Naxçıvan Muxtar Respubliкası Florasında Acantholimon Boiss

Naxçıvan  Muxtar  Respubliкası  Florasında

 

47 

(Jaub. & Spach) Boiss.), sahend tıs-tısı  (A. 

sahendicum Boiss. et Buhse), Balans tıs-tısı  (A. 

balansae Boiss.), Trautvetter tıs-tısı (A. trautvetteri 

Kusn.), qərənfili tıs-tıs (A. caryophyllaceum 

Boiss.), L.İ. Prilipkonun “Лесная  растительность 

Азербайджана“ (Прилипко, 1954) kitabında 9 

növ: Balans tıs-tısı  (A. balansae Boiss.), qərənfili 

tıs-tıs (A. caryophyllaceum Boiss.),  zarlı tıs-tıs (A. 

glumaceum (Jaub. & Spach) Boiss.), Hohenaker tıs-

tısı  (A. hohenackeri Boiss.),  Karelin tıs-tısı  (A. 

karelinii Bge), beşdilim tıs-tıs (A. quinquelobum 

Bge), sahend tıs-tısı  (A. sahendicum Boiss. & 

Buhse), dağınıq tıs-tıs (A. scorpius Boiss.), Traut-

vetter  tıs-tısı  (A. trautvetteri Kusn.), A.A. Qros-

sheymin “Флора Кавказа“ (Гроссгейм, 1967) kita-

bında 10 növ: bizəoxşar tıs-tıs (A. acerosum 

(Willd.) Boiss.), Araz tıs-tısı  (A. araxanum Bge), 

erməni tıs-tısı (A. armenum Boiss. et  Huet), qərən-

fili tıs-tıs (A. caryophyllaceum Boiss.), Hohenaker 

tıs-tısı  (A. hohenackeri (Jaub. et Spach) Boiss.),  

zarlı tıs-tıs (A. glumaceum (Jaub. et  Spach) Boiss.), 

sahend tıs-tısı  (A. sahendicum Boiss. et Buhse), 

beşdilim tıs-tıs (A. quinquelobum Bge), Karelin tıs-

tısı  (A. karelinii (Stschegl.) Bge), Fyodrov tıs-tısı 

(A. fedorovii Tamam. et Mirz.), Флора  Азер-

байджана“ (Л.И.  Прилипко, 1954) əsərinin 7-ci 

cildində 8 növ: çiçəkaltlıqlı  tıs-tıs (A. bracteatum 

(Girard) Boiss.], Araz tıs-tısı  (A. araxanum Bge),  

qərənfili tıs-tıs (A. caryophyllaceum Boiss.),  er-

məni tıs-tısı  (A. armenum Boiss. et  Huet), Ho-

henaker tıs-tısı  (A. hohenackeri (Jaub. et Spach) 

Boiss.), zarlı tıs-tıs (A. glumaceum (Jaub. et  Spach) 

Boiss.), sahend tıs-tısı  (A. sahendicum Boiss. et 

Buhse), beşdilim tıs-tıs (A. quinquelobum Bge) 

növlərinin yayılması haqqında məlumat verilmişdir. 

E.M.Qurbanovun (Гурбанов, 1996, 2007)  və Ə.Ş. 

İbrahimovun (Ибрагимов, 2005) əsərlərində  də 

muxtar respublika ərazisində yayılan həmin növlər 

haqqında məlumatlara rast gəlinir.  

A.M.  Əsgərov “Azərbaycanın ali bitkiləri” 

(Əsgərov, 2005) əsərində  tıs-tısın 15 növünün: 

Acantholimon araxanum Bunge, A. armenum 

Boiss. et  Huet, A. bracteatum (Girard) Boiss., A. 

caryophyllaceum Boiss., A. fedorovii Tamamsch. et 

Mirzooeva,  A. fomini Kusn., A. glumaceum (Jaub. 

et  Sp.) Boiss., A. hohenackeri (Jaub. et Spach) 

Boiss.,  A. karelinii (Stschegl.) Bunge, A. lepturoi-

des (Jaub. et Spach) Boiss., A. quinquelobum Bun-

ge,  A. sahendicum Boiss. et Buhse, A. schema-

chense Grossh., A. tenuiflorum Boiss., A. scorpius 

(Jaub. & Spach) Boiss. yayıldığını göstərsə  də, 

sonrakı  tədqiqatlarda (Əsgərov, 2011) 13 növün: 

Acantholimon araxanum Bunge, A. armenum 

Boiss. et Huet, A. bracteatum (Girard) Boiss., A. 

caryophyllaceum Boiss., A. fedorovii Tamamsch. et 

Mirzooeva,  A. fomini Kusn., A. glumaceum (Jaub. 

et  Sp.) Boiss., A. hohenackeri (Jaub. et Spach) 

Boiss.,  A. karelinii (Stschegl.) Bunge, A. quinqu-

elobum Bunge, A. sahendicum Boiss. et Buhse, A. 

schemachense Grossh., A. tenuiflorum Boiss. 

olduğunu qeyd edir.  

Həmin növlərdən də 10-u (Acantholimon ara-

xanum Bunge, A. armenum Boiss. et  Huet, A. 

bracteatum (Girard) Boiss., A. caryophyllaceum 

Boiss.,  A. fedorovii Tamamsch. et Mirzooeva, A. 

glumaceum (Jaub. et  Sp.) Boiss., A. hohenackeri 

(Jaub. et Spach) Boiss., A. karelinii (Stschegl.) 

Bunge,  A. quinquelobum Bunge, A. sahendicum 

Boiss. et Buhse) Naxçıvan Muxtar Respublikası 

ərazisində rast gəlindiyini göstərir. 

 T.H.Talıbov və Ə.Ş.İbrahimov (Talıbov, İbra-

himov, 2008) tərəfindən aparılan tədqiqat işlərində 

də  tıs-tısla  əlaqədar müəyyən məlumatlara rast 

gəlinir. Müəlliflər tərəfindən aparılan araşdırmalar 

zamanı muxtar respublika florasının ali sporlu, çıl-

paqtoxumlu və örtülütoxumlu bitkilərinin taksono-

mik tərkibi müəyyən edilmişdir. Kitabda digər 

bitkilərlə yanaşı tıs- tısın da doqquz - Acantholimon 

araxanum Bunge, A. armenum Boiss. & Huet, A. 

bracteatum (Girard) Boiss., A. caryophyllaceum 

Boiss.,  A. glumaceum (Jaub. & Sp.) Boiss., A. 

hohenackeri (Jaub. & Spach) Boiss., A. karelinii 

(Stschegl.) Bunge, A. sahendicum Boiss. & Buhse, 

A. quinquelobum Bunge növünün yayıldığı qeyd 

edilmişdir. 

Ədəbiyyat məlumatlarının (Oganesian, 2001) 

araşdırılması zamanı aydın olmuşdur ki, A. arme-

num Boiss. və A. balansae (Boiss. & Huet)  Bunge 

növləri Qafqaz florası ilə əlaqədar aparılan tədqiqat 

işlərində səhvən təyin olunmuşdur. Həmçinin, A.A. 

Qrossheym (Гроссгейм, 1949) tərəfindən göstə-

rilən və sonrakı  ədəbiyyatlarda (Линчевский, 

1952; Прилипко, 1957; Гроссгейм, 1967) qeydiy-

yata alınmayan  A.scorpius  (Jaub. & Spach) Boiss. 

növü M.E.Oqanesyan (Oganesian, 2011) tərəfindən 

A. tragacanthinum (Jaub. & Spach) Boiss. kimi 

təyin edilmişdir. Buna görə də A. armenum Boiss., 

A. balansae (Boiss. & Huet) Bunge və  A.scorpius 

(Jaub. & Spach) Boiss.  növləri  Qafqaz florasından 

çıxarılmalıdır. 

Qafqaz florasında yayılan bitkilərin növ 

tərkibinin dəqiqləşdirilməsi ilə  əlaqədar təqdim 

edilən əsərdə (Конспект флоры Кавказа, 2012) də 

A. armenum Boiss.,  A. balansae (Boiss. & Huet) 

Bunge və  A.scorpius  (Jaub. & Spach) Boiss.  

növləri ilə  əlaqədar məlumatlar verilməmişdir.  A. 

balansae  (Boiss. & Huet) Bunge və  A.scorpius 

(Jaub. & Spach) Boiss. növləri ilə  əlaqədar məlu-

matlara S.K. Çerepanovun (Черепанов, 1995) 

sistematik taksonların dəqiqləşdirilməsi ilə əlaqədar 

təqdim etdiyi bölgüdə də rast gəlinmir. 

Tıs-tısla  əlaqədar son məlumatlar “Конспект 

флоры Кавказа“ (2012) kitabında verilmişdir. Bu-

rada Acantholimon Boiss. cinsinin 4 seksiyada cəm-

---