Microsoft Word Vaqif kitab son son ?sas 1 doc
Yüklə 7,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
M.P.Vaqif və müasirlik
30 Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan ictimai-siyasi və pedaqoji fikir tarixində özünəməxsus yeri olan istedadlı şair, görkəmli dövlət xadimi M.P.Vaqif yaradıcılığında tərbiyənin müxtəlif komponentlərilə yanaşı, qismən də olsa fiziki və hərb təlimi məsələlərinə də müəyyən yer ayırmışdır. Bu məsələyə münasibət, şairin hətta şəxsi həyatından da yan keçməmişdir. Bəlli olduğu kimi, misilsiz iqtisadi sərvətlər diyarı olan Vətənimiz tarixən əzəmətli xaqanların, qüdrətli sərkərdələrin möhtəşəm ordusunun basqınları qarşısında daim mərdliklə sinə gərmişdir. Çoxəsrlik xarici istilaçıların saysız-hesabsız təcavüzü, xalqımız arasında şir tutan, div boğan batır güclü, pələng şücaətli ərən igidlərlə yanaşı, M.P.Vaqif kimi cürətli, qətiyyətli, inadkar, fəhm-fərasəti, güclü dərrakəsi, zəkavəti və çevik düşüncəsi ilə zəmanəsinin ən müdrik vəzir və şahlarının həsəd apardığı oğulları da yetirdi. Dərin mənayüklü, hər bir kəlməsi zərb-məsəli, atalar sözü və aforizm kimi yaddaşlara hopmuş Vaqif təfəkkürü, Vaqif zəkası, neçə-neçə qeyzlənmiş aslan kimi yurdumuza hücum çəkən fatehləri ram etmişdir. Mənbələrdə göstərildiyi kimi, hələ lap uşaqlıq illərindən ovçuluğa meyl göstərən şair sərrast nişan almaqda ətrafındakılarını heyran qoyarmış. Kür qırağı Qarayazı meşələrində tez-tez əsl səyyad kimi ov ovlamaqdan yorulmayan Vaqifin hədəfə dəqiq tuşlamağını müasirləri dönə-dönə qeyd etmişlər. Bu baxımdan həm də müxtəlif silahları, o cümlədən yaxşı, ələyatım, davamlı tüfəng həvəskarı olan şair, həmin dövrdə Qarabağda gedən kəskin siyasi – hərbi olayların gərginləşdiyi bir məqamda ona çox məlhəm adamlardan tüfəng istəməsi də məlumdur. Qaynaqlarda göstərilir ki, M.P.Vaqif «Dəhridə oldu mənə dildarü dilbər bir tüfəng…» adlı bir müxəmməs yazaraq ona yaxın həmdəmi Şəki hakimi Hüseyn xan Müştaqa göndərir. Belə ki, Vaqif dostundan özünə bir tüfəng bağışlanmasını xahiş etmişdir. Hüseyn xan Müştaq isə dostunun sözünü yerə salmayacaq Rafei vasitəsilə Vaqifə qızıl suyuna çəkilmiş tüfəng, həm də aşağıdakı bənd ilə başlayan cavab müxəmməsi göndərmişdir: Dəhridə oldu mənə dildarü dilbər bir tüfəng, Xoş qədi ayineyi-simü səmənbər bir tüfəng, Çəkdi dudi-ahimi ta çərxi-çənbər bir tüfəng, Canıma atəş salıb yaxşı sərasər bir tüfəng, Yanə-yanə qaldım, olmadı müyəssər bir tüfəng.
Qıvrılır könlüm tüfəngdən dəm vuranda, martək, Od saçır ağzımdan ol çaxmaği-atəşbartək, Gülleyi-eşki atar çeşmim şərarı nartək, Müşki barut ətrilə həm türreyi-tərrartək, Etmədi dimağimi mütləq müəttər bir tüfəng…(1, 122-123). Buna rəğmən eyni məsələ ilə bağlı mənbələrdə bir çox maraqlı fakt və dəlillər mövcuddur. Belə ki, şairin silahlara qarşı olan dərin həvəs və istəyi digər qaynaqlardan da sızılır. Məsələn, Qalabəyi Məhəmməd xanın M.P.Vaqifə yazdığı cavab məktubunda Qarabağın bahadır güclü cəngavər oğulları ilə birlikdə düşmən üzərinə mübarizəyə qalxan şairin əlində tüfəng yaraqlı-yasaqlı vəziyyətdəki görkəminə işarə edərək yazırdı: Az qalıbdır yaşın yetişə yüzə, İnnən belə, bəsdir, dəm vermə sözə. Qılıncı, tüfəngi bağışla bizə, Kağız, qələm, dəvat, quranı saxla (1, 9). Bu cavabdan aydın görünür ki, Vaqif İran şahının hücumundan sonra da əsləhlə gəzərmiş. Bununla yanaşı şairin Hüseyn xan Müştaqdan tüfəng istədiyi aşağıdakı şeir parçasında onun silaha olan münasibəti, daha doğrusu meyl və istəyi xüsusən aydın hiss olunur: Hər kim istər kim, vücudi mərəkə ara gərək, Kəndi zatindan silahü əsləhə əla gərək. Gülləsilə xuni-əda tökməyə sevda gərək, Gər tüfəng olsa bizə, mümtazü bihəmta gərək, Vaqif, yoxsa deyil, məqbulumuz hər bir tüfəng (1, 123). Qaynaqların məlumatında Qarabağ sakinlərindən olan İ.Həmzəyev xatırlayır ki, yerli qaçqınlardan eşitdiyinə görə Molla Pənah çox sərrast güllə atan imiş. Bir dəfə erməni toyunda sərrast atıcı üçün yarış keçirilirmiş. Toya gəlib çıxan Vaqif yarışa qoşulur və ən yaxşı nəticə göstərir (2). Mənbə və məxəzlərdə M.P.Vaqifin həyatda olduqca mətin, ötkəm xarakterə, habelə olduqca səbrli və təmkini bir insan olduğu vurğulanır. Bütün ən ali bəşəri keyfiyyətlər cisminə bələnmiş bu insanın dərin humanist hisslərinin arxasında onun dəyanəti, vüqarı, əyilməzliyi dururdu. Mənbələrdə göstərildiyi kimi, İran dövləti 1795-ci ildə Araz çayını möhtəşəm bir ordu ilə keçərkən orada iki hissəyə ayrılır. Ordunun bir qismi Əliqulu xanın sərkərdəliyi ilə İrəvan üzərinə, digər qalan hissəsi M.P.Vaqif və müasirlik
31 «Qacarın rəhbərliyi» ilə Qarabağa həmlə edir. Qaynaqlarda deyilir ki, həmin hücum dəstəsinin basqını zamanı yerli ordunun səfərbərliyinə cahangir bir sərkərdə kimi, bilavasitə Vaqifin özü rəhbərlik etmişdir. Bu faktla bağlı şairin həm özünün, həm də ona yazılan «Mərd-meydan», «Mərəkə ara» bir şəxsiyyət olduğu aşkar hiss olunur. Qaynaqlarda M.P.Vaqif silah gəzdirən bir şücaətli igid, həm də hərbi işlərə məharətlə rəhbərlik edən səriştəli sərdar kimi təqdim edilir. Həmin problemlə bağlı daha dolğun və inandırıcı fikri görkəmli ədəbiyyatşünas alim F.B.Köçərli də qeyd edir: «Vaqif özü… şair isə də, vaxtın təqazasına görə onun meyl və könlü silah və əsləhəyə dəxi olub, igidlik iddiasına həm düşərmiş və məqami-zərurətdə özü yaraq götürüb davaya çıxarmış. Bu cəhətdən şairin Şirvan hakimi Məmmədhəsən xandan tüfəng arzu və təmənna etməyi gərək bizə əcib gəlməsin və tüfəngə onun nə qədər meylü şövqü olmağı şairin öz sözlərindən görünür (3, 174). Mirzə Yusifin «Kitabi-məcmueyi Vaqif Teymurxanşura» və Mir Mehdi Xəzaninin «Qarabağnamə» əsərlərindən gətirilən məlumatlarda Ağa Məhəmməd şahın hüzuruna çağırılan Vaqifin o cür qaniçən əzazil bir fatehin qarşısında göstərdiyi dəyanət, qürur və mərdanə hərəkətlər üçün akad. H.Araslı şairin şücaət və hünərinə öz heyranlığını bildirir: «Bu rəvayət Vaqifin cürətli, öz izzət-nəfsini qoruyan, mərd və mübariz bir şəxsiyyət olduğunu, ölüm qarşısında belə düşmənə əyilmədiyini aydınlaşdırıldığı kimi, hər iki rəvayət bir də Vaqifin şah Qacarın o gecədən salamat çıxa biləcəyini yəqin bilməyəcəyini yəqin bildiyini təxmin etməyə imkan verir. Güman etmək olar ki, Qarabağ siyasətçiləri ölkəni bu vəziyyətdən xilas etmək üçün istilaçı hökmdarın öldürülməsini qərara alıblarmış. Çünki onlar bilirdilər ki, belə bir iş aralarında ziddiyyət olan, lakin zorla bir araya toplanmış sərkərdələrin bir-birilə didişməsi nə səbəb olacaq və nəticədə düşmən qoşunu qaçacaqdır. Belə də oldu. Bunu təşkil etmək isə yəqin ki, Vaqifə tapşırılıbmış» (4, 279-280). Sağlam, qıvraq bədənə, cüssəli vücuda, möhkəm əzalara malik şair, müasirlərinin söylədiklərinə görə dönməz, mətin xarakterə, sarsılmaz iradəyə malik əzmkar bir şəxs olduğu bildirilir. Dərin məslək, bitkin əqidə və amal sahibi kimi yaddaşlarda qərarlaşmış xalqımızın nadir şəxsiyyətlərindən olan bu üləma insan, azman şair həyatın ağır məşəqqətlə dolu məhrumiyyətlərinə mərdliklə sinə gərmiş, əyilməz vüqarı ilə xalqının azadlığı uğrunda dözülməz haqsızlıqlara qarşı cəfakeşlik göstərməsi, habelə ədəbi və tarixi qaynaqlarda bu məsələnin dönə-dönə vurğulanması bəllidir. Şair qorxmaz, fədakar, dəyanətli insanları özünə həmdəm sayır, onların qürur və mərdanəliyini alqışlayır. Şair «Müstəzad»larının birində içiqndən, ruhundan gələn arzu və istəklə dolu fikirlərini inci misralarında türkün cavanşir ərənlərini alplığa, qəhrəmanlığa haraylayan şüarları sədəf tək çapa düzməklə bənzərsiz bir poeziya nümunəsi yaradır. Yurdunun batır güclü yenilməz pəhləvanlarının əsləhə qurşanıb şahbaz atın belində cəngə girərək ərdəmlik göstərməsi şairin daim əzəli arzusu olub: Böylə buyurubdur ər edə övrətə zivər Ol xaliqi – əzvac. Vaqif ər olan övrətə heyran necə olmaz, Çağ etsə damağın? (1, 188-189). «Mən sənə olmuşam didar aşiqi» adlı qoşmasında özünün fiziki imkanlarına güvənən bahadır cüssəli şair, sağlam orqanlara, möhkəm əzalara malik şücaətli bir türk ərəni olduğunu bir daha bəyan edir: Vaqifəm, çox əla bir kövhər idim, Saflıqda polada bərabər idim (1, 148-149). Qaynaqlarda göstərilir ki, M.P.Vaqif Ağa Məhəmməd şah Qacarın dustaqı olan zaman o, özünü son dərəcə dözümlü, məğrur və əyilməz mərd bir igid kimi aparması qeyd edilir. Hər an Şah Qacar tərəfindən edamı gizlədilən şairimiz İran padşahının ən yaxın köməkçisi, onun sərkeşikbaşı Məhəmməd Hüseyn xanın nəlayiq sözlərinə, təhqiramiz ifadələrinə Vaqif ölüm ayağında belə düşmənə əyilməyərək mərd və mübariz bir şəxs kimi rəqibinin necə lazımdırsa cavabını artıqlaması ilə qaytarır. Tarixi qayqanlarda qeyd edildiyi kimi, Şərqin qüdrətli fatehlərindən olan Ağa Məhəmməd şahın Qafqaza qəsdindən narahat olan Gürcüstan hökmdarı II İrakli, İrəvan hakimi Məhəmməd xan, Talış hakimi Mir Mustafa, Qarabağ xanı İbrahimin təşəbbüsü ilə and içib birləşərək birinə yardım və kömək edəcəkləri qərarına gəlirlər. Və bütün bunlar İbrahim xanın cəsur və müdrik vəziri Vaqifin vasitəsilə həyata keçirilməyə başlanır. Gürcüstan knyazı II İraklı kimi İbrahim xanda Rusiyanın imperatiçası II Yekaterina ilə siyasi ittifaq yaratmaq zəruriliyini dərk edərək Vaqifin zəka qüdrətindən, iti qələmindən istifadə edir. Belə ki, İran padşahının müzəffər yürüşünün qarşısı, məhz Vaqifin təşəbbüsü sayəsində həyata keçirilir. Qarabağ xanlığının Rusiya himayəsi sayəsində İran və Türkiyə qəsbkarlarından qurtara biləcəyi fikri hər kəsdən əvvəl Vaqifin uzaqgörənliyilə əlaqədardır. Xanın həddiyyələrinə əvəz olaraq tövhfələr göndərən II Yekaterina Vaqifə də cəvahirli bir əsa hədiyyə etdi (5, 30). Yüklə 7,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|