Microsoft Word tagizade orxan doc

22 

 

 

 

hissəsini  əhatə  edir  ki,  onlar  kəmiyyətcə  qeyri-müəyyəndirlər,  onlar  yanaşmaları, 

metodları  qeyri-formalların  materialının  şərhini  tələb  edirlər.  Kəmiyyət  cəhəti 

(tərəfı),  əksinə,  fikirlərin  dəqiqliyini,  ifadəilıyinin  cıddiliyini,  anlayışların, 

hadisələrin,  münasibətlərin,  proseslərin  rəsmiləşdirilməsinin  zəruriliyini,  iqtisadi 

asılıqların  və  qanunçuluğun  aşkar  edilməsi  üçün  miqdar  materiallarının  istifadə 

edilməsini nəzərdə tuiıır. 

Riyaziyyatın iqtisadiyyata müdaxiləsi təsadüfı hal deyil, elmi-texniki inqilabın 

qanunauyğun nəticəsidir. Riyazi metodların əsas üstünlüyü ondan ibarətdir ki, onlar 

rəngarəng  proses  və  hadisələrin  kəmiyyətcə  ifadə  edilməsinə  imkan  verir.  Riyazi 

metodlar  planlaşdırma,  ayrı-ayı  pıoseslərin  təşkili  sahəsində  ən  yaxşı  (optimal) 

idarəetmə  qərarlarının  tapılmasına  imkan  verir.  Bunun  nəticəsi  idarəetmə  prosesinə 

təsir  edən  amilləri  və  şəraitlərin  əhəmiyyətli  miqdarını  hesablama  imkanı  və  onun 

operativliyinin  yüksəldilməsidir.  Kəmiyyət  metodlarının  tətbıqinın  irnkanı  nəinki 

səviyyəni  və  idarəetmə  qərarlarının  qəbul  edilməsinin  keyfiyyətini  artırır,  həm  də 

idarəetmənin  yeni  məsələlərinin  həllinə  və  qoyuluşuna  köıııək  edir.  Əvvəllər  həll 

edilə  bilməmiş  məsələlərin  həlli  müasir  kompüter  texnologiyasından  istifadə 

edilməsinin ən çox iqtisadi effektini verir. 

qtisadiyyat  elmində  model  altında  hər  hansı  iqtısadi  prosesin  analoji  (oxşarı, 

bənzəri)  maketi,  sistemlər  və  yaxud  hadisələr  başa  düşülür.  qtisadiyyat  elmində 

başlıca  olaraq  riyazi  ifadələrin,  bərabərliklərin,  funksiyalar  sisteminin  köməyilə 

öyrənilən  hadisələri  təsvir  edən  riyazi  modellərdən  istifadə  edilir.  Onlardan  hər  biri 

tədqiq  edilən  hadisələrin  ölçülərinin  (parametrlərinin)  müəyyən  iqtisadi  qarşılıqlı 

ə

laqəsini  prosesin  axdığı  və  yaxud  hadisənin  mövcud  olduğu  hadisənin  ayrı-ayrı 

xassələrini və əsas şərtlərini xarakterizə edir, məsələn, tələb və təklif arasındakı, mal 

elıtiyatlarındakı  tələbatla  və  onların  olması  arasındakı  qarşılıqlı  əlaqə.  Riyazi 

modellərin qurulmasımn və tətbiq edilməsinin məqsədi öyrənilən hadisələrin müxtəlif 

elementləri  arasındakı  kəmiyyəl  və  məntiqi  asılılıqların  müəyyən  edilməsi  və 

qərarlann qəbul edüməsi proseslərinin optimallaşdırılmasıdır. 

Riyazi  nıodellər  özü  ilə  kəmiyyət  analizinin  metodlarınm  bilavasitə  tətbıq 

edilməsi  üçün  rəsmiyyətçi  əsası  təqdim  edir.  Modellə  işləməyin  mümkün  olması 

---

23 

 

 

 

üçüıı  o,  hər  halda  iki  tələbi  təmin  etməlidir.  Birincisi,  məlum  riyazı  metodlardan 

birinin köməyilə həll edilən olmaq, ikincisi, məhdud ölçüyə malik olmaq lazımdır ki, 

eləsinə,  hansı  elektron-hesablama  maşınları  üçün  mövcud  olan  proqramların 

köməyilə onu həll etməyə imkan verilsin. 

qtisadi  proses  modelinin  qurulmasında  istər-istəməz  onun  mürəkkəbliyinin 

dərəcəsi  haqqında  məsələ  durur.  Onun  özünə  nisbətən  ıslənilən  modelləşdirən 

göstəriş  bütün  təfsilatlarında  daha  mürəkkəb  sistemin  strukturunun  modeli  kimi 

yarada  bilmir.  Ən  yaxşı  halda  o,  sistemin  əsas  funksiyasını  müəyyən  edən  başlıca 

struktur  elementləri  təkrar  istehsal  edir.  Modelləşdirilən  göstəriş  nə  qədər 

mürəkkəbdirsə,  bununla  yanaşı  o,  daha  dəqıq  model  yarada  bilər.  Modelin 

mürəkkəbliyi bir sıra anlardan asılıdır. Onlara aiddir: amillərin miqdarı (sayı), hansı 

modeldə  hesaba  alınmalıdır,  amillər  arasındakı  qarşılıqlı  əlaqələrin  özünəməxsus 

xarakteri,  elekiron-hesablama  maşınlarının  tətbiq  edılməsi  imkanı  və  onların  xarak-

teristikası;  başlanğıc  informasiyanın  dəqiqliyi  və  doğruluğu;  haqq-hesab 

göstəricilərinin dəqiqliyinin səviyyəsinə tələb. 

Dəqiqliyin  dərəcəsinin  və  modelin  detallaşdırılmasının  artırılması  müvafiq 

informasiyanın  almasından  asılıdır.  Əhəmiyyətlidir  ki,  modeldə  və  real  şəraitlərdə 

tətbiq edilən qərarların qəbul cdilməsinin pıosesi miqdarca (sayca) qiymətləndirilsin. 

Bununla  əlaqəiar olaraq vaxşı olardı  ki, iqtisadi-riyazi  ınodel nəinki  optimal  qərann 

qurulması və seçilməsi mərhələsində, həm də onun analizi, nəzarəti və tənzimlənməsi 

mərhələsində istifadə edilsin. 

darəetmənin  kəmiyyət  metodları  (miqdar)  –  bu  özündə  kəmiyyət  üsullarının 

böyük 

qrupunuŞ 

analizin 

priyomlarını 

(fəndlərini), 

modelləşdirməni, 

proqnozlaşdırmanı, hesablaşmanı və nəzarəti birləşdirən iqtisadi və riyazi metodların 

kompleksini ümumiləşdirilmiş halda birləşdirir.  

Birincisi,  ölçülərin  (parametrlərin)  və  məhdudiyyətlərin  əksəriyyəti  ehtimal 

mənaya malikdir. Onların bölüşdürülməsinin, adətən, sahələri və qanunauyğunluqları 

verilmişdir.  Onlara  ümumi  adla  müəyyən  edilən  riyazi-statistik  metodların  böyük 

hissəsi  aiddir.  Onlar  ehtimallar  və  riyazi  statistika  nəzəriyyəsinin  metodlarını, 

proqramlaşdırma  və stalistık qərarların nəzəriyyəsini  daxil  edirlər.  Məhz  metodların 

---

24 

 

 

 

bu  qrupıı  idarəetmədə      ticarət      proseslərində      istifadə      edilməsinin      ən      çox   

imkanlarına malikdir. Çünki onların köməyilə ticarət sahəsinin xüsusiyyəti və ticarət 

müəssisələrində idarəetmə qərarlarının təşkili prosesi daha yaxşı əks etdirilir. 

darəetmənin  kəmiyyət  (miqdar)  metodlarının  tətbiq  edilməsi  mühüm 

istiqaməti  idarəetmənin  elmi  səviyyəsinin  yüksəldilməsidir.  darəetmənin  kəmiyyət 

(miqdar) metodları idarəetmə proseslərinin və ölçülərinin (parametrlərinin) analizini 

dərinləşdirməyə,  qanunauyğunluqları  aşkar  etməyə  və  onların  bu  proseslərin  və 

ölçülərin  (parametrlərin)  inkişafının  proqnozlaşdırılmasında  istifadə  etmək  imkanı 

verir. Eyni zamanda, idarəetmənin kəmiyyət (miqdar) metodları nəinki idarəetmənin 

(iqtisadi,  təşkilati,  sosial-psixoloji)  əsas  metodlarının  istifadə  edilməsinin  elmi 

səviyyəsini artırmaq üçün  bərabər tabelik əhəmiyyətinə, həm də sərbəst əhəıniyyətə 

malikdir.  Bu  ondan  ibarətdir  ki,  onların  köməyilə  bu  cür  adlandırılanı  idarəetmənin  

«yeni»  vəzifələrini  (məsələləri)  qoymaq  və  həll  etmək  olar  ki,  onlar  əvvəlcə 

idarəetmə  aparatı  tərəfindən  qoyula  bilməzdi.  Bıı  müvafiq  informasiya  təıninatının 

texniki  şərtlərin  (xeyli  miqdarda  hesablama  işlərinin)      və  nəticə  kimi  idarəetmənin 

kəmiyyət (miqdar) metodlarnı olmaması ilə əlaqəli olmuşdur. 

darəetmənin  «yeni»  vəzifələrinin  qoyulıışıınun  və  həllinin  imkanı  idarəetmə 

proseslərinin optimallaşması ilə əsasən əlaqədardır. 

Təsərrüfatçılığın  yeni  şəraitlərində  idarəetmə  sisteminin  elmi  səviyyəsinin 

qrtması  kəmiyyət  (miqdar)  metodlarının  əsas  istiqamətlərindən  biri  olan  iqtisadi-

riyazi metodların istifadəsilə sıx bağlıdır.  

darəetmənin sosial-psixoloji metodları anlayışı 

Bazar  iqtisadiyyatı  şəraitində  iqtisadiyyatın  daha  da  sürətlə  inkişaf  etməsində 

insanların  əmək  və  ictimai  fəallığının  artması  üçün  obyektiv  şərait  yaranır.  Xalq 

təsərrüfatının bütün sahələrində insanlar əmək və ictimai fəallığı artır, siyasi, hüquqi, 

mənəvi,  şəxsi  münasibətlər  təkmilləşdirilir,  insanlarda  yeni  sosial  keyfiyyətlər 

formalaşır. 

Müasir  elmin  və  texnikanın  nailiyyətlərindən  yaradıcılıqla  istifadə  edilməsi 

ə

mək  məhsuldarlığının  və  istehsalın  intensivliyinin  daha  da  yüksəldilməsini  təmin 

edir. Cəmiyyətin başlıca məhsuldar qüvvəsi, həmişə öz əməyi ilə cəmiyyətin maddi 

---