Molla penah vaqif-09. 04- pdf
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin “İki od arasında” romanında Molla Pənah Vaqif obrazı...
Buludxan Xəlilov
20 hesab etmişlər. Yeri gəlmişkən onu da qeyd edək ki, M.P.Vaqifin dövründə Azərbaycandakı icti- mai-siyasi vəziyyəti açmaq, təhlil etmək üçün Y.V.Çəmənzəminlinin romanının, S.Vurğunun dramının böyük əhəmiyyəti vardır. Hər iki sənət- karın yaradıcılığı əsasında geniş oxucu kütləsinin anlaya biləcəyi bir üslubda (bədii üslubda) o dövrün ictimai-siyasi mənzərəsi yaradılır. O dövr barədə təsəvvürlər dərinləşir. Türkiyə və İran istilasından xilas olunaraq öz müstəqilliyini bər- pa etmək üçün Rusiyaya meyilin güclənməsi, hakimiyyət iddiasında olan xanlıqlar arasındakı ziddiyyətlər (İbrahim xan, Fətəli xan) və s. mə- sələlər geniş oxucu kütləsini XVIII əsrin ictimai- siyasi mənzərəsi ilə tanış edir. Və bu məqamda Molla Pənah Vaqifin Rusiyaya meyilini bir- mənalı qəbul etmək olmaz. Molla Pənah Vaqif çox yaxşı bilirdi ki, Rusiya da imperiya maraqlarına uyğun olaraq, İran kimi Azərbay- cana (o cümlədən Zaqafqaziyaya) münasibət bəs- ləyir. Ancaq bununla belə, M.P.Vaqifin Rusiyaya meyilinin özündə də bir siyasət olmuşdur. Bu siyasət M.P.Vaqifə görə, Qarabağ xanlığının Molla Pənah Vaqif: özü və tarixin sözü
21
mağa xidmət etmişdir. Odur ki, S.Vurğun “Vaqif” dramında Qarabağ xanı İbrahim xanın dili ilə deyir:
Eləcə də Y.V.Çəmənzəminlinin “Qan içində” (“İki od arasında”) romanında Vaqifin yaşadığı dövrün reallıqları təsvir olunur. Həm də Vaqifin siyasi mövqeyinin xarakterini açır. Ən azı onun siyasi mövqeyində qətilik, birmənalılıq özünü göstərir. “İki od arasında” seçimi etmək, daha doğrusu, hansı tərəfi seçməyin özü də bir siya- sətdir. Bu cür siyasəti tarixin sınağından çıx- maqda bir cəsarət, mövqe sahibi olmaq, sabaha inam və etibarın açarını tapmaq kimi də qəbul etmək olar. Elə bu məqamda bir məsələni də ay- dınlaşdrımağa ehtiyac var. Aydınlaşdırılmasına ehtiyac olan məsələ nədir? Aydınlaşdırılmasına ehtiyac olan məsələ budur ki, İbrahim xanın da, Fətəli xanın da gücləri, qüdrətləri olsa da, vahid Buludxan Xəlilov
22 və bütöv Azərbaycan düşüncələri, həmin düşün- cəni həyata keçirə bilmək siyasətləri yoxuydu. Belə olan təqdirdə şərq elmlərini bilən, mükəm- məl mədrəsə təhsili olan, Salahlıda məsciddə bir müddət məktəbdarlıq edən Molla Pənah, daha sonra Vaqif təxəllüsü ilə yazan Molla Pənah Vaqif dünyagörüşü, biliyi baxımından İbrahim xandan da, Fətəli xandan da fərqlənirdi. M.P.Va- qifin milli və azərbaycançılıq düşüncəsi, siyasi dünyagörüşü və biliyi İbrahim xandan, Fətəli xandan üstün görünürdü. Odur ki, M.P.Vaqifin mövqeyinə təkcə Qarabağ xanlığının vəzirinin tutduğu mövqe kimi yox, həm də elmli, bilikli, dünyagörüşlü, siyasi cəhətdən yetkin olan bir siyasətçi-vətəndaşın mövqeyi kimi baxmaq lazım gəlir. Axı M.P.Vaqifin sarayda olması təsadüfi deyil. Onu saraya xalqın istək və arzusu, özünün ağlı və istedadı gətirir. M.P.Vaqifi saraya nücum və mühəndislik elmlərini bilməsi gətirir. Onun istedadı, biliyi və elmi sayəsində xan bütün səfər- lərdə onu özü ilə aparır. Deməli, təcrübəli, iste- dadlı diplomat (M.P.Vaqif) Qarabağ xanlığının Molla Pənah Vaqif: özü və tarixin sözü
23 taleyinə elə-belə yanaşa bilməzdi. Onun ya- naşmasında böyük həqiqətin, gerçəkliyin ol- duğuna şübhə ilə yanaşmaq olmaz. Bir daha qeyd etmək lazımdır ki, M.P.Vaqifin Rusiya ilə olan əlaqələrinin möhkəmlənməsi səbəbsiz olmamış- dır. Belə ki, Ağa Məhəmməd şah Qacarın hücu- mundan qorunmaq üçün, o zaman Azərbaycan- dakı xanlıqların birləşməsinə nail olmaq üçün, bir müddət ölkədəki təhlükəsizliyi təmin etmək məqsədilə M.P.Vaqif Rusiya ilə olan siyasi əla- qələri möhkəmlətməyə çalışmış və bunu çıxış yolu hesab etmişdir. Öz dövrünün görkəmli dip- lomatı M.P.Vaqif başqa bir yolu görə bilmə- mişdir. Həm də başqa bir yol olmuşdurmu? Eyni zamanda M.P.Vaqifin mövqeyindən fərqli olan başqa bir yolun hansı üstün cəhətləri olmuşdur? Həmin üstün cəhətlərə (?!) Azərbaycan xanlıqları hazır olmuşdurmu? Çıxış yollarının (bəyənilən və bəyənilməyən) hansı reallıqla uyuşmuş, hansı reallıqdan uzaqda olmuşdur? Bu qəbildən olan çoxlu suallar M.P.Vaqifin mövqeyinə bəraət qazandırır. Buludxan Xəlilov
24 Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin “İki od arasında” romanında Molla Pənah Vaqif obrazı...
Yusif Vəzir Çəmənzəminli və Səməd Vurğun Vaqif obrazını yaratmaqla tədqiqatçılar, eləcə də oxucular üçün mənbə rolunu oynadı. Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin 1937-ci ildə qələmə aldığı və ilk dəfə 1964-cü ildə “Qan içində” adı ilə çap ol- unan “İki od arasında” romanında M.P.Vaqiflə bağlı aşağıdakı məqamlar diqqət mərkəzində sax- lanılmışdır: 1) Romanın əsas qəhrəmanlarından biri olan M.P.Vaqif yalnız şair kimi, özü də gözəllikdən ilham alan şair kimi səciyyələndirilməmiş, həm də Qarabağ xanlığında mühüm mövqeyi olan mahir bir siyasətçi, diplomat kimi xarakterizə edilmişdir. Molla Pənah Vaqif: özü və tarixin sözü
25
yə bağlıdırsa, nə qədər həssas və xeyirxahdırsa, eşikağası kimi də bir o qədər məsuliyyətli, təd- birli və təəssübkeşdir. 3) M.P.Vaqifin şairliyi onun diplomat kimi fəaliyyətində köməyinə çatır. Yəni diplomat M.P.Vaqif şair M.P.Vaqifdən bəhrələnir. Şair M.P.Vaqifin həssaslığı və xeyirxahlığı diplomat M.P.Vaqifin məsuliyyətli, tədbirli və təəssübkeş olmasını tamamlayır. Təsadüfi deyil ki, M.P.Va- qif İrakli xanın sarayında keçirilən tədbirdə ona “padşah” deyil, “vali” kimi müraciət edir. Ona görə ki, Rusiyanın himayəsinə girmiş İrakliyə padşah demək İrana olan münasibəti pozmuş olardı. Nəticədə Qarabağ xanlığına ziyan gətirə bilərdi. Odur ki, şərq diplomatının, yəni M.P.Va- qifin bu ehtiyatlı hərəkəti Rusiya çarının nüma- yəndəsi Burnasov tərəfindən təqdir olunur, başqa sözlə, onu heyran edir. 4) M.P.Vaqifin eşikağası kimi əsas missiya- sı bunlardan ibarətdir: Qarabağ xanlığının müs- təqilliyinə nail olmaq, qonşu ölkələrlə əlaqəni
Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|