Microsoft Word ulker dissertasiya docx

43 

 

mənbəyi  strukturdan  kənar  uzanır,  onların  icrasını  təmin  edən  özünəməxsus 

müxtəlif alətləri var

33

. 

Dövlət  idarəçiliyinin  hüquqi  problemləri  ilə  məşğul  olan  sovet  alimləri 

diqqəti  əhəmiyyətli  idarəetmə  orqanları  strukturunun  yaradılmasına  ayırmışlar. 

“Strukturda  onun  ayrı-ayrı  təşkilatı-rəsmiləşdirilmiş  hissələr  (bölmələr  tərəfindən, 

sektorlarla,  qruplar  tərəfindən  və  s.)  arasında  bu  orqanın  funksiyalarının  bölgüsü 

aparır və bu aparatın daxili bölmələrinin tərkibini formalaşdırır”.

34

 

S.A. Yampolski idarəetmə strukturuna aşağıdakıları daxil edir

35

:  

1) bu və ya digər formada dövlət orqanının əlaqəli bölmələri ayrılır; 

2) ayrı-ayrı əlaqələrin təyinatı və onların səlahiyyətinin xüsusiyyətləri;  

3) bu əlaqələrin münasibətlərinin xarakteri;  

4)  vəzifələrin  və  dövlət  orqanının  şəxsi  heyətinin  hüquqlarının  həcmi,  bu 

orqanın hüquqi vəziyyəti. 

Belarusiya  dövlətində  idarəetmə  strukturunun  vəziyyətinə  nəzər  salaq.  Öz 

səlahiyyətinin  daxilində  nazirlər  şurası  Konstitusiyanın  icrasını    təmin  edir, 

qanunlar,  Belarusiya  Respublikasının  Prezidentinin  aktları,  ona  tabe  olan  dövlət 

idarəçiliyi  orqanları  tərəfindən  və  başqa  icra  hakimiyyəti  orqanları  tərəfindən 

onların icrasına nəzarəti həyata keçirir. 

Belarus Respublikasının hökumətinin quruluş strukturundan irəli gələn vəzifə 

və öhdəliklərini aşağıdakı kimi göstərmək olar: 

 ona  tabe  olan  dövlət  idarəçiliyinin  və  başqa  icra  hakimiyyəti 

orqanlarının sisteminə rəhbərlik edir; 

 daxili  və  xarici  siyasətin  əsas  istiqamətlərini  hazırlayır  və  onların 

həyata keçirilməsi üçün tədbirlər görür; 

 istismar edilməsi üçün respublika büdcəsinin layihəsinivə onun icrası 

barədə hesabatıprezident parlamentə təqdim edir; 

                                                            

33

Афанасьев

 В. Г. Системность и общество. - М., 1980 

34

 Научные основы государственного управления в СССР. - М., 1968. 

35

Чиркин

 В.Е. Государственное и муниципальное управление: учебник. – М.: "Юрист", 2003. 

---

44 

 

 iqtisadi,  maliyyə,  kredit  və  pul  siyasəti,  elm,  mədəniyyət,  təhsil, 

səhiyyə,  ekologiya,  sosial  təminat  və  əməyin  ödənilməsi  sahəsində 

vahid dövlət siyasətinin aparılmasını təmin edir; 

 dövlətin milli təhlükəsizliyinin və müdafiə qabiliyyətinin, mülkiyyət və 

ictimai 

asayişin  qorunması, 

cinayətkarlığa  qarşı 

mübarizə, 

vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsinə, mənafelərinin 

müdafiəsi üzrə tədbirlər görür; 

 Konstitusiya qanunlarının icrasını prezidentin fərman və sərəncamları 

təmin edir; 

 Nazirlik  və  digər  respublika  dövlət  idarəetmə  orqanlarının  aktlarını 

ləğv edir və s. 

Dövlət  idarəetmə  strukturu  ümumilikdə  ierarxik  pilləli  formada  olur, 

strukturun  düzülüşü  bir-birini  tamamlayan  funksiyaları  yerinə  yetirən  dövlət 

orqanları sistemində təşkil edilmişdir.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

45 

 

 

2.2.  Dövlətin idarəetmə funksiyaları 

 

Dövlətin  funksiyaları  və  dövlət  idarəçiliyinin  funksiyaları  -  yaxın 

anlayışlardır,  amma  eyni  olmayanlardır.  Onların  arasında  çox  oxşarlıq,  həmçinin 

fərqlər var. Ümumi ortaqlıq ondan ibarətdir ki, onlar hökmlü rəhbərin  təsiridir. Bu 

funksiyalar    ən  əhəmiyyətli  ictimai  məsələlərin  və  dövlət  konturlarının  qərarına 

tuşlanmış. 

Cəmiyyət  iqtisadi  cəhətdən  qeyri-bərabər  qruplara  bölündüyünə  görə, 

obyektiv  olaraq  elə  bir  hakimiyyət  təşkilatı  yaranırdı  ki,  bir  tərəfdən  varlıların 

mənafeyi  təmin  edilmiş  olsun,  digər  tərəfdən  isə  varlılarla  cəmiyyətin  maddi 

cəhətdən  onlardan  asılı  olan  hissəsi  arasında  qarşıdurmanı  aradan  qaldıra  bilsin. 

Cəmiyyət içərisindən çıxıb ayrılmış belə bir təşkilat, məhz dövlət olmuşdur. Dövlət 

- cəmiyyətin daxili inkişaf məhsuludur. 

Dövlət ictimai əmək bölgüsü, izafi məhsul və xüsusi mülkiyyətin yaranması, 

daha sonra isə cəmiyyətin ziddiyyətli iqtisadi maraqları olan siniflərə bölünməsi ilə 

ə

laqədar meydana gəlmişdir. F.Engels qeyd etdiyi kimi, qəbilə quruluşunu «Əmək 

bölgüsü  və  bunun  nəticəsində  cəmiyyətin  siniflərə  parçalanması  dağıtdı.  Onun 

yerini  dövlət  tutdu».Yəni  xüsusiitaət  və  idarəetmə  funksiyası  vasitələrilə  iqtisadi 

cəhətdən  hakim  sinfin  maraqlarını  təmin  etməklə  siniflərin  qarşıdurmasının 

qarşısını alan dövlət yaranır. 

Dövlət xüsusi  ictimai  təşkilatdır  və ibtidai  işləri  idarə  etməklə  daim  məşğul 

olan xüsusi orqanlardan ibarətdir. 

Bununla belə, birinci əhəmiyyətli dərəcədə daha geniş istənilən dövlətin əsas 

fəaliyyət  istiqamətlərinə  dövlət  idarəçiliyik  funksiyalarına  qanunvericilik,  ədalət, 

nəzarət  və  yoxlamadan  irəli  gələn  yaxşı-icraçı,  təşkilatçı  aiddir.  Dövlət  idarəçiliyi 

idarə olunan obyektlərə daha aktiv və konkret təsiri təcəssüm etdirir. Dövlətin hər 

funksiyasını  analiz,  proqnozlaşdırma,  təşkilat,  kontrol  və  stimullaşdırma  yolu  ilə 

---

46 

 

idarə  olunan  obyektlərə  təsir  edən  konkret  dövlət  orqanları  və  təşkilat 

strukturlarının reallaşdırması ilə məşğul olan bölmələrə parçalamaq olar. 

Funksiyalar  subyektlər,  həcm  vəmiqyas,  vasitələr  üzrə  idarəetmə  

fəaliyyətinin xarakteri ilə fərqlənirlər

36

: 

 təsirin  subyekti  üzrə:  bu  dövlətin  funksiyaları  bütovlükdə,  vahid  dövlət 

kimi səlahiyyətlərinin reallaşdırmasına tuşlanmışdır; 

 həcminə və miqyaslarına görə: birincilər bütün cəmiyyətin və onun böyük 

alt  sistemləri  miqyaslarında  reallaşırlar;  ikincilər  seqmentlər,  əlaqələr, 

ictimai 

orqanizmin 

komponentləri 

üzrə 

ayrı-ayrısferalarla 

məhdudlaşdırılmışdır; 

 vasitələr  üzrə:  reallaşdırma  zamanı  bütün  dövlətin  gücündən  istifadə 

olunur,  həmçinin  məhdudlaşdırılmış  vasitələr  və  təşkilat  imkanları 

daxilində. 

Dövlətin  funksiyası  dövlət  hakimiyyətinin  həyata  keçirilməsinin,  dövlət 

fəaliyyətinin həmin istiqamət ilə sıx əlaqədə olan məzmun, forma və metodlarının 

vahdətini  özündə  təcəssüm  etdirir.  Dövlətin  bütün  funksional  fəaliyyəti  şəxsiyyət, 

onun  maddi  və  mənəvi  rifahına,  şəxsiyyətin  maksimum  hüquqi  və  sosial 

müdafiəsinə  nail  olmağa  yönəlmişdir.  Dövlət  həmçinin  şəxsiyyətin  qanuni 

mənafelərinin ali müdafiəçisi kimi çıxış edir. 

Dövlətin  funksiyaları  cəmiyyətin  dövlət  idarəetməsinin  mahiyyət  və  sosial 

məzmununu  ifadə  edən  fəaliyyətinin  əsas  istiqamətləridir.  Bütün  cəmiyyətlərdə 

dövlət daxili, xarici və ölkənin müdafiəsi funksiyasını yerinə yetirir. 

Dövlətin  daxili  funksiyası  iqtisadi,  sosial,  ekoloji  və  hüquq  qaydasının 

mühafizəsindən ibarətdir. 

Dövlətin  iqtisadi  funksiyaları  məsələsi  müasiriqtisadi  ədəbiyyatlarda  daha  da 

inkişaf  etdirilmişdir.  Məşhur  amerika  iqtisadçıları  K.R.Makkonell  və  S.L.Bryu 

dövlətin əsas iqtisadi funksiyalarının aşağıdakılardan ibarət olduğunu göstərirlər

37

: 

                                                            

36

http://elib.me/munitsipalnoe-upravlenie_1090-gosudarstvennoe/funktsionalnaya-sistema-gosudarstvennogo-

33582.html 

37

Dövlətin iqtisadi siyasəti: realliqlar və perspektivlər, A.Ş. Şəkərəliyev, Bakı 2009, səh 16. 

---