Molla penah vaqif-09. 04- pdf
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
Buludxan Xəlilov
8 onun mənzumatı mənim heyrətimə bais oldu. Ondan ötrü ki, dediyim şərt ziyadə onun mənzu- matında tapıldı. Mənim əqidəmə görə, tarixi- hicridən indiyədək türk arasında şair münhəsirdir məhz bu iki şəxsə. Bir də bir Məsiha var imiş, xəyalatı az tapılır”. [2, 89-90] M.F.Axundzadəyə görə, islam tarixindən indi- yə qədər, yəni M.F.Axundzadə dövrünə qədər mövcud olan şairlər sırasında M.P.Vaqif və Q.Za- kir fərqləndirilir. Təbii ki, Nəsimi, Nəvai, Füzuli və başqa türkdilli şairləri unutmaq olmaz. Bununla belə, M.F.Axundzadə yalnız M.P.Vaqifi, Q.Zakiri şair hesab etməklə şeirə, sənətə və onun qarşısında duranlara yeni tələblərlə yanaşmışdır. M.F.Axundzadə Molla Pənah Vaqiflə Qasım bəy Zakirin bir-birindən fərqinin incəliklərini də açıqlamışdır. O yazmışdır: “Bu iki şəxsin də fərqi bir-birindən budur ki, əgərçi Molla Pənah müqəddəm ərsəyə gəlib bu fənndə Qasım bəyə nisbət rəhnümadır və lakin ləzzət və təsir və mühəssənati-nəzmiyyə Qasım bəyin xəyalatında çoxdur”. [2, 90] Deməli, M.F.Axundzadəyə görə, Molla Pənah Vaqif: özü və tarixin sözü
9 M.P.Vaqif zaman etibarı ilə Qasım bəy Zakirdən öndə gələn şair olmaqla onunla müqayisədə yol göstərəndir, yəni bələdçidir. Ancaq dad, tam və iz buraxma, daxilinə işləmə və gözəl işlər, gözəl keyfiyyətlər (şeirdə) Qasım bəydə çoxdur. M.F.Axundzadə öz fikrini təsdiq etmək üçün yazır: “Məsələn: Qasım bəy qafiyatında öz məh- bubəsi ilə bir növ müxatibə və mükalimə edir ki, adam valeh olur və vəqaye və güzarişatı və əh- vali-müasirini və ətvaripirü cavanı bir növ ilə bə- yan edir ki, insan vəcdə və zövqə gəlir. Bunun xə- yalatı binəzirdir. Ancaq bunun əşarını oxuyanda müstəme inana bilir ki, şeir vəqiən ləzzətə bais olurmuş”. [2, 90] M.F.Axundzadəyə görə, Q.Za- kir şeirlərində öz sevgilisi ilə elə danışır ki, adam valeh olur, hadisələri, baş verənləri və öz həməsr- lərini, vəziyyəti elə təsvir edir ki, insan cuşa və zövqə gəlir. Bunun qiyməti misilsizdir. Onun şeirlərini oxuyanda dinləyici, həmən şeirlərə qulaq asan inanır ki, şeir həqiqətən ləzzət verir. M.F.Axundzadə islam millətini xəbərdar edir ki, onlar şeirlə nəzmin fərqinə vara bilsinlər. Buludxan Xəlilov
10 Əslində M.F.Axundzadə zamanın şairini və zama- nın şeirini anlatmağa çalışır. Bununla da özləri ba- rədə bədgüman olanların diqqətinə çatdırır ki, onlar şair olmadıqlarını anlasınlar və “yavan nəzmlərin” yaranmasına vaxt sərf etməsinlər. Bu mənada M.F.Axundzadənin fikirlərini olduğu kimi təqdim edirik: “Lilaza (buna görə də – B.X.) milləti-islamı şeirlə nəzmin fərqindən vaqif və bu iki şəxsin haqqında arif etmək üçün onların mənzumatını – o miqdarda ki, dəstgir oldu (ələ keçdi – B.X.), – bir mücəllədin içində basdırıb müntəgir edirəm. Taki, bundan sonra şeir maddəsi ilə zühura gələn vücud- lara nümunə və əndazə olsun və bunların əşarını görəndən sonra bir para öz haqlarında müştəbeh olan nəzm sənətkarları şair olmadıqlarını anlayıb, bihudə özlərini zəhmətə salmaqdan və yavan nəzmlərin inşasına övqat şərf eləməkdən əl çək- sinlər”. [2, 90] Beləliklə, M.F.Axundzadənin “Nəzm və nəsr haqqında” məqaləsində M.P.Va- qifin ədəbiyyat tarixində mövqeyi ilə bağlı fi- kirlərini belə ümumiləşdirmək mümkündür: Molla Pənah Vaqif: özü və tarixin sözü
11
realizmin banisi kimi qəzəlçilikdən uzaqlaşdı, ədəbiyyatı yeni istiqamətə yönəltdi. b) M.P.Vaqif zaman etibarı ilə Q.Zakirdən qa- baqda olduğu üçün o, ədəbiyyatda yeni bir yol açdı. c) Mirzə Fətəli Axundzadə çox yaxşı bilirdi ki, ərəb, fars dillərinin Azərbaycan dilinin lüğət tərkibinə təsiri olmuşdur. O, “Süavi Əfəndinin əqidəsinə qarşı kritika” adlı məqaləsində yazırdı: “Ərəblər bizə qalib gələrək öz dillərini bizə qə- bul etdirdilər və öz dillərini bizim dilimizə qarış- dırdılar. Bizi əsl öz dilimizdə yazılan kitabları dərk etmək üçün ərəb dilini və qaidələrini bil- məyə məcbur etdilər. Buna görə fars dilində yazılan kitabları anlamaq üçün iki, türk dilində yazılan kitabları anlamaq üçün isə üç dil bilməyə məcburuq”. Bu mənada doğma ana dilini yabançı dillərin təsirindən təmizləmək M.F.Axundzadəni narahat etməyə bilməzdi. Axı M.F.Axundzadə millətinin, xalqının, dilinin tərəqqisi üçün əlin- dən gələni əsirgəməyən ictimai xadim idi. O, Azərbaycan balalarının məktəbdə çəkdiyi əziy-
Buludxan Xəlilov
12 yətləri də başa düşürdü. Məmməd Cəfərin sözləri ilə desək, “Azərbaycan balası məktəbdə öz ana dilinin qayda-qanunları əvəzində ərəb, fars dillə- rinin qayda-qanunlarını, ərəb, fars sərf-nəhvini öyrənməli olmuşdu. Odur ki, Axundov ədəbi dili sadələşdirməyi, yabançı kəlmələrdən təmizlə- məyi təklif edirdi”. [3, 432] Məhz bu məqam M.F.Axundzadəyə imkan yaradırdı. Belə ki, M.P.Vaqif dilimizi sadələşdirməyə, milliləşdir- məyə üstünlük verirdi. Bu üstünlük isə M.F.Axundzadənin tələblərinə cavab verir, onun istəklərini təmin edirdi. M.F.Axundzadə Azər- baycan ədəbi dilini hansı halda görmək istəyir- disə, M.P.Vaqif də həmin halda Azərbaycan ədəbi dilinə xidmət edirdi. Yenə də Məmməd Cəfərin sözləri ilə desək, “O, (M.F.Axundzadə – B.X.) Azərbaycan ədəbi dilini elə bir hala gətir- mək istəyirdi ki, bir azərbaycanlı da rus və ya fransız kimi təkcə öz dilinin qayda-qanunlarını öyrənməklə öz kitablarını başa düşməyə qadir olsun”. [3, 432] Məhz M.P.Vaqif yaradıcılığını Azərbaycan dilinin qayda-qanunlarını bilən hər Molla Pənah Vaqif: özü və tarixin sözü
13 bir kəs oxuyub başa düşə bilməsi ilə bağlı olaraq M.F.Axundzadə onu təqdir edirdi. M.F.Axundza- dəyə görə, hər hansı bir dil başqa dillərin hesabı- na zənginləşə bilər və bu, məqsədəuyğun pro- sesdir. Ancaq hər bir dil bu zaman başqa dillərin təsiri altında əzilməməli, korlanmamalı və təsir altına düşməməlidir. Odur ki, M.P.Vaqif bu bax- ımdan da Azərbaycan ədəbi dilinin ruhunu, tə- biətini qoruyur və bu dilin lüğət tərkibinin milli imkanlarına daha üstünlük verirdi. M.P.Vaqifin belə bir mövqe tutmasını M.F.Axundzadə dəyər- ləndirir nəzm ustadının (M.P.Vaqifin) özünəməx- susluğu kimi qiymətləndirirdi. ç) M.F.Axundov belə hesab edirdi ki, hər bir xalq ədəbiyyatını, mədəniyyətini öz doğma dilin- də yazmalıdır. Doğrudan da, bunun özü ən böyük siyasətdir. Həm də ən böyük mədəniyyətdir. Ən böyük siyasət də, ən böyük mədəniyyət də xalqa bağlılıqdan qaynaqlanır. Təsadüfi deyil ki, M.P.Vaqif canlı xalq dilinə bağlı bir sənətkar ol- maqla şeir dilinin incəliklərini özündə əks etdirir, ədəbi dilin inkişafına xalq dilinin imkanları çər- Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|