Molla penah vaqif-09. 04- pdf
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
Buludxan Xəlilov
14 çivəsində xidmət edirdi. Bu cəhəti M.F.Axund- zadə M.P.Vaqifdə aşkar etdiyi üçün onu qiy- mətləndirirdi. Deməli, M.P.Vaqif M.F.Axund- zadənin ədəbi-tənqidi görüşlərinin tələblərini bu baxımdan da ödəyirdi. Təsadüfi deyil ki, Məm- məd Cəfər Mirzə Fətəlinin ədəbi-tənqidi görüş- lərinə belə yanaşırdı: Axundova görə, sənət əsə- rinin dili xalqın canlı dili üzərində qurulmalıdır və bu dilin zənginləşməsinə xidmət etməlidir. O, (M.F.Axundzadə – B.X.) ədəbi dildə yüksək üs- luba və “izhari-fəzl üçün” işlənilən sözlərə zidd idi. O, (M.F.Axunzadə – B.X.) ədəbi-bədii dildə sadəliyi, aydınlığı və reallığı müdafiə edirdi, göstərirdi ki: “Ləfzidən qərəz, ifadəyi-mənadır”. [3, 432] Beləliklə, bir daha qeyd etmək yerinə düşər ki, M.P.Vaqifin dili sadə, aydın və reallığı əks etdirən dil olmaqla M.F.Axundzadənin ədəbi-tənqidi görüşlərinin tələblərini ödəyirdi. d) M.P.Vaqifin dili şeir dili olmaqla yeknə- səq, köhnəlmiş söz, ifadə və ibarələrdən uzaq idi. Həm də M.P.Vaqifin dili şeir dilinin (nəzm dilinin) tələblərinə cavab verirdi. Nəzm və nəsr Molla Pənah Vaqif: özü və tarixin sözü
15 dilinin hər birinin özünəməxsusluğu, təbii ki, M.F.Axundzadənin də ədəbi tənqidi görüşlərində özünə yer alırdı. Odur ki, Məmməd Cəfər M.F.Axundzadənin nəzm, nəsr əsərlərinə və on- ların dilinə yanaşmasını nəzərə alaraq yazır: “O, (M.F.Axundzadə – B.X.) ayrı-ayrı ədəbi janrların da xüsusi dili olduğunu göstərir. Axundova görə, şeir dili nəsr dilindən ciddi fərqlənməlidir. Şeirin dili nəsrə görə həyəcanlandırıcı olmalı, şeir dili xalqın canlı dili və xalq ifadələrinin bütün incə- liklərini, inkişafını, yeniliyini özündə əks etdir- məlidir. Yeknəsəq, zəhlətökən və köhnəlmiş söz- lər, ifadələr, ibarələr şeir dili üçün yaramaz. Axundov Siruşun öz qəsidəsində işlətdiyi “əzzə və çəllə”, “əleyhümüssəlavat”, “əqarib”, “həşə- rat”, “dəhüdü” kimi sözləri misal gətirərək qeyd edir ki: “Bu kəlmələrin nəsrdə işlənilməsinə yol verilə bilər, lakin şeirdə işlənilməsi məqbul de- yildir. Məsələn, “əzzə”, “çəllə” vaizlərin minbər üstündə zikr etdikləri kəlmələrdəndir. “Əleyhü- müssəlavat” çovuşların Xorasan və Kərbəla züv- varlarının qabağında oxuduqları minacatlarında Buludxan Xəlilov
16 olan kəlmələrdəndir”. [3, 432-433] M.F.Axund- zadənin mövqeyi ilə M.P.Vaqifə yanaşsaq, görürük ki, onun dili oxucunu həyəcanlandırır, o, çəkinmədən, tərəddüd etmədən sözləri, ifadələri, ən başlıcası fikri oxucuya təqdim edir. Doğru- dan-doğruya oxucu M.P.Vaqifin şeirlərinin təsiri altında həyəcanlanır. M.P.Vaqif lirik şeiri realist inkişaf yoluna saldı. Həmid Araslı yazır: “Vaqif yaradıcılığı li- rik poeziyanın artıq müəyyən inkişaf yolu keçib formalaşmaqda olduğu bir dövrə təsadüf edir. Vaqif isə formalaşmaqda olan lirik şeiri yeni rea- list inkişaf yoluna salaraq, onu xalq ruhuna, xalq zövqünə yaxınlaşdırmış, özünə qədərki fərqli bir yolla istiqamətləndirmişdir”. [4, 5] M.P.Vaqif zamandan, dövrdən, həyatdan narazı şeirlərində də, nikbin əhval-ruhiyyəli şeirlərində də olduqca real, zövqlü bir şairdir. Bunu onun şeirlərindən hər biri, o cümlədən “Bayram oldu, heç bilmirəm neyləyim”, “Kür qırağının əcəb seyrangahı var” qoşmaları təsdiq edir. Qoşmaların hər ikisində Molla Pənah Vaqif: özü və tarixin sözü
17
nikbin əhval-ruhiyyədədir. Müqayisə edək: Bayram oldu, heç bilmirəm neyləyim, Bizim evdə dolu çuval da yoxdur. Dügiylə yağ hamı çoxdan tükənmiş, Ət heç ələ düşməz, motal da yoxdur. Yaxud:
Kür qırağının əcəb seyrəngahı var, Yaşılbaş sonası, hayıf ki, yoxdur! Ucu tər cığalı siyah tellərin Hərdən tamaşası, hayıf ki, yoxdur! Beləliklə, M.P.Vaqif yaradıcılığı ədəbiyyat tarixində fərqli və özünəməxsus bir mahiyyətdə təsdiqini tapdı. Molla Pənah Vaqif yaradıcılığı vaqifşünas- lıqda nə qədər tədqiq edilsə də, hələ də onun əsərləri tam şəkildə bizə gəlib çatmadığı üçün, tam sona qədər toplanmadığı üçün şairin bütün əsərlərini təfsilatı ilə öyrənib təsəvvürdə canlandır- maq çox çətindir. Ancaq bununla belə, M.P.Vaqif o tipli sənətkardır ki, onun yaradıcılığı əsasında
Buludxan Xəlilov
18 tərcümeyi-halının ən mühüm məqamlarını təsəv- vür etmək mümkündür. Və tərcümeyi-halının ən mühüm məqamlarını yazmaq mümkündür. Yəni M.P.Vaqifin yaradıcılığı ədəbiyyatşünaslar, təd- qiqatçılar, tarixçilər və geniş oxucu kütləsi üçün əsas mənbələrdən biridir. Bu, Firudin bəy Kö- çərlinin, Həmid Araslının, Salman Mümtazın, Mirzə Yusif Nersesovun (Qarabağinin), Mirzə Adıgözəl bəyin, Mirzə Camal Cavanşirin, Əh- məd bəy Cavanşirin, Mir Mehdi Xəzaninin, Rza- qulu bəy Mirzə Camal oğlunun və digərlərinin xidmətlərinə kölgə salmaq deyil. Əksinə M.P.Va- qifin yaradıcılığının, eləcə də özünün (dövlət xa- dimi kimi) mükəmməlliyindən irəli gəlir. M.P.Vaqif yaradıcılığının və dövlət xadimi kimi özünün mükəmməlliyi hətta bir məqamı da öz kölgəsində saxlayır. Həmin məqam budur ki, M.P.Vaqifin özü qədər obrazını yaradan ikincisi yoxdur. Burada Y.V.Çəmənzəminlinin “Qan içində” (“İki od arasında”) romanını, S.Vurğu- nun “Vaqif” dramını nəzərdə tuturuq. Yenə də Y.V.Çəmənzəminlinin, S.Vurğunun Vaqif barə- dəki ədəbi-bədii yaradıcılıqlarına kölgə salmadan Molla Pənah Vaqif: özü və tarixin sözü
19
onun obrazı barədə daha dərin təsəvvür yaradır, nəinki Y.V.Çəmənzəminlinin, S.Vurğunun əsər- lərindəki Vaqif obrazı. Ancaq Y.V.Çəmənzəmin- lini də, S.Vurğunu da Vaqif obrazını bədii ədə- biyyata gətirməyə məcbur edən səbəb və yaxud səbəblər vardır. Həmin səbəb və səbəblər sırasın- da olanlardan biri də milli bədii təfəkkürə və etnoqrafik yaddaşa bağlılıqdır. Y.V.Çəmənzə- minlini də, S.Vurğunu da milli bədii təfəkkürə bağlılıq, sədaqət, heç şübhəsiz ki, hörmət, ehti- ram Vaqifin bədii obrazını yaratmağa imkan ya- ratmış, kömək etmişdir. Başqa bir tərəfdən, XVIII əsr tarixinin qaranlıq məqamlarını, icti- mai-siyasi mənzərəsini açmaq təkcə siyasətçi- lərin, tarixçilərin deyil, həm də tarixi mövzulara müraciət edən ədiblərin işi olmuşdur. Bu məsələ ədəbiyyat tarixində ənənəyə çevrilmiş bir hal ol- maqla, təbii ki, Y.V.Çəmənzəminlini də, S.Vur- ğunu da narahat etməyə bilməzdi. Ona görə də hər iki sənətkar (Y.V.Çəmənzəminli, S.Vurğun) Vaqif obrazı ilə yanaşı, XVIII əsrin ictimai- siyasi mühitini ictimailəşdirməyi özlərinə borc Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|