Molla penah vaqif-09. 04- pdf
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
Buludxan Xəlilov
56 el-obanın narazılığı ilə qarşılanır. Səməd Vurğun isə bu narazılığı yaradanlara etiraz edir, onların regiona (Cənubi Qafqaza) gətirdiyi problemləri anlatmaq istəyir. Burada Səməd Vurğunun əsas hədəfi “xalqlar dostluğu” yox, regiondakı nara- hatlığın mövcudluğunu oxucuya bədii şəkildə çatdırmaqdır. Məlumdur ki, İranla Gürcüstan arasında tez- tez ardı-arası kəsilməyən münaqişələr olmuşdur. İranın Gürcüstana olan torpaq tələbləri əhalini lərzəyə salmışdır. Çar İrakli iranlıları Tiflisə yaxın buraxıb, onlarla vuruşmaq istəyirdi. Ancaq İrakliyə köməyə gəlmiş İmoretiya çarının qoşun- ları dağılışıb evlərinə gedirlər. Demək olar ki, İrakli tək qalır. Bundan xəbər tutan Ağa Məhəm- məd şah Qacarın qoşunları Tiflisə tərəf hərəkət edir. 1795-ci ilin 10 sentyabrında İran qoşunları Tiflisin ətrafına çatırlar. İranın 70 minlik ordu- suna qarşı İraklinin 2700 əsgəri çıxa bilir. 1795- ci il sentyabr ayının 12-də İran qoşunları Tiflisə daxil olur. Talanlar, qətllər baş alıb gedir. İran qoşunları özləri üçün düşərgə yaradır, oraya üç Molla Pənah Vaqif: özü və tarixin sözü
57 min nəfər əsir gətirirlər. Əsirlər içərisində gürcü- lərlə yanaşı, azərbaycanlılar da çox olur. 1795-ci il sentyabr 20-də Ağa Məhəmməd şah Qacar talan etdiyi mal-dövlətlə, əsirlərlə birlikdə Tiflisi tərk edir. Gürcüstanın bu zəifliyini hiss edən rus qoşunları ölkəyə daxil olmağa başlayırlar. Nəha- yət, I Aleksandr 1801-ci ilin 12 sentyabrında Gürcüstanın Rusiyaya qatılması haqqında mani- fest imzalayır. Bir sözlə, belə bir vəziyyət İranın və Rusiyanın təkcə Gürcüstana olan münasibəti deyildi. Həm də regiona, o cümlədən Azərbayca- na olan münasibəti idi. Təsadüfi deyil ki, 1785-ci ildən 1804-cü ilə kimi Gəncəyə hakim olan Ca- vad xan general Sisianovu narahat edirdi. Ona görə ki, Cavad xan ağıllı, bacarıqlı bir insan idi. General Sisianov isə Gəncəni zəbt etməyə hazır- laşırdı. Bacarıqlı, ağıllı Cavad xan general Sisia- novda narahatlıq yaradırdı. Sisianov Cavad xana belə bir xəbər göndərmişdi: “Şəhəri alacağam və səni biabırcasına qətl edəcəyəm”. Cavad xan isə cavab vermişdi: “Sən mənim meyidimi qala üs- tündə tapacaqsan”. Sisianovun Cavad xana dəfə- Buludxan Xəlilov
58 lərlə etdiyi hədə onu qorxutmamışdı. Hər şeydən əli üzülən Sisianov Cavad xana yazmışdı: “... Mən öz etiqadıma görə Asiya məğrurluğuna nif- rət edirəm...” Burada məqsədimiz bu tarixi həqi- qətlərdən geniş şəkildə bəhs etməkdən ibarət de- yil. Bu heç hədəf kimi də nəzərdə tutulmamışdır. Ancaq həmin dövrdə İranın, Rusiyanın Gürcüs- tanı da, Azərbaycanı da ələ keçirmək, talan et- mək niyyətində olmasını nəzərdən qaçırmamaq- dır. Məhz bunların hər birini çox yaxşı bilən Səməd Vurğun da “Vaqif” dramında yığcam, konkret bir şəkildə regiondakı narahatlığı gün- dəmə gətirmişdir. Bir daha qeyd etmək lazımdır ki, Səməd Vurğunun məqsədi “xalqlar dostluğu” yox, regiondakı narahatlığı bədii şəkildə, usta- lıqla nəzərə çatdırmaqdır. 2) S.Vurğun M.P.Vaqif obrazı ilə xalqın əyilməzliyini, müdrikliyini və mənəvi zənginliyi- ni ifadə etmişdir. Doğrudan da Eldar xalqın vu- ran qoludursa, M.P.Vaqif xalqın düşünən bey- nidir. M.P.Vaqif eşikağası kimi də, şair kimi də xalqa bağlıdır. Xalq ona böyük məhəbbət bəs- Molla Pənah Vaqif: özü və tarixin sözü
59 ləyir, onun hörmətini saxlayır. Hətta M.P.Vaqifin oğlu Əli bəyin toyuna əziz qonaq kimi gəlirlər. M.P.Vaqif eşikağası kimi sarayda xalqın hü- quqlarını müdafiə edir, xalqa sadiqliyini qoruyub saxlayır, xalqı İbrahim xanın qəzəbindən qoru- yur. Təsadüfi deyil ki, M.P.Vaqif sarayda olma- sının səbəbini M.V.Vidadiyə belə deyir:
3) M.P.Vaqif müdrik, cəsarətli və təşkilatçı şairdir, eşikağasıdır. Qacara onun kəskin cavab- ları və “Əyilməz vicdanın böyük heykəli” deməsi bir daha bunu təsdiq edir. Yaxud “Qılınclar toqquşub iş görən zaman, neylər dediyiniz quru bir vicdan?” deyən Qacara “Vicdan dedikləri bir həqiqətdir – beşiyi, məzarı ədəbiyyətdir...” deyir. Onu zindanla qorxudaraq “Bəs zindan necədir, qaranlıq zindan?!” deyən Qacara “Soyuq məzara da zinətdir insan” cavabı onun cəsarətli olmasını
Buludxan Xəlilov
60 göstərir. M.P.Vaqif zülmə, qan tökən taxt-taca qarşı dayanır. Qacarın vəzirinə dedikləri onun ağıllı, müdrik və cəsarətli olmasını bir daha təs- diq edir: “Oxuyan bülbüldür, dinləyən qazdır!”, “Ağılsız köpəklər ulduza hürər” və s. M.P.Vaqif heç ölümdən də qorxmur. O, M.V.Vidadinin Qacara yalvarmasını, M.P.Vaqifi azad etməsini bildikdə deyir: “Qardaşım! Sən nahaq yalvardın ona, Söz əsər eləməz qəlbi pozğuna... Bir də qorxmayıram mən heç ölümdən, Dünyanın qəlbində qalacağam mən!” M.P.Vaqif ölümü gözünə alaraq M.V.Vida- diyə bunu da söyləyir:
4) S.Vurğun M.P.Vaqif obrazını müdrik, cəsarətli, təşkilatçı olduğu qədər də humanist bir obraz kimi yaratmışdır. Qacar nə qədər qəd- Molla Pənah Vaqif: özü və tarixin sözü
61 dardırsa, zalımdırsa, M.P.Vaqif bir o qədər humanistdir. Qacar deyir: Mənim vicdanım da, qəlbim də qandır, Dünya qan üstündə bir xanimandır. Bununla Qacar həyat kamını qan tökməkdən aldığını söyləyir. Ancaq M.P.Vaqif tamamilə bunun əksidir. M.P.Vaqif xanlıq zülmünə və Qacar basqını- nın əleyhinə üsyan qaldırmış kəndlilərin başçısı Eldar barədə deyir:
Əslində bununla o, Eldarın simasında bütün kəndlilərin, xalqın halına acıdığını bildirir. 5) S.Vurğun M.P.Vaqif obrazı ilə azərbay- cançılıq və vətənpərvərlik ideyasının, daha doğ- rusu ideologiyasının tərənnümünə, təqdiminə nail olmuşdur. Hətta “Nədən şeirimizin baş qəh- rəmanı, gah İrandan gəlir, gah da Turandan?” deməklə azərbaycançılıq ideologiyasının bədii
Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|