19
çox hallarda maddi-əşyayi strukturla əlaqəlidir. Ona görə də o, əsasən idarəetmə
sisteminin ətalətini müəyyən edir. Təşkilati strukturun təkmilləşdirilməsi idarəetmə
obyektlərinin fəaliyyəti üçün optimal şəraitlərin təşkil edilməsinin, onların tərkibinin
inkişafı və səmərələşdirilməsi məqsədi vardır. darəetmə struktura təşkilati təsir və
onun hissələri fəaliyyət miqyaslarının artımının təsiri altında vaxtaşırı baş verir. Bu
prosesdə həm texnologiya sahəsinə, həm də idarəetmə sahəsinə texniki tərəqqinin
tətbiqi əsas rol oynayır. Son nəticədə təşkilati təsir idarəetmə sisteminin
effektivliyinin artmasma təsir göstərir. Təşkilati reqlament idarəetmə sisteminin
fəaliyyətinin mexanizmidir. Bunun əsasında o, müəssisənin və onun idarəetmə
həlqələrinin fəaliyyətini reqlamentləşdirən dövlət hüquqi sənədlərilə müəyyən edilir.
Təşkilati reqlamentin tərkibinə müəssisənin təşkili, hazırlanması və qaydaların
təkmilləşdirilməsi, struktur bölmələr haqqında qaydalar, vəzifə təlimatları prosesini
daxil etmək lazımdır [15].
darə ediləcək və idarə edilən sistemlərin təşkilati təsiri həm də təşkilati
normativləşmə kimi baş verir. Bu ona görə lazımdır ki, idarəetmə prosesində
müəyyən proseslər üçün sərhədləri və ehtiyatların istifadə edilməsi üçün sərhədlərin
dəqiqləşdirilməsinə tələbat meydana çıxır. Kommersiya işi və texnoloji poseslərin
idarə edilməsi üçün normativ və metodiki materiallara malik olmaq lazımdır.
Tədbirləri yaxşı təşkil edilmiş normativ sistemlər və reqlamentə tabe edilmiş
sistemlər idarəetməyə həddə ziyadə kömək edirlər. Hər şeydən öncə onlar
idarəetmənin bütün prosesinə sistemli və obyektiv xarakterlər verirlər. Burada
təsadüfi, sərbəst hərəkətlərə yer yoxdur. Hamıya məlum olan reqlamentləşdirilmiş
qayda hökm sürür. Ondan başqa, normativlərin işlənib hazırlanması və onların
təkmilləşdirilməsi idarəetmənin mövcud olan formalarını, struktur bölmələıin ıııumi
idarə edilən sistemdə ayrı-ayrı şəxslərin fəaliyyətini tənqidı dərk etməyə, mümkün
təkrarları aradan qaldırmağa məcbur edirlər.
Reqlamentə tabe edilmənin və struktur bölmələrin və işçilərin əməyinin
fəaliyyətinin normativləşməsinin səviyyəsini artırmaq məqsədləri üçün hər bir
kollektivin vəzifələrini, onun funksiyasını, daxili strukturunu, aparatın başqa
20
həlqələrlə qarşılıqlı münasibətləri, hüquq və vəzifələri, həm də müəyyən işlərə görə
konkret cavabdehliyini müəyyən etmək zəruridir.
Təşkilati təsir idarəetmə sisteminin əsasını onun sabit münasibətləri və
ə
laqələri kimi, hüquq və vəzifələrin sahəsini müəyyən edən ayrı-ayrı qaydaların
reqlamenti kimi, istehsal və idarəetmənin normativləri kimi müəyyən edilir.
darəetmə dövrü həmişə məqsədin qoyulması və problemlərin araşdırılıb
tapılmasından başlayır və onun yerinə yetirilməsinin təşkil olunması və nəzarətin
həyata keçirilməsi ilə qurtarır. Əldə olunan nəticənin təhlili, daha doğrusu, qarşıya
qoyulan məqsədə nail olmağın qiymətləndirilməsi, yeni problemlərin araşdırılıb
tapılması və yeni qərarların qəbul olunması üçün mənbəyə çevrilir və beləliklə,
idarəetmə dövrünü təzələyir (şək.1.3).
Şə
k. 1.2. darəetmə prosesləri və sahibkarlıq qərarının formalaşması
Şə
kil 1.2.-dən göründüyü kimi, hər hansı bir idarəetmə aşağıdakı üç əsas
mərhələnin müəyyən olunmuş ardıcıllığını reallaşdırır:
Məqsədlər
Arzu olunan vəziyyət
barədə informasiya
Həqiqi vəziyyət barədə
informasiya
Vəziyyət
Qərar
darəetmə subyekti
darəedici təsir
Ə
ks əlaqə
darəetmə
obyektləri
21
• idarə olunan obyektin vəziyyətini müəyyən edir (problemin eyniləşdirilməsi);
• mövcud vəziyyət üçün optimal təsiri müəyyən edir (qərarın işlənilməsi və qəbul
olunması);
• onu reallaşdırır (qərarın həyata keçirilməsi).
Başqa sözlə, idaretmə fəaliyyətini mahiyyəti, təsərrüfat subyektinin qarşıya
qoyduğu məqsədlərə nail olunmasının təmin edilməsindən, idarəetmənin məzmunu
isə bu məqsədlərin reallaşdırılmasına yönəldilən tədbirlərin müəyyən olunmasından
ibarətdir. Beləliklə, idarəetmənin mahiyyəti sahibkarlıq qərarlarının işlənilməsindən,
qəbul olunmasından və onların reallaşdırılmasından ibarətdir.
qtisadiyyatııı inkişafının müasir mərhələsi, onun təşkilinin və fəaliyyətinin
formalaşmasının təkmilləşdirilməsi sistemli yanaşmanın, təşkilatın və idarəetmənin
problemlərinin analizindən fəal istifadə edilrnəsilə xarakterizə olunıır, Onun mühüm
nəticəsi ticarət müəssisəsində idarəetmənin ən yaxşı - optimal yollarının seçilməsi
imkanıdır. Bu cür yanaşmanın həyata keçirilməsi üçün imkanları iqtisadi-riyazi
metodlardan, iqlisadi və texnoloji pıoseslərdən istifadə edilməsi verir. qtisadi və
texnoloji proseslərin idarəcdilməsindəo onlardan islifadə cdilməsinin zəryriliyi bir
çox proseslərin xeyli qeyri0müəyyənliyi ilə əmələ gəlir.
darəetməniıı kəmiyyət metodları özü ilə idarəetmə sisteminin idarə edən
hissənin onlar arasındakı kəmiyyət əlaqələrinin askar edilməsinin əsasında idarə
edilənən məqsədyönlü təsirini kompleks alətlərini müasir kompüter
texnologiyasından istifadə edilməsini təqdim edir.
Metodlarm verilmiş qrupu idarəetmə metodları sistemində xüsusi yer tııtur.
Birincisi, onlar real iqtisadi texnoloji proseslərin təsvir edılməsinin vasitəsidir,
ikincisi, bunun nəticəsi kimi, onların tətbiqı idarəetmənin bütün ənənəvi metodlarının
istifadə edilməsinin səviyyə və keyfiyyətini artırır. Üçüncüsü, onlar idarəetmə
sisteminin inkişafının parametrlərinin optimıal istiqamətlərinin seçilməsinə nail
olmaq üçün sərbəst əhəmiyyətə malikdirlər (yeni məsələlər prinsipi).
Sistemdə cəmlənən idarəetmənin münasibətləri keyfiyyət və kəmiyyət
cəhətlərinə malikdir. Keyfiyyətli cəhət idarəetmə münasibətləri mexanizminin o