Molla penah vaqif-09. 04- pdf
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
Buludxan Xəlilov
26 genişləndirmək, Qarabağ xanlığının inkişafını mütərəqqi istiqamətə yönəltmək, mühafizəkar İranla müqayisədə Rusiyanı daha etibarlı hima- yədar hesab etmək və s. Ancaq M.P.Vaqif Rusi- yanın himayəsinə keçməklə Qarabağ xanlığının müstəqilliyini də məhdudlaşdırmaq istəmirdi. M.P.Vaqif Qarabağ xanlığının müstəqilliyini məhdudlaşdırmaqla heç cür barışmırdı. 5) Y.V.Çəmənzəminli M.P.Vaqifi xalqa ya- xın, uzaqgörən diplomat kimi səciyyələndirirdi. O, M.P.Vaqifi sarayda xalqın təmsilçisi kimi, xalq müdrikliyinin təcəssümü kimi xarakterizə edirdi. 6) Y.V.Çəmənzəminli Mirzə Camal Cavanşi- rin Qarabağ tarixinə dair yazdığı əsəri nadir əsər hesab edir. Bu əsəri Vaqifin tərcümeyi-halını öy- rənmək üçün mötəbər mənbə kimi qiymətləndirir. Y.V.Çəmənzəminli “Molla Pənah Vaqif haqqında” məqaləsində yazır: “Mirzə Camalın Qarabağ tarixinə dair yazdığı əsər də nadir olaraq ələ keçməyən və yanlış təfsirə uğrayan materialdan Molla Pənah Vaqif: özü və tarixin sözü
27
rənmək üçün ən mötəbər mənbə sayılır”. [1, 320] 7) Y.V.Çəmənzəminli M.P.Vaqifin tərcüme- yi-halını öyrənmək üçün mötəbər mənbə sayılan Mirzə Camal Cavanşirin Qarabağ tarixinə dair əsər yazmasının hansı məqsəd daşımasını da onun sözləri ilə verir. Daha doğrusu, Mirzə Camal Cavanşirin öz kitabının müqəddiməsində bu barə- də yazdığını təqdim edir. Yəni Mirzə Camal Ca- vanşirin kitabı nə məqsədlə yazdığını diqqət mər- kəzində saxlayır. Bu mənada Y.V.Çəmənzəminli “Molla Pənah Vaqif haqqında” məqaləsində Mir- zə Camal Cavanşirin Qarabağ tarixinə dair əsəri nə məqsədlə yazdığını olduğu kimi verir: “Çünki mən, Mirzə Camal Qələbəyi Məhəmmədxanbəy oğlu Cavanşirin müsəlman elmlərinə və təvarixinə (tarixlərinə – B.X.) ittilaim olub (xəbərdar olub, agah olub – B.X.). Qarabağın cəmi əhvalatına və hər növ nağıl və hekayətinə xah görmək və xah müsin (qoca – B.X.) və kardan (iş bilən, iş anla- yan, işdən xəbəri olan – B.X.) kəslərdən diqqətlə təhqiq edib (həqiqəti axtarıb meydana çıxarma –
Buludxan Xəlilov
28 B.X.) eşitmək vasitəsilə bələdiyyəti-tamım var idi və həm əlli sənə miqdarı mərhuman İbrahim xan və Mehdiqulu xan Qarabaği xidmətlərində mirzə- lik edib və Qarabağ vilayətində dəxi vəzarət qılıb (vəzirlik edib – B.X.) və xanların əyyami-höku- məti münqəzir olandan sonra (xanların hökuməti bitəndən sonra – B.X.) müddəti-mütəmadi yenə dövləti-Rusiyyəyə xidmətkar və sədaqətsüvar (sədaqətli at minmiş, minici – B.X.) idim. Bana binaən (görə – B.X.) 1847-ci ildə cənab sərdari məmaliki-Qafqaziyyə (Qafqaz məmləkəti – B.X.) qraf Mixail Semyonoviç Voronsovun fərmayişinə (buyuruğuna, əmrinə – B.X.) binaən əhvalati- Qarabaği və hökumət və iqtislali-xəvanini-mərhu- min: Pənah xan və İbrahim xan və Mehdiqulu xan və hakəza. Dövləti-Rusiyyə ilə dövləti-İranın mabeynlərində (aralarında – B.X.) vaqe olan cəng və ədavətləri və münasib məqam və günçayiş olan (tutum olan – B.X.) sair vəqayeyi-mütəfərriqəni 26 fəsil və bir xatimə (xülasə, son – B.X.) üzrə cəm və tərtib edib, sərdari-müəzzəmileyliə (böyük canisinə, baş komandirə – B.X.) ərz və pişnihad Molla Pənah Vaqif: özü və tarixin sözü
29 elədim (təqdim elədim – B.X.). Bu qərar zil (bö- yük, yan – B.X.) üzrə ki, zikr (yada salmaq – B.X.) olunur”. [1, 320] Beləliklə, Mirzə Camal Cavanşirin Qarabağ tarixi ilə bağlı yazdığı kitabın yuxarıda qeyd olunan müqəddiməsindən aşağıdakı məsələlər bəlli olur: a) Məlum olur ki, Qarabağ tarixi ilə bağlı kitabın müəllifi Mirzə Camal Cavanşirdir. b) Mirzə Camal Cavanşirin kimliyi barədə müəyyən qədər məlumat əldə olunur. Məlum olur ki, Mirzə Camal Cavanşir Qarabağa aid müxtəlif məlumatları bu işdən xəbərdar olanlar- dan, qocalardan toplayıb və həqiqəti meydana çıxarmaq istəyibdir. c) Mirzə Camal Cavanşir əlli il müddətində İbrahim xana, Mehdiqulu xana Qarabağda mir- zəlik edibdir. O, Qarabağda vəzirlik etdikdən sonra bir müddət Rusiya dövlətinə sədaqətlə xid- mət etmişdir. 1847-ci ildə Qafqazın sərdarı qraf Mixail Semyonoviç Voronsovun buyruğuna, əm- rinə əsasən Qarabağa, eləcə də Pənah xana, İbra- Buludxan Xəlilov
30 him xana, Mehdiqulu xana dair məlumatları top- lamış, müqəddimədən, 26 fəsildən və xülasədən ibarət kitab yazmışdır. Yazdığı bu kitabı qraf Mixail Semyonoviç Voronsova təqdim etmişdir. 8) Mirzə Camal Cavanşir öz kitabında Mol- la Pənah Vaqifin kimliyi barədə də yazmışdır. Onun Molla Pənah Vaqifin kimliyi barədə yazdıqlarını Yusif Vəzir Çəmənzəminli “Molla Pənah Vaqif haqqında” məqaləsində belə verir: “Molla Pənah bir sahib kamal və müdəbbir (təd- birli, uzaqgörən – B.X.) və təcrübəkar və xoşgöf- tar (şirin danışan – B.X.) adam idi. Və özü dəxi İbrahim xanın vəziri və çox mötəmədidi ki, hər ümur-hökumətdə (hökumətdə işlər, əmrlər – B.X.) Molla Pənah axundun tədbiri və müşavi- rəsi ilə rəftar edərdi və ona yaxşı inanıb etimad etmişdi ki, övladından artıq onun xatirini mənzur edərdi və ona çox-çox hörmətlər edib ixtiyari- külli vermişdi. Xan Dağıstana və Car və Balakə- nə gedən vaxtda Molla Pənah çün muğanlı Cəmil ağanın ittifaqı ilə ki, Təklə muğanlı həm əslən qədim Qazax elindəndirlər, ikisi Tiflis canibinə Molla Pənah Vaqif: özü və tarixin sözü
31 (tərəfə – B.X.) getmişdilər, oradan Qarabağa müavidət (qayıdış, qayıtma – B.X.) edən zaman- da və yainki bir rəvayətdə Qarabağda Ağa Mə- həmməd şahın xofundan qaçıb xanın dalınca o tərəfə əzm (niyyət, məqsəd – B.X.) etdiyi halda Gəncənin dağlarının həvalisində (ətrafında – B.X.) Gəncə hakimi Cavad xan onu özünə olan sovqat (qabağına qatma, aparma – B.X.) bilib tu- tub öz ittifaqı ilə Ağa Məhəmməd şahın hüzuru- na gətirmişdi. Çünki şah onu tutub çoxdan qətlə yetirməyə şövqmənd (şövqlü, həvəsli, arzulu – B.X.) var idi...” [1, 321] Molla Pənah Vaqifin kimliyi ilə bağlı bu qeyd olunanları belə ümumi- ləşdirmək olar: a) Molla Pənah Vaqif ağıl, kamal sahibi, təd- birli, uzaqgörən, şirin danışan bir adam olmuşdur. b) Molla Pənah Vaqif İbrahim xanın vəziri olmuş, ona böyük etimad edilmiş, hökumətdəki hər bir iş, əmr onun tədbiri və müşavirəsi ilə həyata keçirilmişdir. İbrahim xan Molla Pənah Vaqifə etibar etmiş, ona inanmış, böyük hörmət
Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|