdə daşlı və çınqıllı quru yamaclarda, qayalıqlarda rast gəlinir. Ümumi yayılması: Cənubi Qafqaz. Hələlik ədəbiyyat məlumatlarında Azərbay- canda, yalnız Naxçıvan Muxtar Respublikası əra- zisində yayılması qeyd edilmişdir (Мирзоева, 1955; Oganesian, 2011; Əsgərov, 2011; Конспект флоры Кавказа, 2012). A. fedorovii Tamamsch. et Mirzoeva növü qıfşəkilli kasacığın büküyünün eninə (3-4 mm dia- metrində) görə A. scorpius (Jaub. & Spach) Boiss. növünə yaxındır. Lakin onun kasacıqları daha ki- çikdir (6-7 mm uzunluqda) və damarlar boyu tük- cüklər yoxdur. Həmçinin, A. fedorovii Tamamsch. et Mirzoeva növünün yarpaqları adətən 1-2 sm uzunluqdadır A. scorpius (Jaub. & Spach) Boiss. növündə isə yarpaqları 2- 4 sm uzunluqdadır. Digər yaxın A. tragacanthinum (Jaub. et Spach) Boiss. növü daha geniş (4-5 mm diametrində) inkişaf etmiş pərli kasacıq büküyünə malikdir. 19. A. tragacanthinum (Jaub. & Spach) Boiss. 1846, Diagn. Pl. Or. Nov. Ser. 1,7: 81; Линчевский, 1952, Фл. СССР 18: 369-370, in observ.; Прилипко, 1957, Фл. Азерб. 7: 53, in observ.- Statice tragacanthina Jaub. & Spach 1843, Ann. Sci. Nat. Ser. 2, 20: 256.- Acantholimon
Гроссгейм, 1949, Опред. Раст. Кавк.: 592; Гроссгейм, Фл. Кав к. изд. 2, 7: 190, p. p. excl. typ. – Gəvəni tıs-tıs 10 sm-dək hündürlüyü olub, budaqlanmamış və ya bir-iki budaqlı kolcuqdur. Yarpaqları boz gö- yümtüldür, 1-3 (4) sm uzunluqdadır, yuxarı yarpaq- lardan fərqli olaraq üfüqi yerləşib və ya aşağı yö- nəlmişlər. Sünbülcüklər 10 mm uzunluqdadır. Ka- sacıq 8 mm uzunluqda olub, aydın seçilən qıf- şəkillidir. Daxili çiçəkaltlıqları demək olar ki, bir- birinə bərabər olub, kasacıq borusunun 2/3-4/5 hissəsini təşkil edir, neştərşəkillidir və ya uzunsov kürəşəkillidir. Xarici çiçəkaltlıqları geniş yumurta- vari olub, itidir və daxili çiçəkaltlıqlarının 1/2-4/5 hissəsini təşkil edirlər. May-iyun ayında çiçəkləyir, iyulda toxumları yetişir. Kserofitdir. İran-Turan coğrafi elementinə daxildir. İranın qərbindən təsvir olunmuşdur. Typus: [W Iran] “In Media ad lacum Matia- num, Aucher 5239 p. p.” (holo. G.).
rində dəniz səviyyəsindən 700-1100 m hündür- lüklərdə quru əhəngli torpaqlarda yayılmışdır. Endemik və nadir növ kimi (LR) İranın Qırmı- zı Kitabına daxil edilmişdir (Jalali, Jamzad, 1999). Azərbaycan Respublikası, o cümlədən də Nax- çıvan Muxtar Respublikası florasına yenidən daxil edilir. İran florasında endemik statusunu itirir. Ümumi yayılması: Cənubi Qafqaz, Anadolu- nun şimal- şərqi, İranın şimal-qərbi. A.A.Qrossheym (Гроссгейм, 1949) tərəfindən Ordubad rayonu ərazisindən toplanılan nümunəyə əsasən təsviri verilən A.scorpius (Jaub. & Spach) Boiss. növü sonrakı ədəbiyyatlarda (Линчевский, 1952; Прилипко, 1957; Гроссгейм, 1967) Qafqaz və Azərbaycanda yayılması ilə əlaqədar heç bir məlumatlar verilməmişdir. M.E.Oqanesyan (Oga- nesian, 2011) tərəfindən növün yenidən kritik təhlili zamanı onun A. tragacanthinum (Jaub. & Spach) Boiss. olduğu müəyyən olunmuşdur. Müəllif tərə- findən A. tragacanthinum (Jaub. & Spach) Boiss. növünün daha geniş yayılma arealının Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ordubad rayonunun quru daşlı, çınqıllı əraziləri olduğu qeyd edilir. Beləliklə, 2004-2014-cü illərdə aparılan eks- pedisiya zamanı toplanılan herbari materiallarının təhlili və ədəbiyyat məlumatlarına əsasən müəyyən edilmişdir ki, hazırda Naxçıvan MR florasında Acantholimon Boiss. cinsinin 19 (A. bracteatum (Girard) Boiss., Acantholimon acerosum (Willd.) Boiss., A. araxanum Bunge, A. trautvetteri Kusn.,
& Spach) Boiss., A. glumaceum (Jaub. & Spach) Boiss., A. sahendicum Boiss. & Buhse, A.pube-
(Jaub. et Spach) Boiss., A.calvertii Boiss., A. vedicum Mirzoeva, A. hohenackeri (Jaub. & Spach) Boiss., A. quinquelobum Bunge, A. karelinii (Stschegl.) Bunge, A. manakyanii Ogan., A.fedo-
(Jaub. & Spach) Boiss.) növü yayılmışdır. Bunlardan Acantholimon acerosum (Willd.) Boiss., A. trautvetteri Kusn., A. festucaceum (Jaub. & Spach) Boiss., A.puberulum Boiss. et Bal., A.
A.Huet), A.calvertii Boiss., A. vedicum Mirzoeva, A. manakyanii Ogan., A. tragacanthinum (Jaub. & Spach) Boiss. Azərbaycan və Naxçıvan, A.leptu- roides (Jaub. et Spach) Boiss. isə Naxçıvan florası üçün yenidən floraya daxil edilir. A. bracteatum (Girard) Boiss. (LR), A. festu- caceum (Jaub. & Spach) Boiss., A. tragacanthinum (Jaub. & Spach) Boiss. (LR), A. quinquelobum Bunge. (DD) İranın (Jalali, Jamzad, 1999), A. cal-
Türkiyənin (Ekim, Koyuncu və s., 2000), A. araxa- num Bunge. Lоwer Risk - LR [b - Near Threatened - NT] Naxçıvan Muxtar Respublikasının (Talıbov, İbrahimov, 2010) Qırmızı Kitabına, A. lepturoides
Naxçıvan Muxtar Respubliкası Florasında
59 Boiss. (NT) isə Azərbaycanın nadir ağac və kolları (Məmmədov, İsgəndər, Talıbov, 2014) kitabına daxil edimişdir.
rin kimyəvi tərkibi demək olar ki, öyrənilmədiyin- dən istifadə imkanları tam araşdırılmamışdır. Həm- çinin yarpaqları sərt tikanlı olduğundan mal-qara tərəfindən yeyilmir. Lakin tıs-tıslar özünəməxsus yastıqvari formasına, bol çiçəkləməsinə və çiçək- lərin uzun müddət saxlamasına, çox əlvan, parlaq, qırmızımtıl, çəhrayı və ağ rəngdə olmasına görə dekorativ bitkilər kimi xüsusi əhəmiyyət kəsb edə bilərlər. Tıs-tıslar torpağa tələbkar olmayan, işıq sevən, quraqlığa, istiyə dözümlü, həmçinin şaxtaya davamlı bitkilərdir. Onlardan bu məqsədlər üçün dağlıq sahələrin bərkidilməsində və quraq ərazilərin yaşıllaşdırılmasında istifadə etməklə yanaşı, onlar- dan şəhər xiyabanlarında, məktəb bağçalarında və Botanika bağlarında istifadə edilə bilər.
(Azərbaycan florasının konspekti). Bakı: Elm, I c., 248 s.
konspekti. Bakı: Elm, 204 s. Məmmədov T.S., İsgəndər E.O., Talıbov T.H. (2014) Azərbaycan nadir ağac və kol bitkiləri. Bakı: Elm, 380 s. Talıbov T.H., İbrahimov Ə.M. (2014) Naxçıvan Muxtar Respublikası florasına daxil olan bəzi fəsilələrin yeni taksonomik icmalı // Naxçıvan Dövlət Universiteti elmi əsərləri,Təbiət elmləri və tibb seriyası, 4 (60): 7- 18
Muxtar Respublikası florasının taksonomik spek- tri (Ali sporlu, çılpaqtoxumlu və örtülütoxumlu bitkilər). Naxçıvan:Əcəmi, 364 s. Talıbov T.H., İbrahimov Ə.Ş. (2010) Naxçıvan Muxtar Respublikasının “Qırmızı Kitab“ı (Ali sporlu, çılpaqtoxumlu və örtülütoxumlu bitkilər). Naxçıvan: Əcəmi, c. II, 678 s. Türkiye Bitkileri Veri Servisi (Turkish Plants Data Service) –TÜBİVES. Version 2.0 BETA. http://www.tubives.com
Кавказа. Москва: Сов. наука. 487 с. Гроссгейм А.А. (1967) Флора Кавказа. М.-Л.: Изд-во АН СССР. 7: 183-190 Гурбанов Э.М. (1996) Растительный мир бассей- на р. Нахичеванчая. Баку: Изд-во БДУ, 248 с. Гурбанов Э.М. (2007) Флора и растительность Атропатенской провинции (в пределах Азер- байджанской Республики). Баку: Элм, 233 с.
ванской Автономной Республики и ее народно- хозяйственное значение. Баку: Элм, 236 с.
Кавказа. Юрьев, 4 (1): 176—197 Конспект флоры Кавказа. (2012) Изд-во С. Петербургского университета, С. Петербург- Москва: Товарищество научных изданий КМК.
Флора СССР, М-Л: Изд. АН СССР. 18: 301- 372.
Флора Грузии, Тбилиси: Изд. АН ГрузССР. 7: 71-73.
нов из флоры Армении // Докл. АН АрмССР, 21 (4): 183-188 Мирзоева Н. В. (1956) Plumbaginaceae. Флора Армении, Ереван: Изд. АН АрмССР. 2: 463- 503.
рода Acantholimon Boiss. из Армении // Биолог. журн . Армении, 34 (9): 973- 975
(Jaub. & Spach) Boiss. (Plumbaginaceae) - новый вид для флоры Кавказа // Фл., растит., раст. рес. Армении, 16: 95 Прилипко Л.И. (1957) Acantholimon Boiss. Флора Азербайджана, Баку: Изд. АН Азерб ССР. 7: 41-53
в Нахичеванской АССР. Баку: Изд-во АзФАН СССР. 7: 196 с. Прилипко Л.И. 1954. Лесная растительность Азербайджана. Баку: АН Азерб. ССР, 488 с.
России и сопредельных государств (в пределах бывшего СССР). С-Петербург: Мир и семья - 95, 992 c. Assadi M. (2005) Plumbaginaceae . Flora of Iran, Reserch Institute of Forests and Rangelands, Tehran 51: 1-230
genus Acantholimon (Plumbaginaceae) in Iran // Iran. J. Bot. 12 (2): 114-120
lium Novarum. Leipzig: Ser. 1-7: p. 69 Boissier E. (1879) Flora Orientalis. Reg. Acad. Scient., Genevae – Basilae. 4 : 823-854 Bokhari, M.H. (1970) Materials for a flora of Turkey XXII: Plumbagınaceae. Notes R. Bot. Gard. Edinburgh. 30: 295- 304
in Turkey. Notes Royal Botanic Garden, Edin- burgh. 30: 57-77
Talıbov və İbrahimov 60
Bokhari M.H., Edmondson J.R. (1982) Acant- holimon Boiss. Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Edinburgh: Edinburgh University Press. 7: 478-502.
St.-Petersbourg: Memories de L’Academie Impe- riale des Sciences de St. Petersbourg, Ser. 7,
kish Acantholimon Boiss. (Plumbaginaceae) // Bot. Journ. Linn. Soc. (London), 154: 397-419
Kırmızı Kitabı (Eğrelti ve Tohumlu Bitkiler). Ankara, 246 s.
A preliminary survey of endemic, rare & endan- gered plant species in Iran. Tehran: Research Ins- titute of Forests and Rangelands, pp. 544-562 Jaubert H. F., Spach E. (1842-1843) Illustrationes Plantarum Orientalium, Parisiis. 1: 100 tab. Jaubert H.F., Spach E. (1843) Conspectus sub- generis Armeriastrum // Annales des Sciences Na- turelles, 2 (20): 248-256
re Acantholimon. Tehran, Imprimerie Economiste, pp. 1-336
Boiss. (Plumbaginaceae) in South Transcaucasia (Armenia, Nakhichevan) // Takhtajania, 1: 51-59
che Druck-u. Verlagsanstalt, 108: 1-158, 104 tab. Обзор Видов Рода Acantholimon Boiss. (Plumbaginaceae) во Флоре Нахчыванской Автономной Республики Т.Г.Талыбов, А.М.Ибрагимов Институт биоресурсов Нахчыванского отделения НАНА На основе анализа результатов многолетних исследований, проводимых на территории Нахчыванской АР и литературных сведений, определен видовой состав рода Acantholimon Boiss. и уточнены зоны распространения видов. Установлено, что на территории распространены 19 видов (A. bracteatum (Girard) Boiss., Acantholimon acerosum (Willd.) Boiss., A. araxanum Bunge, A. trautvetteri Kusn., A. caryophyllaceum Boiss., A. festucaceum (Jaub. & Spach) Boiss., A. glumaceum (Jaub. & Spach) Boiss., A. sahendicum Boiss. & Buhse, A.puberulum Boiss. et Bal., A. takhtajanii Ogan. (A. armenum auct. non Boiss. & A.Huet), A.lepturoides (Jaub. et Spach) Boiss., A. calvertii Boiss., A. vedicum Mirzoeva, A. hohenackeri (Jaub. & Spach) Boiss., A. quinquelobum Bunge, A. karelinii (Stschegl.) Bunge, A. manakyanii Ogan., A. fedorovii Tamamsch. et Mirzoeva, A. tragacanthinum (Jaub. & Spach) Boiss.) рода Acantholimon Boiss. Из них виды Acantholimon acerosum (Willd.) Boiss., A. trautvetteri Kusn., A. festucaceum (Jaub. & Spach) Boiss., A.puberulum Boiss. et Bal., A. takhtajanii Ogan. (A. armenum auct. non Boiss. & A.Huet), A.calvertii Boiss., A. vedicum Mirzoeva, A. manakyanii Ogan., A. tragacanthinum (Jaub. & Spach) Boiss. Azərbaycan, A.lepturoides (Jaub. et Spach) Boiss. являются новыми для флоры Нахчыванской АР. Ключевые слова: Acantholimon Boiss., систематика, новые зоны распространения Critical Review of the Genus Acantholimon Boiss. (Plumbaginaceae) in the Flora of the Nakhchivan Autonomous Republic T.H. Talibov, A.M. Ibrahimov
Based on the analysis of the results of a long-term research conducted in the territory of the Nakhchivan Autonomous Republic and literary information, the species composition of the genus Acantholimon Boiss. was defined and its area of distribution was specified. It was established that 19 species (A. bracteatum (Girard) Boiss., Acantholimon acerosum (Willd.) Boiss., A. araxanum Bunge, A. trautvetteri Kusn., A.
Naxçıvan Muxtar Respubliкası Florasında
61 sahendicum Boiss. & Buhse, A.puberulum Boiss. et Bal., A. takhtajanii Ogan. (A. armenum auct. non Boiss. & A.Huet), A.lepturoides (Jaub. et Spach) Boiss., A. calvertii Boiss., A. vedicum Mirzoeva, A. hohenackeri (Jaub. & Spach) Boiss., A. quinquelobum Bunge, A. karelinii (Stschegl.) Bunge, A. manakyanii Ogan., A.
Boiss are distributed in the territory. The species Acantholimon acerosum (Willd.) Boiss., A. trautvetteri Kusn., A. festucaceum (Jaub. & Spach) Boiss., A.puberulum Boiss. et Bal., A. takhtajanii Ogan. (A. armenum auct. non Boiss. & A.Huet), A.calvertii Boiss., A. vedicum Mirzoeva, A. manakyanii Ogan., A. tragacan- thinum (Jaub. & Spach) Boiss. Azərbaycan, A.lepturoides (Jaub. et Spach) Boiss. are new to the flora of Nakhchivan AR. Key words: Acantholimon Boiss., systematics, new distribution zones Yüklə 269,46 Kb. Dostları ilə paylaş:
|