Molla penah vaqif-09. 04- pdf
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
Buludxan Xəlilov
38 10) Y.V.Çəmənzəminli Molla Pənah Vaqifin ölümü məsələsinə də aydınlıq gətirir. O, Mirzə Camala istinad edir. “Molla Pənah Vaqif haqqın- da” məqaləsində Molla Pənah Vaqifin ölümü məsələsi barədə Mirzə Camalın yazdıqlarını belə verir: “Molla Pənahın bir yaxşı cəmilə və gözəl və məşhurə övrəti var idi ki, çox sahib camal və şöhrətli Məhəmmədbəy dəxi onun hüsn və cama- lını və tərifini eşidib ona əlaqə bağlamışdı. Övrət cavan və cahilə və axund qoca və piranə idi və əlavə Məhəmmədbəyin rəşadət və şücaəti və xoş- əndam və kamal və fərasət və padşah xəzinəsinin əlində olmağı və cavan oğlanlığı övrəti dəxi zi- yadə əlaqələndirmişdi. Övrət Məhəmmədbəyə demişdi ki, nə qədər Molla Pənah axund ölməyib hali-həyatda sağ olsa, mən şərən sənə gedə bil- mənəm. Bir səbəb bu idi və bir dəxi qeyri bir para adamlar özlərinin səlahiyyətdarlığı üçün Məhəmmədbəyi təhrik etmişdilər ki, Məhəm- mədbəy Molla Pənah axundu öldürə və o səbəbə İbrahim xandan uzaq ola və onlar da Məhəm- mədbəyin hüzurundan sahibkar və nəfibərdar Molla Pənah Vaqif: özü və tarixin sözü
39 olalar ki, rəşid və kəramət adamıdır və xəzinə sahibi və hünərmənd kimsədir, onları mühafizət edə, xoş geçələr. Qərəz, hər hal ilə Məhəmməd- bəyin əmri və izin və işarəsilə Molla Pənah axundu və Qasım ağa adlı bir oğlunu öldürürlər”. [1, 322-323] Deməli, Molla Pənah Vaqifin özündən cavan övrətinin Məhəmmədbəylə yaxın əlaqəsi olmuşdur. Məhəmmədbəylə Molla Pənah Vaqifin övrətinin əlaqə qurmasının müəyyən səbəbləri də olmuşdur: Məhəmmədbəyin rəşadə- ti, şücaəti, görkəmi, ağlı, kamalı, fərasəti, cavan- lığı, padşah xəzinəsinin onun əlində olması və s. Ancaq Mirzə Camalın qeyd etdiyi kimi, Molla Pənah sağ olduğu üçün onun övrəti Məhəmməd- bəyə ərə gedə bilməmişdir. Bu səbəb və digər səbəblər Məhəmmədbəyi təhrik etmişdir ki, o, Molla Pənah Vaqifi öldürsün. Görünür ki, Molla Pənah Vaqifə paxıllıq edən, qısqanan adamlar da onun öldürülməsinin tərəfində olmuşlar. Bununla da Məhəmmədbəyin ətrafında xoş gün keçirmək istəyi ilə öz şəxsi məqsədlərini güdmüşlər.
Buludxan Xəlilov
40 Yusif Vəzir Çəmənzəminli Mirzə Camalın verdiyi məlumata əsaslanaraq yazır ki, Məhəm- mədbəy İbrahimxanın qardaşı Mehralıbəyin oğlu olmuş və Ağa Məhəmməd şah Qacarın yanında olduğundan şah öldürüldükdən sonra hakimiyyəti əlinə keçirmişdir. Yenə də Mustafa Camala əsas- lanaraq Yusif Vəzir Çəmənzəminli yazır: “Sonra (Məhəmmədbəy Qarabağ hakimiyyətini əlinə keçirdikdən sonra – B.X.) Şəki hakimi Mustafa xanın dövlətinə aldanıb Şəkiyə gedir və orada öl- dürülür. Aralarında köhnə qanlılıq varmış. Mə- həmmədbəyə ərə gedən Vaqifin arvadı da Şəkidə imiş. Sonra Sarıcalı Hadibəyə ərə gedir. Hadi- bəyi çapavulda öldürürlər. Arvad Mustafabəyə ərə gedir. Mustafa xandan iki oğlu olur, sonra Mus- tafa xan onu boşayır. Arvad Qarabağa dönür və mayor İmamqulu ağaya ərə gedir... Vaqifin arvadı səksən ildən çox yaşamışdır”. [1, 323] 11) Yusif Vəzir Çəmənzəminli Molla Pənah Vaqifin siyasət adamı, diplomat kimi fəaliyyəti ilə bağlı məlumat da əldə etmişdir. O, məlumat əldə edərkən Mirzə Camalın yazdıqlarından fay- Molla Pənah Vaqif: özü və tarixin sözü
41 dalanmışdır. Yusif Vəzir Çəmənzəminli Molla Pənah Vaqifin siyasi siması barədə yazır: “Molla Pənahın siyasi simasına gəldikdə, buna dair də Mirzə Camal qiymətli məlumat verir. Qarabağ sarayının çar hökuməti ilə xoş keçinmək istəməsi aydınca görünür. Bunun başlıca səbəbi İran xanlarının Qafqaza hücumu, xalqı qırmağı, işdən avara qoyub, aclığa salması ilə izah olunur. Buna istinadən istər Mirzə Camal, istərsə Molla Pənah İran hökumətinə qarşı zidd bir vəziyyət alırlar. O zaman general Zubovun komandasında olan rus ordusu Şamaxı şəhərini işğal etmişdi. İbrahim xan oğlu Əbülfət xan başda olmaqla bəyzadə- lərdən mütəşəkkil bir heyəti hədiyyələrlə bərabər Zubovun yanına göndərmişdi. Bundan sonra Peterburq sarayı ilə Qarabağ sarayı arasında sıx bir əlaqə başlamışdı. Çariça Yekaterina da İbrahim xana hədiyyələr göndərdi. Təbiidir ki, Vaqif də unudulmadı, “Bir mürəsse cəvahirli əsa dəxi Molla Pənah Vaqif təxəllüsə göndərmişdi...” [1, 323] Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin Mirzə Camaldan qaynaqlanaraq yazdığında bir neçə va- Buludxan Xəlilov
42 cib məsələ də aydınlaşdırılır. Həmin vacib məsə- lələr sırasında Molla Pənah Vaqifin siyasi sima- sının verilməsi, Qarabağ xanlığının çar hökuməti ilə xoş münasibətdə olması, Peterburq sarayı ilə Qarabağ sarayı arasında sıx əlaqənin olması, çariça Yekaterinanın İbrahim xana, o cümlədən Molla Pənah Vaqifə hədiyyələr göndərməsi və s. Onu da qeyd edək ki, Mirzə Camal Cavanşirin Molla Pənah Vaqif barədə verdiyi məlumat Yusif Vəzir Çəmənzəminlini razı salır. Bununla yanaşı, o, Molla Pənah Vaqiflə bağlı bir sıra məsələlərin arxiv materiallarından öyrənilməsini vacib sayır. Bu mənada Yusif Vəzir Çəmənzəminli “Molla Pənah Vaqif haqqında” məqaləsində yazır: “Mir- zə Camalın Vaqifə dair verdiyi məlumatı oxucu- larımıza təqdim etdim. Lakin bu məlumatı kafi görmürəm. Vaqif haqqında çox yazmaq olar. Bu məsələnin həllini ədəbiyyatçılarımıza tərk edi- rəm. Məncə, Vaqifi dövrü ilə bərabər qavramaq üçün dərin bir tədqiqat lazımdır. Adolf Berjenin topladığı qalın cildlər, rus müəlliflərinin Qafqaz istilasına dair yazdıqları tarixi əsər və xatirələr, Molla Pənah Vaqif: özü və tarixin sözü
43 İran müəllifləri... tamamilə tədqiq olunmamış qalır. Vaqifin Tiflisə getməsi, Yekaterinanın İb- rahim xana və Vaqifə hədiyyə göndərməsi şüb- həsiz ki, Tiflis və Leninqrad arxivlərinin mate- riallarında iz buraxmışdır. Bunları tapıb meydana çıxarmalıdır. Bu sahədə tarixçilərmiz və ədəbiy- yatçılarımız əl-ələ işləməlidirlər”. [1, 323-324] Göründüyü kimi, Molla Pənah Vaqiflə bağlı, ümumiyyətlə, vaqifşünaslıqla bağlı görüləcək iş- lər də Yusif Vəzir Çəmənzəminli tərəfindən ədə- biyyatşünasların və tarixçilərin diqqətinə çatdırıl- mışdır.
Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|