33
kinci qrup – instututsial sosial siyasət adlanır.Burada dövlətin sosial siyasəti
ə
halinin sosial xidmətlərlə təmin olunmasında mühüm rol oynayır və xüsusi
instutlar sisteminə nisbətən daha səmərəli vasitə kimi çıxış edir. Bu, yenidən bölgü
siyasətidir.Belə siyasətin formalaşmasıında konseptual baxımdan sosial-
demoqratik ideyalogiyanın böyük təsiri vardır.Hər iki qrup arasında fərq bu və ya
digər amillərin hansının olub-olmasında deyil, onlar arasında mövcud olan
nisbətlərdən, dövlətin sosial sahəyə müdaxiləsi və yenidən bölgü prosesində
iştirakından asılıdır.
Bütün bazar iqtisadiyyatı ölkələrində sosial siyasət bui ki qrup arasında
yerləşir.Skandinav ölkələrində sosial siyasəti əsasən sosial – demokratik modeli
olsa da,bu ölkələrdə dövlətin sosial siyasətində liberal elementlərdəndə istifadə
edilir. Dövlətin sosial siyasəti-üzvi surətdə uzlaşan aspektlərə (iqtisadi, ekoloji,
hüquqi, psixoloji, mədəni və s.) malik olan mürəkkəb strukturlu bir
anlayışdır.Siyasətin işlənib hazırlanması bütün aspektlərin həm kompleks şəklində
həm də ayrı-ayrılıqda təhlilini tutur.Dövlət siyasəti aşağıdakıların mövcüdluğunu
nəzərdə tutur:
1.
ctimaiyyət tərəfindən dəsdəklənən sosial doktiranı;
2.
Konstusiya və qanunvericilikdəmüəyyən edilmiş aktlar;
3.
Dövlət sosial öhdəliklərinin bilavasitə icrası resursları;
4.
Monitoring və təşkilatı nəzarət;
5.
Dövlətin sosial öhdəliklərinin icrasının təşkilinin mexanizmləri.
Dövlətin sosial siyasətinin məqsədi-cəmiyyətdə əhalinin həyati təlabatlarının
ödənilməsinin təmin edən əlverişli sosial iqlim və həmrəllik şəraitinin
yaradılmasıdır.Geniş ictimayyətin iştirakı ilə dövlətin sosial siyasətinin
məqsədlərinin, vəzifələrinin formalaşdıran və konkret tarixi şəraitdə onun
reallaşdırılması üzrə praktiki işi həyata keçirən qanunverici, icraedici və məhkəmə
orqanları dövlətin sosial siyasətinin subyektlərinə aiddir.
Sosial siyasətin əsas struktur həlqələri bunlardır:Sosial rifahın pulsuz təqdim
edilməsi və bunların cəmiyyətin hər bir vətəndaşının əldə edilməsi prinsipininə
34
ə
saslanan təlabata görə bölgüyə istiqamətlənməsi sosial təminat sistemi Sosial
təminatı qarantı dövlətdir .Sığorta ödəmələrinin məcburi verilməsi.Sosial rifahların
qarşılıqlı əlaqəsi prinsiplərinə əsaslanan sosial sığorta sistemi.Burada sosial
həmrəllik və dövlətin öz vətandaşlarına görə sosial məsuliyyəti prinsipləri işləyir.
Sosial cəhətdən zəif olan cəmiyyət üzvlərinə dövlətin sosial qayğısı prinsipinə
ə
saslanan sosial müdafiə sistemi.Bu sistem əhalinin ehtiyac dərəcəsinə görə
aztəminatlı qrupların müəyyənləşdirilməsinə diferiansanal yanaşmanı və belə
qruplara pulsuz sosial yardımın göstərilməsinin nəzərdə tutur.
Sosial müdafiənin yaradılması sistemi sosial siyasətin əsas funksiyalarından
biridir.Sosial müdafiə sistemi yerinə yetirilməsi vacib olan tədbirlərin ümumi
məcmusunu birləşdirir.Sosial müdafiənin fəaliyyət və miqyası ən çox bu və ya
digər ölkənin iqtisadi potensialında sosial siyasətin yerinə yetirilməsi üçün vacib
olan makroiqtisadi şərtlərin məcmusundan ibarətdir.Sosial müdafiənin mexanizmi
özündə cəmiyyətin bütün üzvlərinə aid olan tədbirləri eyni zaman ayrı-ayrı sosial
qruplaraünvanlanmış tədbirlər kompleksidir.Sosial müdafiənin ayarı-ayrı qruplara
olan tədbirləri özündə kasıblara sosial kömək və xeyriyyə fondlarından onları pulla
təmin etməsini birləşdirir.Sosial müdafiə tədbirləri aktiv və passiv formada yerinə
yetirilir.Aktiv formaya kadrların hazırlanması,yeni iş yerlərinin yaradılması və s.
aiddir. Passiv formaya isə ehtiyacı olanlara maddi köməyin göstərilməsi nəzərdə
tutulur.Hər bir cəmiyyət üçün onun sosial dayanıqlığı vacibdir. Sosial müdafiə
instutları transformasiya dövründə onun dayanaqlığının saxlanılmasına kömək
edir.Sosila instutlar-qaydaların prinsiplərin göstərişlərin kompleks istifadə etmə
üçün istifadə edilən insanın müxtəlif fəaliyyətlərinin sferalarının tənzimləyən
analayışdır.Sosial müdafiə termini «sosial instut» termini ilə sinonimdir.Sosial
müdafiə terminin dar və geniş mənada müəyyənləşdirmək olar.Geniş mənada
sosial müdafiə termini insanların iqtisadi hüquqi, tibbi, mənəvi müdafiəni, onların
həyatının təhlükəsizliyinin təminatını, cinayətdən müdafiəsini təbii fəlakətlər
zamanı fövqəladə hallarda yardım göstərilməsini ifadə edir.Dar mənada sosial
müdafiə termini qeyd olunanan müdafiə növlərindən birinin və ya bir neçə
35
növünün həyata keçirilməsi ilə əlaqədar istifadə edilə bilər.Beləliklə sosial müdafiə
termini ilə iqtisadi müdafiəni təmin etmək olar və elə bu terminlə eyni vaxta həyata
keçirilən iqtisadi hüquqi və mənəvi müdafiəni göstərə bilərik.Belə nəticəyə gələ
bilərik ki sosial müdafiə sistemi hər bir şəxsin özünün və ailəsinin taleyinə
məsuliyyət daşıması prinsipinə əsaslanır. Sosial müdafiə proqramları adətən əmək
qabiliyyətinin itiriləməsi işin olmaması və digər səbəblərdən ailəsinin tələblərinin
ödənilməsi üçün kifayət qədər vəsaitə malik olmayan vətəndaşlar üçün nəzərdə
tutulur.Belə vətəndaşlara qanunvericilikdə müəyyənləşdirilmiş arzu edilməyən
hadisələr baş verərkən pul və natural formada yardım təqdim edilir.Bununla yanaşı
sosial müdafiə sistemi arzu edilməyən hadisələrin qarşısının alımasına yönəldilmiş
tədbirlər həyata keçirilir.Sosial müdafiə sisteminin əsas istiqamət və formalar
kompleksi:istehlak qiymətlərinin dövlət tənzimlənməsi .Ümumdövlət miqyasında
kifayət qədər dar çərçivədə əsasən də təbii inhisarların və dövlət mülkiyyəti
sektorunun fəaliyyəti (qaz, elektrik, enerji, rabitə) ilə bağlı olan qiymətlər
tənzimlənir.Qiymətlərə təsir müxtəlif üsullarla həyata keçirirlir.Güzəştli vergilərin
köməyi ilə və s. mtiyazlaırn verilməsi (güzəşt və maddi yardım) . mtiyaz dedikdə
müəyyən əhali qrupuna şamil edilən ümumi fəaliyyət qaydaları ilə müqayisədə
xüsusi üstünlük başa düşülür.Güzəştlərə misal olaraq,əlillərə müharibə
iştirakçılarına pulsuz və güzəştli qiymətlərlə verilən dərmanları nəqliyyayda pulsuz
və güzəştli gediş və s. göstərmək olar.Bizdə güzəştlər yalnız əmək qabiliyyətindən
məhrum olalara yox həm də bir sıra işləyən kateqoriya üçün də (polis hərbiçilər
məhkəmə işçiləri və s.) mövcuddur ki buda tutduqları ilə bağlıdır. mtiyazların
problemi –onların maliyyə təminatsızlığı ilə bağlıdır.Buna görə də güzəştlərin
ünvanlı maddi yardım (subsidiya) formasında olmasına keçid baş verir.Sosial
yardım daimi xarakter daşımır.Heç də bütün sosial öhdəçiliyə və dəstəklənməyə
ehtiyacı olanlara şamil edilmir.O konkretdir, ehtiyac dərəcəsinin yoxlanılmasını
nəzərdə tutur.Sosial yardım müavinətlərinin ölçüsü ailənin üzvlərinin sayı mənzil
haqqı və digər kommunal xərclər nəzərə alınıb differensiallaşdırılır və müəyyən
Dostları ilə paylaş: |